Çufut Qale

QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI

Çufut Qale - Bağçasaray yanında yerleşken qadimiy şeer viranesidir. Çufut Qaleniñ tarihiy adları - Qırq Yer, Cevher Kermen, Fullı.

Qırq Yerniñ ilk sakinleri - alan-sarmatlar - mında VI asırda yaşağan ediler. Qaraylarnıñ yerleşkeninen qalenin yañı qubbeleri qurulğan ve qapıları yaşalğan edi. Qaleniñ yerlesimini diqqatqa alğan I Hacı Geray XV asırnıñ ortalarında qale yanında öz qonağını qurdırdı ve telükeli vaqıtlarda qalede buluna edi.

XV asır soñlarında Çufut Qale tolusınen qaraylarnıñ idaresine keçe. Qaleniñ soñ sakinleri onı 1852 senesi terk ettiler.

Qalege şarq qapılarından kirgende, sağ tarafta qaya içinde yağmur suvunı toplamaq içün bir havuz oyulğan. Bayırda yel degirmeni bulunmaqta edi. Yolnıñ başqa tarafında dağ ormanı içinde eski qaray mezarlığı yerleşken.

Qapını keçkeninen ziyaretçiler qaray şeerniñ başqa, yañı qısmına kireler. Şimal ve cenüpten şeerni ucurumlar qaplap alalar. Şeerde bir esas, ana yol (soqaq) olıp başqa soqaqlar ona çıqa ediler. Ana soqaqnıñ cenüp tarafında belli qaray alimi, seyaatçı şarqşınas Avrağam Firkoviçniñ (1786-1874) evi bulunmaqtadır. Şeer küçük ve ealisiniñ sayısı çoq olğanından evler bir-birine sıqıştırılıp qurula edi, evlerniñ çoqu ekiqatlı edi. XVI asır soñunda Çufut Qalede 4-5 biñ adam yaşamaqta edi ve 400 ziyade ev bar edi. Qaynanıñ şimal tarafında birden körülmegen bir qapıdan qoba ve qullelerge çıqıla. Mından qaraylar duşman ücümine qarşı ateş aca ediler.

Orta qapıdan şeerniñ eski qısmındaki meydan acıla. Meydannıñ sol tarafında taş quyu, sağ tarafında - 1346 senesi hristian mabediniñ qalımtılarında qurulğan caminiñ yıqıntıları bulunmaqta. Bundan soñra Nenekecan Hanım dürbesi körülmektedir. Bu meydandan üç esas soqaq: Burunçaq (Şarq) soqağı, Orta ve Kenassa soqaqları uzanalar (soqaqlarnıñ adları şartlı olaraq qoyulğan). Kenassa soqağında qaraylarnıñ eki ibadethanesi - Büyük ve Küçük Kenassalar - yerleşken. Olar XIV ve XVIII asırlarda qurulğan edi. Kenas soqağı Küçük Qale qapısınen bite. Çufut Qale - Qoba şeerler sırasına kire. Yıqıntılar arasında Nenekecan Hanımnıñ dürbesi yüksek turmaqta. Dürbe içinde baştaşta arap yazısınen böyle sözler oyulğan "Bu dürbe Altın Ordu hanı Toqtamış hannıñ qızı Nenekecan Hanımnıñ dürbesi. Vefatı 841 s. icriy, ramazan ayı". Nenekecan Hanım aqqında bir çoq efsane, rivayetler bardır. Bir efsanege köre, o, qalede yaşap, bir asker tümenniñ başında bulunıp, cenk vaqtında duşman tarafından öldürilgen edi. Babası onıñ adına dürbe qoydurğan eken. Başqa rivayetke köre Nenekecan Hanım, onı sevgilisinen körgen babasınıñ acuvdan saqlanaraq özüni ucurumdan atqan edi. Böylece ucurum başında dürbe peyda olğan eken. Qaleniñ bu tarafından Qırım tabiatınıñ acayip manzarası açıla.