Літоўская мова

З Вікіпедыя.

Літоўская (Lietuvių kalba)
Ужываецца ў:	Беларусі, Польшчы і 14 іншых краінах
Рэгіён:	Літва, Беларусь, Польшча ды іншыя
Колькасць носьбітаў:	4 мільёны
Класіфікацыя:	Індаэўрапейская Балцкія Усходнебалцкія Літоўская
Афіцыйны статус
Афіцыйная мова ў:	Літве, Еўрапейскі Саюз
Рэгулюецца:	Дзяржаўнай камісіяй літоўскай мовы (Valstybinė lietuvių kalbos komisija)
Код мовы
ISO 639-1	lt
ISO 639-2(B)	lit
ISO 639-2(T)	lit
SIL	LIT

Літо́ўская мо́ва(літ.: lietuvių kalba), мова ўсходнебалцкай падгрупы балцкай групы, якой карыстаецца каля 4 млн. асоб у Літве, а таксама ў Беларусі, паўночна-ўсходняй Польшчы, Расіі, ЗША, Канадзе, Аўстраліі і Германіі. З'яўляецца дзяржаўнай мовай Літвы.

Як асобная мова ў балцкай групе моваў пачала развівацца ў VII ст. Пісьмовыя помнікі з'явіліся ў XVI ст. Сучасная форма літоўскай мовы ўнармаваная на мяжы XIX–XX стст. Выразна адрозніваюцца два галоўныя дыялекты: аўкштоцкі і жамойцкі, якія ў сваю чаргу падзяляюцца на паддыялекты.

[правіць] Алфавіт

Дзеля запісу літоўскай мовы з XVI ст. выкарыстоўваецца трохі змененая лацінка. Гвалтоўнае насаджэнне кірыліцы, якое адбывалася ў другой палове 1860-х гадоў, выклікала супраціў і вынікаў не прынесла. У 1901–1905 гадах была праведзена рэформа правапісу, калі былі ўнесены змены таксама і ў алфавіт.

Літоўскі алфавіт складаецца з 32 літар: a ą b c č d e ę ė f g h i į y j k l m n o p r s š t u ų ū v z ž

Дзеля запісу некаторых зычных і галосных гукаў выкарыстоўваюцца камбінацыі, напрыклад, ch — х.

[правіць] Граматыка

Граматыка літоўскай мовы няпростая, але падпарадкаваная строгім правілам. Літоўская — мова з развітай сістэмай флексій, што робіць яе падобнай на лацінскую, асабліва ў сваім фіксаванні склонавых канчаткаў і выкарыстанні для апісання назоўнікаў размешчаных перад ім прыметнікаў ці іншых назоўнікаў, якія ставяцца ў родным склоне. Адрозніваецца сем склонаў назоўнікаў (linksniai): vardininkas (назоўны), kilmininkas (родны), naudininkas (давальны), galininkas (вінавальны), įnagininkas (творны), vietininkas (месны) i šauksmininkas (клічны).

У літоўскай мове няма артыкляў.

Існуе чатыры часы дзеясловаў: цяперашні, будучы, мінулы, радзей выкарыстоўваецца шматразовы мінулы.

Літоўская мова адрозніваецца багаццем дзеепрыметнікаў, якіх некалькі дзесяткаў.

Націск з'яўляецца рухомым і свабодным, што азначае, што можа падаць на любы склад у выразе, а таксама змяняць сваю пазіцыю пры змене выразу.

Літоўская мова вельмі цікавая для мовазнаўства, бо шмат у чым захавала першапачатковую фанетыку і марфалагічныя асаблівасці індаеўрапейскай мовы.

[правіць] Лексіка

Базавая лексіка літоўскай мовы мае невялікую колькасць запазычанняў. Ёсць старыя запазычанні (senieji skoliniai) з моваў суседніх рэгіёнаў. Сярод іх: stiklas (шкло), muilas (мыла), gatvė ад славянскага «гатво», дарога, spinta ад нямецкага der Spind. Прысутнічаюць таксама словы лацінскага і грэцкага паходжання (ciklas, schema і г.д.). Пасля аднаўлення Літвой незалежнасці ўзмацняецца ўплыў англійскай мовы (hakeris, singlas ды іншыя).

[правіць] Літаратура

ENCYCLOPEDIA LITUANICA I—VI. Boston, 1970—1978
August Schleicher: Handbuch der litauischen Sprache. (2 Bde. 1856/57)
Gertrud Bense u. a.: Deutsch-litauische Kulturbeziehungen: Kolloquium zu Ehren von August Schleicher an der Friedrich-Schiller-Universität Jena. Mayer Verlag GmbH, Jena/Erlangen (1994), ISBN 3925978380
Katrin Jähnert: Litauisch — Wort für Wort. REISE KNOW-HOW Verlag Peter Rump GmbH, Bielefeld (2003), ISBN 3-89416-244-9
Juozas Algirdas Križinauskas: Vokiečių-lietuvių lietuvių-vokiečių kalbų žodynas. Deutsch-litauisches litauisch-deutsches Wörterbuch. TEV Verlag, Vilnius (2003), ISBN 9986-546-94-X
Lietuvių kalbos žodynas, t. 1-8, Vilnius, 1941-70;
Lietuvių kalbos gramatika, t. 1-2, Vilnius, 1965-71;
Zinkevičius Z., Lietuvių dialektologija, Vilnius, 1966;
Kazlauskas J., Lietuvių kalbos istorinė gramatika, Vilnius, 1968;
Dabartinės lietuvių kalbos žodynas, Vilnius, 1972;
Амбразас В., Вайткявичюте В., Валяцкене А. и др. Литовский язык. – В кн.: Языки народов СССР, т. I. М., 1966;
Амбразас В. (ред.) Грамматика литовского языка. Вильнюс, 1985.
Edmund Remys: Review of Modern Lithuanian Grammar, Lithuanian Research and Studies Center, Chicago, 2003.