Kerç
QIRIMTATAR VİKİPEDİYASINIÑ MALÜMATI
| şeer
Kerç
ukr. Керч rus. Керчь
Kerç Vikianbarda
|
Kerç (ukraince Керч, rusça Керчь) — şarqiy Qırımda Kerç boğazınıñ yalısında yerleşken bir şeer, iri sanayı, naqliyat, turizm ve yazlıq raatlanuv merkezi, şeer-qaraman. Kerç — dünyanıñ eñ qadimiy şeerlerinden biridir. Şimdi Kerçte çeşit türlü medeniyetler ve devirlerge ait olğan bir çoq tarih ve mimarcılıq abidesi bar.
Münderice |
[deñiştir] Tarih
[deñiştir] Antik devri
Milâttan evel VII asırnıñ soñunda Miletos adlı yunan şeerinden kelgenler şimdiki Kerç yerinde Pantikapeyon (yunanca Pantikápaion, iran Panti Kapa sözlerinden çıqtı, tercimesi — balıq yolu) şeerini qurğan ediler. Akropol şimdiki Mitridat adlı olğan dağda yerleşken edi. Şeerniñ etrafında başqa qadimiy yunan şeerleriniñ nekropollerinden farqlı olğan nekropol bulunğan edi. Pantikapeyon nekropoliniñ terkibinde o zamanda yunanlar içün adetteki topraq qabirlerden ğayrı şeerden çölge taba keçken yolnıñ boyunda bir sıra qurğan bar edi.
[deñiştir] Bosporostaki arbiy federatsiya. Pantikapeyon
Şimdiki Kerç yerleşken topraq atta milâttan evel XVII—XV asırlarda meskün eken, bunı Mayak qasabasınıñ etrafında keçirilgen atiqiy qazılmalar tasdıqlay. Amma Kerçniñ şeer olaraq tarihı qararnen 2600 yıldan evel başlandı, milâttan evel VII asırda Bosporos Kimmerikos (Kerç boğazı) yalısında qadimiy yunan müstemlekecileri arbiy federatsiya teşkil etken bir sıra mustaqil şeer-devletni qurdılar. Şeerlerara ittifaqnıñ maqsadı — tamır halqqa (skitlerge) qarşılıq yapuv edi.
[deñiştir] Bosporos Devletiniñ ahırı
I asırdan başlap ep Bosporos Devleti kibi Pantikapeyonğa de gotlar ücüm ettiler.
370 seneleri hunnular istilâsı vaqtında Pantikapeyon tamamen yoq oldı. Onıñ keniş yerleri virane alına ketirilgen edi. Amma şeer turmaqta edi ve yaqın arada canlanıp Şimaliy Qara deñiz yanınıñ iri alış-veriş ve esnaf merkezine çevirildi.
[deñiştir] Orta asırlar
VI asırda şeer Bizans İmperiyasınıñ akimiyetinde bulundı. I Yustinian imperator qararınen anda garnizon yollandı da qale qurulışı başlandı, qaleniñ adını Bosporos qoydılar.
VIII asırda Qırım Hazar Qağanlığınıñ tesiri altına tüşti. Bospor adı Qarşa ya da Çarşa adına deñiştirildi.
IX—X asırlarda Şimaliy Qara deñiz yanınıñ saipleri slavânlar oldılar. Tmutarakan knâzığı qurulğanınen Korçev denilgen şeer Qadimiy Rusiyeniñ deñiz araba qapısı edi. XIII asırda moğollar Qırımnı ve bu cümleden Korçevni fetih ettiler.
1318 senesi şeer Şimaliy Qara deñiz yanındaki ceneviz müstemlekeleriniñ terkibine kirsetildi.
1475 senesi şeer Osmanlı Devletiniñ ükümine keçti. O arada Kerç berbat bir alğa keldi ve Zaporog qazaqları tarafından bir qaç kere ücümge oğradı. XVIII asır başında Azaq deñizinde Rusiye öz arbiy küçüni quvetlendirgenine cevap olaraq оsmanlılar Kerç boğazı yalısında Yeñi Qaleni quralar.
[deñiştir] Yañı zaman
Rus-оsmanlı cenkinden soñ 1774 senesindeki Küçük Kaynarca muqavelesine köre Kerç ve Yeñi Qale Rusiye terkibine kirsetilgen edi.
1783 senesi Kerç Tavriya guberniyasınıñ terkibine kirsetildi. Şeerniñ ealisi yunanlar, ruslar, ukrainler, italyanlar ve ermenilerden ibaret edi. 1821 senesi Kerç ve Yeñi Qale hususiy memüriy birlemge — Kerç-Yeñi Qale şeerbaşlığına ayırıldı. Bu aradan başlap şeer abadanlaşıp başlay.
1855 senesi Qırım cenki vaqtında şeerni ingliz ordusı yıqıp berbat etti.
[deñiştir] II Cian cenki vaqtındaki Kerç
II Cian cenki vaqtında Kerçte sovetnen alman orduları arasında bir çoq deşetli uruş olıp keçti. 1941 senesi noyabr ayında şiddetli uruşlardan soñ almanlar şeerni işğal ettiler. 1941 senesi dekabr 30 künü şeer birinci sefer azat etildi. Sovet ordusı keri çekilgenden soñ askerlerniñ bir qısmı partizanlarnen beraber Acı Muşqay taşparçalav quyularına kete.
1944 senesi aprel 11 künü Kerç tamamen azat etildi.
1973 senesi sentâbr 14 künü Kerçke şeer-qaraman rütbesi berildi.
[deñiştir] Sanayı
XX asırnıñ ekinci qısmında Kerç iri gemi yapıcılığı ve maden tökmeciligi merkezi olıp qaldı.
Şuralar Birligi dağılğanı ve bazar iqtisadiyatına köçkeninen gemi yapıcılığı ve maden tökmeciligi saaları zayıflaştılar. Şeer sanayı merkezinden turizm ve yazlıq raatlanuv merkezine çevirildi.
Şeerniñ tarihı boyu balıqçılıq onıñ içün pek emiyetli edi ve şimdi de Kerç ealisiniñ büyük bir qısmı bu saada çalışa.
[deñiştir] Naqliye
Şeerlerara ve halqlarara köçürmeler Kerçte Kerç ticaret limanı, demir yol vokzalı, avtostantsiya ve kiçik aeroport eda ete.
İçtimaiy naqliyat olaraq şeerde esasen avtobuslar ve marşrut taksileri qullanıla. 2004 senesi Kerçniñ ilk trоlleybus marşrutı işletildi.
[deñiştir] Maarif
Şeerniñ ameldeki oquv yurtları bular (2004 senesi):
- 28 mektep
- 9 aliy оquv yurtu
- gemi-mehanik ve politehnik tehnikumlar
- tibbiyet oquv yurtu
- 6 ihtisas-tehnikiy oquv yurtu
- bala bağçaları
[deñiştir] Turizm ve raatlanuv
Qara ve Azaq deñizleriniñ yalılarında yerleşme sayesinde yaz vaqtında Kerçke sabıq ŞSCB memleketlerinden raatlanmaq içün bir çoq kişi kele.
Kerç yarımadasında bir qaç şifaiy çamur çeşmesi bar.
[deñiştir] GPS sistemasında koordinatlar
- Yeñi Qale: (WGS 84): N 45 20.8368 E 36 36.1027
- Kerç qalesi: (WGS 84): N 45 18.8799 E 36 28.1891
- Töbeçik gölü: (WGS 84): N 45 10.8202 E 36 24.2984
- Çar qurğanı (WGS 84): N 45 22.4974 E 36 32.7114
- Melek Çeşme qurğanı (WGS 84): N 45 21.7691 E 36 28.2041
- Mitridat dağınıñ başı (WGS 84): N 45 21.0029 E 36 28.1762
- Mitridat büyük merdiveni (WGS 84): N 45 21.0482 E 36 28.3833
[deñiştir] Bağlantılar
- Bospor devleti ve onıñ şeerleriniñ kümüş aqçaları (Rusça)
- Şeer saytı (Rusça)
- Web-kamera
- Web-kamera
- Kence oğulnıñ soqağı — Kerçteki cenk vaqialarını tasvir etüv. (Rusça)
- Kerç — 27 asırnıñ şeeri (Rusça)
- Şeer aqqında, Kerçke ait olğan sitelerniñ katalogı (Rusça)
- Kerçte basılğan "Bospor" gazetasınıñ saytı (Rusça)
 |
Qırımdaki şeer ve qasabalar | |
|
|---|---|---|---|
| şeerler: |
Alupka • Aluşta • Aqmescit • Aqyar • Bağçasaray • Balıqlava • Canköy • Ermeni Bazar • Eski Qırım • İnkerman • Kefe • Kerç • Kezlev • Krasnoperekopsk • Qarasuvbazar • Saq • Şçolkino • Sudaq • Yalta |
||
| qasabalar: |
Aeroflotskiy • Agrarnoye • Albat • Aqmeçit • Aqşeyh • Aşağı Kikeneiz • Aşağı Otuz • Bagerovo • Bazarçıq • Büyük Onlar • Cemiyet • Curçı • Dolossı • Foros • Fraydorf • Frayleben • Gaspra • Gresovskiy • Gurzuf • Hafuz • İçki • İslâm Terek • Kastropol • Katsiveli • Kaydagor • Komsomolskoye • Koreiz • Köktöbel • Kurpatı • Limena • Livadiya • Mağaraç • Massandra • Melas • Mirnıy • Molodöjnoye • Nauçnıy • Nikita • Nikolayevka • Novıy Svet • Novofödorovka • Novoozörnoye • Oreanda • Otuz • Partenit • Qaçı • Qalay • Qızıltaş • Qurman • Sarabuz • Seyitler • Simeiz • Vinogradnoye • Yalı Moynaq • Yañı Küçükköy • Yedi Quyu • Zuya |
||
