Rot
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
|
Rotte
{{{status}}}
Tydperk: {{{fossil_range}}}
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Die bruinrot, Rattus norvegicus
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wetenskaplike klassifikasie | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| [[{{{diversity_link}}}|Verskeidenheid]] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| {{{diversity}}} | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Binomiale naam | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| {{{binomial}}} |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Trinomiale naam | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| {{{trinomial}}} |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tipe Spesies | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| {{{type_species}}} |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Spesies | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| [[Image:{{{range_map}}}|{{{range_map_width}}}|]] |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Sinonieme | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
Rotte verwys na verskeie medium-grotte knaagdiere. Egte rotte is lede van die genus Rattus. Uit 'n menslike oogpunt is die belangrikste lede van hierdie genus die swartrot, Rattus rattus, en die bruinrot, Rattus norvegicus. Baie lede van ander knaagdiergenusse en families word ook rotte genoem en deel baie karaktereienskappe met egte rotte. 'n Rot het 'n gemiddelde leeftyd van drie jaar.[2]
Inhoud |
[wysig] Spesies en beskrywing
Die bekendste rotspesies is die swartrot, Rattus rattus, en die bruinrot, Rattus novergicus. Die Rattus-groep is algemeen bekend as Ou Wêreld-rotte of egte rotte en het hul oorsprong in Asië. Rotte is groter as die meeste van die Ou Wêreld-muise waaraan hulle verwante is, maar hulle weeg in die wild selde meer as 500g.
Die term "rot" word ook gebruik om na ander klein soogdiere te verwys wat nie werklik rotte is nie. Een voorbeeld hiervan is die buidelrot (of Opossum), wat, as 'n lid van die klas Marsupialia 'n buideldier is en dus familie van die kangaroe, eerder as die rot is. Die wydverspreide en problematiese, kommensale rotspesies vorm 'n minderheid in die diverse Rattus-genus. Baie rotspesies is endemies en sommige het bedreigd geword as gevolg van verlies van hul habitat of kompetisie met die bruinrot, die swartrot of die Polinesiese rot.
In Westerse lande hou baie mense getemde rotte as troeteldiere aan. Hierdie rotte is meesal van die spesis R. norvegicus wat van die grasvelde van Sjina afkomstig is en na Europa versprei het en, uiteindelik, in 1775 na die Nuwe Wêreld. Troeteldierrotte is oor die algemeen bruinrotte wat afstammelinge van bruinrotte wat vir navorsing geteel, maar hulle is dieselfde spesies as die algemene straatrotte wat in stede aangetref word. Getemde rotte is geneig om meer gedwee as hulle wilde voorvaders te wees, asook meer vatbaar vir siektes, moontlik as gevolg van inteling.
Die algemene spesies is opportunistiese bittereinders en woon gewoonlik saam of naby mense. Daar word aanvaar dat die Swart Plaag veroorsaak was deur die mikro-organisme, Yersinia pestis, wat deur die rotvlooi, Xenopsylla cheopis gedra was. Dié vlooie se prooi was die spesie R. rattus, wat in die Europese stede van die tyd gewoon het; die rotte was self ook slagoffers van die plaag.
Rotte word dikwels blameer vir die beskadiging van voedsel en ander goedere. Alhoewel moderne wilde rotte Leptosirose (Weilsiekte) kan dra, asook ander siektes wat tussen spesies (insluitende mense) oorgedra kan word, is sulke gevalle seldsaam. Wilde rotte wat in goeie omgewings woon is gewoonlik gesonde, stewig dier. Wilde rotte wat in stede woonagtig is kan ly onder slegte diëte en interne parasiete en miete, maar dra in die algemeen nie siektes na mense oor nie.
Die algemene lewensduur van 'n rot strek van twee tot vyf jaar, met drie jaar as 'n gemiddelde leeftyd.
[wysig] As troeteldiere
Spesiaal geteelde rotte word sedert die laat-19de eeu as troeteldiere aangehou. Rotte is sosiale, intelligente diere en kan geleer word om 'n sandbak as toilet te gebruik, om te kom wanneer geroep word en 'n verskeidenheid toertjies uit te voer. Troeteldierrotte is gewoonlik variante van die spesie R. Norvegicus, of bruinrot (dié spesie het ook 'n gewilde albino-variant), maar ander rotte, soos die swartrot word ook soms as troeteldier aangehou. Die verskil in die gedrag tussen 'n troeteldierrot en 'n wilde rot hang af van die hoeveelheid getemde voorouers wat 'n spesifieke rot gehad het. Wanneer 'n troeteldierrot van 'n betroubare bron verkry is, hou dit geen meer gesondheidsrisiko's as ander, algemener troeteldiere in nie.
[wysig] As onderwerpe in wetenskaplike ondersoek
In 1895 het Clark Universiteit in Worcester, Massachusetts 'n bevolking van getemde wit bruinrotte geskep vir die bestudering van die effekte van dieet en ander fisiologiese studies. Deur die jare is rotte in baie eksperimentele studies gebruik, wat bygedra het tot ons kennis oor genetika, siektes, die effekte van dwelms en ander onderwerpe wat positiewe bydraes tot die gesondheid en welsyn van die mens gelewer het. Laboratoriumrotte was ook kosbaar in psigologiese studies en ander die bestudering van verskeie verstandelike prosesse.[3] 'n Studie in 2007 het gevind dat rotte metakognisie besit, 'n verstandelike bevoegdheid wat vroeër slegs in mense en sommige primate waargeneem is.[4][5]
Getemde rotte verskil op baie maniere van wilder rotte, wat hulle bruikbaarheid as onderwerpe vir wetenskaplike studie affekteer. Hulle is meer kalm en minder geneig om te byt; hulle kan groot samedrommings duld; hulle teel vroeër en produseer meer baba rotte en hulle breine, lewers, niere, byniere en harte is kleiner (Barnett 2002).
Bruinrotte word dikwels gebruik as modelorganisme vir wetenskaplike navorsing: daar word verwag dat ontdekkings uit eksperimente op rotte ook insig in die werking van ander organismes sal gee. Muise word meer dikwels as rotte gebruik vir genetiese navorsing, maar rotte is 'n gewilde keuse vir toets wat verwant is aan intelligensie, die leerproses en dwelmmisbruik, siende dat hulle hoogs intelligent is, asook vindingryk, aggressief en aanpasbaar by hul omstandighede. Hulle psigologie blyk op baie maniere eners as die van mense te wees. Heeltemal nuwe rassoorte van die bruinrot is al geteel vir gebruik in laboratoriums, soos die Wistarrot, 'n spesiale albino vorm van Rattus norvegicus wat by die Wistar Instituut in Philadelphia geteel is.
[wysig] Rottelag
Daar was ontdek dat rotte 'n kort, hoë-frekwensie, ultra-soniese, sosiaal uitgelokde vokalisering uiter tydens spelery en wanneer hulle gekielie word. Die geluid word as 'n helde "tjirp" beskryf. Mense kan hierdie getjirp nie sonder spesiale toerusting hoor nie. Daar was ook ontdek dat rotte, net soos mense, areas van hul liggame het wat kielierig is en meer laggeluide uitlok as ander aread. Die gelag word met positiewe emosies geassosieer; daar vorm ook 'n sosiale band tussen die rot en die persoon wat hom kielie en rotte blyk naderhand 'n verlange te hê om deur die persoon gekielie te word. Ander reaksies op die kieliery het die volgende ingesluit: die rotte wat die meeste gelag het, het ook die meeste gespeel en het ook verkies om meer tyd met ander laggende rotte te spandeer. Dit dui op 'n sosiale voorkeur aan rotte wat soortgelyke gedrag vertoon. Soos rotte ouer word, blyk daar egter 'n afname te wees in hoeveel hulle lag en hulle reaksies wanneer hulle gekielie word.[6] Rotte se getjirp word ook gerapporteer in addisionele studies, waaruit die geblyk het dat rotte lag wanneer hulle stoei en voor hulle paar of morfien ontvang. Dít word geïnterpreteer dat die klank dus ook dui op 'n verwagting van iets belonends.[7]
[wysig] As voedsel
Soos alle ander soogdiere is rotte eetbaar en word hulle soms in noodgevalle gevang en geëet. Rotvleis word nie algemeen geëet nie vanweë 'n streng verbod daarop in Islamitiese en Joodse wette, die verbod op alle vleis in baie volgelinge van Hindoeïsme en die rot se swak reputasie in baie ander kulture.
As voedsel is rotte egter baie keer 'n makliker verkrygbare bron van proteïne as enige ander fauna. Die inboorlinge langs die kus in Suid-Queensland, Australië, het dikwels rotte in hulle dieet ingesluit.[8] In die Misjmi-kultuur van Indië is rotte 'n belangrike onderdeel van die tradisionele dieet; Misjmi-vroue mag geen vleis behalwe vis, varkvleis, wilde voëls en rotte eet nie.[9]
In sommige kulture is (of was) rotte beperk aanvaarbaar as 'n vorm van voedsel vir 'n spesifieke sosiale of ekonomiese klas. In die tradisionele kulture van die Hawaiïërs en die Polinesiërs was die rot 'n algemene voedselsoort. Tydens feeste kon die Polinesiese mense van Paaseiland rotte eet, maar die koning self was nie toegelaat om dit te doen nie, siende dat die eilanders geglo het dat hy in 'n "toestand van heiligheid" verkeer het, genaamd tapu.[10] Tydens die bestudering van antieke argeologiese vondsplekke in Hawaiï, het argeoloë ontdek dat die konsentrasie rotoorblyfsels wat met algemene huishoudings geassosieer was, drie keer groter was as dié wat met die huishoudings van die hoëlui geassosieer was. Die rotbeentjies wat gevind was, was almal gebrand en met 'n koolstofmetaal gedek, wat daarop dui dat die rotte as voedsel voorberei was. Die feit dat rotte se oorblyfselfs grootliks met die algemener huishoudings geassosieer word, mag daarop dui dat die opperklasse nie rotte geëet het nie, moontlik vanweë die smaak of as gevolg van hul status.[11]
Die taboe rakende rotte as voedsel is nie uniek tot die wêreld se grootste godsdienste of Westerse kulture nie. Beide die Shipibo-mense van Peru en die Sirionó's van Bolivia beskou die eet van rotte as 'n taboe.[12][13]
[wysig] Spesies
- Genus Rattus
|
|
|
[wysig] Verwysings
- Hierdie artikel gebruik teksgedeeltes uit die Engelse Wikipedia-artikel, "Rat".
- ^ Daar word na verskeie subfamilies van Muroids as rotte verwys
- ^ Rats as pets van About.com se Exotic pets. Laaste besoek op 13 Desember 2007.
- ^ The Story of Rats: Their Impact on Us, and Our Impact on Them. S. Anthony Barnett, Allen & Unwin, Crows Nest, NSW, Australia, 2002. ISBN 1-86508-519-7.
- ^ Foote, Allison L. en Crystal Jonathon D. Metacognition in the Rat in Current Biology. Volume 17: 6. Bl. 551-555. 20 Maart 2007.
- ^ Rats Capable Of Reflecting On Mental Processes by www.sciencedaily.com.
- ^ ‘‘Laughing’’ rats and the evolutionary antecedents of human joy?. Physiology & Behavior. 79 (2003). 533– 547.
- ^ Don't look now, but is that dog laughing? in Science News, deur Susan Milius. Week van 28 Julie, 2001; Vol. 160, Nr. 4 , bl. 55.
- ^ Hobson, Keith A.; Stephen Collier. (April 1984) Marine and Terrestrial Protein in Australian Aboriginal Diets. Current Anthropology, Vol. 25, Nr. 2. bl. 238-240
- ^ Mills, J. P. (Januarie 1952) The Mishmis of the Lohit Valley, Assam. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, Vol. 82, Nr. 1. bl. 1-12
- ^ Leach, Helen. (Februarie 2003). Did East Polynesians Have a Concept of Luxury Foods? World Archaeology, Vol. 34, Nr. 3, Luxury Foods. bl. 442-457.
- ^ Kirch, Patrick V.; Sharyn Jones O'Day. (Februarie 2003) New Archaeological Insights into Food and Status: A Case Study from Pre-Contact Hawaii. World Archaeology, Vol. 34, Nr. 3. bl. 484-497
- ^ Behrens, Clifford A. (September 1986) Shipibo Food Categorization and Preference: Relationships between Indigenous and Western Dietary Concepts. American Anthropologist, New Series, Vol. 88, Nr. 3. bl. 647-658.
- ^ Priest, Perry N. (Oktober 1966) Provision for the Aged among the Sirionó Indians of Bolivia. American Anthropologist, New Series, Vol. 68, Nr. 5. b;. 1245-1247
