Caffa
Da Wikipedia
Caffa
Pe circa dui seculi, quella che inchö a l'è a sitae Ucraìna de Feodosia a l'è staeta unn-a de ciü impurtanti sitae de l'Euròpa Mediterànea, rivandu anche demugraficamente ai livélli de 'na capitäle d'Imperu cumme Bisansiu. Täle 'mpurtansa a gh'è vegnüa da e attivitae du mercantesä d'i Italliaen, p'ou ciü Zeneisi, pé via d'a felice pusisiùn du portiu (insc'â grande via setentriunäle de cummerciu intra u Catài e l'oçidente eurupeu).
A l'avisu d'u storicu Heyd, u l'è Mangu-Timur-Khan (Mongka-Temur) ch'u permétte ai mercanti Zeneisi d'occüpä e têre dunde poi a se svilüppiâ a sitè de Caffa, mettìnduse d'acordiu con liätri pe ch'i puréssan custruìvighe de ca' e di fùndeghi pe-e mercansìe.
I Zeneisi i scéglian, vexin a e ruvinn-e de l'antìga Theodosia, à burgä de Kafà, paiséttu de pescuèi de pusisiùn custiéra invidiabile.
A ciü pärte d'a storiugrafia a däta a fundasiùn zeneise de Caffa (che scinn-a a inchö a rèsta efetivamente oscüa) a nu primma du 1266, ben che qarche funte a riferissce de 'na presensa stabile zà diversi anni primma. A partî d'oua u nasce e u se svelüppa in müggiu d'ätre culonie zeneisi in tütta a Criméa, e a regiùn a riviâ a avèi, a sentî dî u Murzakevic, ben in miliùn d'anime.
A culonia, e, a röa, tütti i ätri insediamenti che pe' sirca 200 anni i gh'e orbitiàn in gìu, a l'aviâ avégniménti altèrni pe' acadimenti ciü o menu cunusciüi; mensiunemmu chi u mazzu d'u 1308, quande doppu 8 meixi de assediu da pärte de Toqtai Khan, i Zeneixi bruxan a sitae pe' nu dâla in t'e man d'u suveràn tärtaru sö nemigu, e i scappan pe' mä, per poi turnä (nu tantu ciü tärdi) cu-u successure Uzbekh Khan.
Caffa, a "Reginn-a d'u Mä Grande", a l'è famusa anche pe i fünesti avegnimènti de'n'ätru assediu: cumme u l'a scrîtu Michel Balard, che rendemmu chi in tradusiùn zeneise, "a primma guèra biulògica a l'è nasciüa intra u 1346 e u 1347 sutt'a e miagge de inn-a culonia Zeneise insc-ê rive du Mä Neigru". Difêti i sun i assedianti de Caffa, cun Jani Beg u sö cappu, che, pocu tempu primma d'êse custrèiti a levä l'assediu a-a sitae, flagelae da u morbu de prüxe pestìfere purtae da l'estrêmu Levante ch'i an za taccô a Tann-a vegnìndune za da Sarai e Astracàn, i caccian cu e catapürte i sö surdatti mörti appestae indrentu a e miagge da sitae.
I cafioti cun a ciü gran sprescia i caccian i mörti in mä, ma pe' ninte: e prüxe e a Yersinia pestis i 'ndiàn deré ai mercanti ch'i lascian u portiu in diresiùn du Punente, e a qarcosa cumme tersa pärte d'a gente d'Europa (!) a ne muià.
Sta pärte de l'imensu mundu de colonie zeneisi, du quäle Caffa a l'è staeta un di sentri ciäve, a l'avià fin sulamenti cun l'invaxùn türca ottumann-a: a flotta de Keduk-Ahmet-Pascià a intra inte Caffa, vendüa da u Cumüne de Zena (pin de puffi gestiunäli) a u Bancu de San Zorzu da oramäi ina vintenn-a d'anni (doppu u bloccu du Bosfuru ch'u n'è vegnüu da-a fin de l'Imperu Bisantìn, in t'u 1453), u primmo de zugnu du 1475.
Aministrativamente Caffa a dipendeiva da PeraÏ e a l'aea guvernä da in cunsule zeneise faxente funsiùi di cunsuli, pudestae e capitagni du Populu de Zena in te in primmu mumentu, poi, cu a vegnüa di dogi perpetui, faxente in t'a sustansia (sci bèn che nu in t'a furma) e funsiùi dügäli.
U se pö sensa puìa dî che, pe natüa de mercansìe, u nu ghe n'aea unn-a ch'a nu passesse pe u portiu de Caffa, ch'u l'ea ascì ün di ciü frequentae pe cattä e vénde ssciavi.
Da u puntu de vista d'i investimenti de capitäli in palanche e beni, a sitae a l'è staeta ün d'i empori cumerciäli ciü ricchi e vivi d'u tardu mediu evu cun in declìn ch'u cumensiä cun a framentasiùn pulìtica du Levante cuntinentäle e a mancansa de següessa d'i traspórti intra u Mä Grande (Mä Neigru) e a Cinn-a (u Gattäiu, o Catai, scinn-a a Canbalìg, saieva a dì Pechìn).
In te u periudu zeneise, sci cumme pói in te quellu türcu ottumàn, Caffa a l'è anche staeta sede de zecha.
