Paracetamol

Z Wikipedii

Artykuł ten został zgłoszony jako kandydat na "Dobry artykuł". Weź udział w dyskusji na ten temat.

Paracetamol
Ogólne informacje
Nazwa systematyczna	N-(4-hydroksyfenylo)acetamid
Inne nazwy	N-acetylo-4-aminofenol N-acetylo-p-aminofenol acetaminofen 4-acetamidofenol APAP 4'-hydroksyacetanilid
Wzór sumaryczny	C8H9NO2
Inne wzory	HO-C6H4-NH-CO-CH3
SMILES	CC(=O)NC1=CC=C(C=C1)O
Masa molowa	151,17 g/mol
Wygląd	białe, drobnokrystaliczne ciało stałe
Identyfikacja
Numer CAS	103-90-2
PubChem	1983
DrugBank	APRD00252
Właściwości
Gęstość i stan skupienia	1,263 g/cm3 ;
Rozpuszczalność w wodzie	1,4 g/100 ml (20°C)
Rozp. w innych rozpuszczalnikach	rozp. w etanolu
Temperatura topnienia	170 °C (443,15 K; ±1°C)
Kwasowość (pKa)	9,38
Niebezpieczeństwa
Zwroty ryzyka	R: 22-36/38-52/53
Zwroty bezpieczeństwa	S: 26-37/39-61
Numer RTECS	AE4200000
Podobne związki
Podobne związki	NAPQI, acetanilid, fenacetyna, p-aminofenol, p-nitrofenol
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków standardowych (25°C, 1000 hPa)
Klasyfikacja
ATC	N 02 BE 01
Farmakokinetyka
Działanie	przeciwbólowe przeciwgorączkowe
Biodostępność	prawie 100%
Okres półtrwania	2-4 h
Wiązanie z białkami osocza i tkanek	25-50%
Metabolizm	90-95%: wątroba
Wydalanie	z moczem
Uwagi terapeutyczne
Dawka śmiertelna	1205 mg/kg (szczur, doustnie) 338 mg/kg (mysz, doustnie) 3700 mg/kg (królik, doustnie}[1]

Paracetamol (Acetaminophen, łac. Paracetamolum, nazwa systematyczna: N-(4-hydroksyfenylo)acetamid, ATC: N 02 BE 01) - lek o działaniu przeciwbólowym (analgetyk) i przeciwgorączkowym (antypyretyk). Nie wykazuje działania przeciwzapalnego .

Działa głównie przez hamowanie aktywności enzymu cyklooksygenazy prostaglandynowej w ośrodkowym układzie nerwowym, aczkolwiek mechanizm nie został do końca wyjaśniony.

Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego, maksymalne stężenie we krwi osiąga po około 30-60 minutach. Przenika do płynów ustrojowych i narządów wewnętrznych, w około 25% wiąże się z białkami osocza. Czas półtrwania T_0,5 wynosi 3-4 h. Jest metabolizowany w wątrobie, wywołuje tam indukcję enzymów mikrosomalnych.

Wydalany jest z moczem głównie w postaci glukuronianów i siarczanów oraz po sprzężeniu z cysteiną i kwasem merkapturowym, a także produktów utleniania^[2]. Mniej niż 5% opuszcza organizm w postaci niezmienionej^[3].

Nie wolno łączyć paracetamolu z izoniazydem, diflunisalem, ryfampicyną i barbituranami. Wykazuje poważne interakcje z większością leków przeciwwirusowych.

U chorych z niewydolnością nerek sprzężony paracetamol kumuluje się we krwi. Po podaniu dużych dawek powstaje w organizmie N-acetylo-4-benzochinon odpowiedzialny prawdopodobnie za wywoływanie uszkodzeń wątroby. Mechanizm działania polega na blokowaniu procesów utleniania komórkowego. U osób regularnie spożywających alkohol istnieje szczególnie duże ryzyko uszkodzenia wątroby (addytywne działanie paracetamolu). Paracetamolu powinni się także wystrzegać chorzy z przewlekłym zapaleniem lub marskością wątroby.

Spis treści 1 Historia 2 Struktura i reaktywność 3 Synteza 4 Mechanizm działania 5 Metabolizm 6 Wskazania 7 Dawkowanie 7.1 Osoby dorosłe i dzieci powyżej 12 roku życia 7.2 Dzieci poniżej 12 roku życia 7.3 Sposób zażywania 8 Paracetamol a niesteroidowe leki przeciwzapalne 8.1 Skuteczność 8.2 Efekty uboczne 9 Przedawkowanie 9.1 Objawy przedawkowania 9.2 Postępowanie w zatruciu 10 Interakcje 11 Przeciwwskazania i środki ostrożności 12 Działania niepożądane 13 Preparaty dostępne w Polsce 13.1 Preparaty proste 13.2 Preparaty złożone 14 Przypisy

[edytuj] Historia

Paracetamol został zsyntetyzowany po raz pierwszy w roku 1878 przez Harmona Northropa Morse'a w reakcji redukcji p-nitrofenolu cyną w lodowatym kwasie octowym, jednakże nie został wprowadzony do lecznictwa przez kolejne 15 lat. W 1893 roku paracetamol został odkryty przez Josepha von Merringa w moczu osób, które przyjmowały fenacetynę. W 1899 roku dowiedziono, że paracetamol jest metabolitem acetanilidu. Zignorowano jednak w tamtym okresie owe odkrycia.

W 1946 roku Institute for the Study of Analgesic and Sedative Drugs otrzymał od New York City Department of Health fundusze na badania związane z środkami przeciwbólowymi. Bernard Brodie i Julius Axelrod zostali wyznaczeni do prowadzenia badań, które miały wyjaśnić, dlaczego zażywanie środków, które nie były pochodnymi aspiryny, wiązało się z występowaniem methemoglobinemii - potencjalnie śmiertelnego stanu chorobowego, wiążącego się z upośledzeniem zdolności hemoglobiny do wiązania i przenoszenia tlenu. W 1948 roku Brodie i Axelrod powiązali występowanie methemoglobinemii z przyjmowaniem acetanilidu i stwierdzili, że efekt przeciwbólowy tego leku jest związany z działaniem jego metabolitu - paracetamolu. Stali się rzecznikami stosowania paracetamolu, jako leku pozbawionego działań ubocznych charakterystycznych dla acetanilidu^[4].

Po raz pierwszy paracetamol został wypuszczony na rynek w 1955 roku przez McNeil Laboratories, jako lek uśmierzający ból i przeciwgorączkowy dla dzieci, pod nazwą handlową Tylenol Children's Elixir^[5].

W 1956 roku 500-miligramowe tabletki paracetamolu zostały wprowadzone do sprzedaży w Wielkiej Brytanii pod nazwą handlową Panadol przez Frederick Stearns & Co, filię Sterling Drug Inc. Miał on zastąpić preparat APC, zawierający kwas acetylosalicylowy, fenacetynę i kofeinę. Panadol był pierwotnie dostępny tylko na receptę, jako środek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy. Reklamowano go jako łagodny dla żołądka, jako że inne środki przeciwbólowe dostępne w owym czasie bazowały na aspirynie drażniącej błonę śluzową żołądka. W czerwcu 1958 roku został wypuszczony na rynek odpowiednik dla dzieci - Panadol Elixir. W 1963 roku paracetamol został wprowadzony do British Pharmacopoeia. Uzyskał znaczną popularność jako środek przeciwbólowy o niewielkiej liczbie efektów ubocznych i interakcji z innymi lekami.

W latach 60. XX wieku pojawiły się pierwsze doniesienia o efektach ubocznych paracetamolu. W 1966 po raz pierwszy odnotowano ciężkie uszkodzenie wątroby po przedawkowaniu paracetamolu^[6][7]. Przy prawidłowym dawkowaniu, niebezpieczeństwo groźnych dla życia powikłań było znikome.

Spożycie paracetamolu systematycznie rosło na świecie. W krajach północnej hemisfery pomiędzy 1978 a 1988 wzrosło pięciokrotnie, na przełomie lat 1994/1995 osiągając w niektórych rozwiniętych krajach poziom ponad 20 g/osobę/rok (w krajach takich jak Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Nowa Zelandia <8g/osobę/rok)^[8][9].

Już dawno wygasł amerykański patent na paracetamol. Jego wersje generyczne są szeroko dostępne na całym świecie.

[edytuj] Struktura i reaktywność

Paracetamol zbudowany jest z pierścienia benzenowego podstawionego jedną grupą hydroksylową (-OH) i jedną acetylowaną grupą aminową (acetamidową) w układzie 1,4 (para). Jest to układ silnie sprzężony (patrz dieny sprzężone), w którym delokalizacji ulega wolna para elektronowa tlenu hydroksylowego, chmura elektronów π pierścienia, wolna para elektronowa azotu oraz elektrony grupy karbonylowej.

Obecność dwóch podstawników aktywujących sprawia, że pierścień benzenowy paracetamolu jest bardzo reaktywny w kierunku aromatycznej substytucji elektrofilowej. Oba podstawniki kierują w pozycje orto i para, co sprawia, że zaktywowane są wszystkie pozycje pierścienia. Podstawnik acetamidowy w pozycji para zwiększa kwasowość grupy hydroksylowej wskutek delokalizacji ładunku anionu fenoksylowego (pK_a = 9,5 w porównaniu do pK_a = 10,0 dla fenolu niepodstawionego).

[edytuj] Synteza

Substratem wyjściowym do produkcji paracetamolu jest fenol, który poddaje się nitrowaniu za pomocą azotanu sodu w obecności kwasu siarkowego. W wyniku reakcji powstaje mieszanina zawierającą głównie p-nitrofenol i o-nitrofenol. Izomer para zostaje oddzielony od orto poprzez destylację frakcyjną.

Następnie wyizolowany p-nitrofenol jest redukowany do p-aminofenolu, np. przy użyciu borowodorku sodu.

W ostatnim etapie syntezy p-aminofenol zostaje poddany acetylowaniu do N-acetylo-p-aminofenolu bezwodnikiem octowym w wodzie:

[edytuj] Mechanizm działania

Paracetamol, w przeciwieństwie do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NSAID), posiada jedynie właściwości przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, zaś nie działa przeciwzapalnie. Jego mechanizm działania opiera się najprawdopodobniej na wybiórczym blokowaniu enzymu cyklooksygenazy COX-3^[10], który u ludzi jest obecny w dużych ilościach w korze mózgowej i sercu^[11]. Nie powoduje zahamowania syntezy prostaglandyn na obwodzie, dzięki czemu jest pozbawiony efektów ubocznych, które charakteryzują niesteroidowe leki przeciwzapalne z grupy NSAID.

Uważa się też, że wpływ paracetamolu na układ serotoninergiczny w korze mózgowej, moście i trombocytach (podczas krótkotrwałego stosowania paracetamolu dochodzi do zwiększenia poziomu serotoniny; długotrwałe podawanie prowadzi paradoksalnie do odwrotnego efektu)^[12] oraz hamowanie syntezy prostaglandyny E2 w makrofagach obecnych w mózgu, są również częściowo odpowiedzialne za mechanizm działania przeciwbólowego^[13].

[edytuj] Metabolizm

Paracetamol ulega metabolizowaniu (unieczynnieniu) w wątrobie. W 90% powstają nieaktywne metabolity - siarczany i glukuroniany, 5% zostaje wydalone w postaci niezmienionej przez nerki. W 5% dochodzi do metabolizmu zależnego od układu enzymatycznego cytochromu P450 (głównie przez izoformę CYP2E1, rzadziej przez CYP1A2 i CYP3A4). W wyniku przemian przy udziale cytochromu P450 dochodzi do powstania toksycznego metabolitu N-acetylo-4-benzochinonu (skrót NAPQI), który jest odpowiedzialny za rozwój ewentualnego ciężkiego zatrucia paracetamolem^[14].

NAPQI ulega detoksykacji poprzez reakcję z grupami sulfhydrolowymi glutationu, bądź z innymi związkami zawierającymi grupę tiolową (N-acetylocysteina), z wytworzeniem kwasu merkapturowego. Powstałe w ten sposób nieaktywne metabolity są wydalane przez nerki^[14]. W niektórych przypadkach jako odtrutka polecana jest także metionina^[15], chociaż większość badań dowodzi, że N-acetylocysteina jest skuteczniejszym antidotum przy przedawkowaniu paracetamolu^[16].

Paracetamol	90%	5%	5%
Ilościowo metabolity	w postaci nieaktywnych siarczanów i glukuronianów wydalanych z moczem	w postaci niezmienionej usuwanej z moczem	utlenienie przez cytochrom P450 do toksycznego NAPQI, wiązanego następnie przez obecny w wątrobie glutation do nietoksycznych połączeń z kwasem merkapturowym, następnie usuwanych z moczem

U niemowląt paracetamol jest metabolizowany głównie do siarczanów, zaś u osób dorosłych paracetamol jest przede wszystkim sprzęgany z kwasem glukuronowym. Wysycenie szlaku metabolicznego prowadzącego do powstawania siarczanów i glukuronianów paracetamolu prowadzi do wzmożonego metabolizowania paracetamolu na drodze utleniania i powstawania NAPQI^[17].

W przypadku spożycia wysokich dawek paracetamolu (>10 g) dochodzi do wyczerpania glutationu z następczym toksycznym uszkodzeniem hepatocytów przez NAPQI. Tworzy się martwica centralnej części zrazików (strefy 3). Ten obszar charakteryzuje się największa aktywnością izoformy CYP2E1 i najmniejszym stężeniem glutationu^[18].

Głównym miejscem toksycznego działania NAPQI jest wątroba. W mniejszym stopniu dochodzi również do uszkodzenia nerek (w komórkach cewek nerkowych również jest obecny i aktywny CYP2E1, a w wyniku powstawania NAPQI rozwija się ostra martwica cewkowa) oraz mięśnia sercowego i trzustki (efekt pierwotny wywołany kumulacją metabolitów lub wtórny do niewydolności wątroby i postępującej niewydolności wielonarządowej).

Szczególnie narażone na toksyczne działanie paracetamolu są osoby nadużywające alkoholu^[19], przewlekle przyjmujący leki indukujące CYP2E1 (szczególnie barbiturany, imidazol, ryfampicynę^[20], karbamazepinę, fenytoinę^[21][22], izoniazyd^[20]), cukrzycy i osoby głodzące się (ze względu na zwiększone powstawanie w organizmie ketonów) oraz palacze papierosów. Również niektóre choroby genetyczne prowadzące do zaburzeń w obrębie enzymów sprzęgających (zespół Gilberta) mogą prowadzić do poważnych powikłań przy jednoczesnym zażywaniu leku. Wśród innych czynników ryzyka związanych z wyczerpywaniem rezerw glutationu wymienia się:

• zaburzenia odżywiania
• mukowiscydozę
• zakażenie HIV^[23]
• schorzenia wątroby i jelit
• systematyczne nadużywanie paracetamolu^[17]
• przewlekłe nadużywanie alkoholu; przyjęcie nawet niewielkich dawek paracetamolu przez osoby systematycznie nadużywające napojów alkoholowych może prowadzić do uszkodzenia wątroby - jest to tzw. zespół alkoholowo-paracetamolowy.

[edytuj] Wskazania

Paracetamol - lek uśmierzający ból i obniżający podwyższoną temperaturę ciała - stosuje się w następujących przypadkach:

• gorączce i bólu w przebiegu grypy
• przeziębieniu
• bólu głowy
• bólu zęba
• bólach menstruacyjnych
• lumbago
• nerwobólach
• bólu mięśniowym
• chorobie zwyrodnieniowej stawów
• bólu po szczepieniu
• bólach pooperacyjnych
• bólach nowotworowych (pojedynczo oraz w połączeniu z kodeiną lub innym opioidem)^[3].

[edytuj] Dawkowanie

Paracetamol jest lekiem przeciwbólowo-przeciwgorączkowym dozwolonym do stosowania u osób dorosłych oraz u dzieci. Paracetamol może być podawany doustnie (tabletki, syrop, tabletki do ssania, tabletki do żucia, itp.), doodbytniczo (czopki) oraz pozajelitowo (dożylnie).

[edytuj] Osoby dorosłe i dzieci powyżej 12 roku życia

Drogi podania	Doustnie	Doodbytniczo	Pozajelitowo
Paracetamol	500-1000mg jednorazowo, w razie potrzeby dawkę można powtórzyć odpowiednio co 4-6 godzin; maks. 3-4 g/24 h; w przypadku przewlekłego zażywania maks. 2,5 g/24 h; w przypadku spożywania napojów alkoholowych maks. 2 g/24 h	1000 mg jednorazowo; maks. 4 g/24 h + ostrzeżenia jak w przypadku dawkowania doustnego; dla dzieci w wieku 12-15 lat 1000mg 2-3x/dobę	masa ciała > 50 kg: 1000 mg jednorazowo; maks. 4x/24 h z przerwą wynoszącą przynajmniej 4 h; maks. 4 g/24 h; masa ciała < 50 kg: jednorazowo 15 mg/kg masy ciała; maks. 4 x/24 h z przerwą między podaniami wynoszącą przynajmniej 4 h; maks. 3 g/24 h; w przypadku oczyszczania z kreatyniny <30 ml/min. przynajmniej 6 h przerwy

[edytuj] Dzieci poniżej 12 roku życia

Wiek dziecka/drogi podania	Doustnie	Doodbytniczo
3-12 miesięcy	jednorazowo 10mg/kg masy ciała (60 mg) 4 - 6 razy/dobę	60 mg 2 - 4 razy/dobę dla dzieci o wadze ciała 3 - 5,5 kg; 120 - 125 mg 2 - 3 razy/dobę przy wadze ciała 5,5 - 10 kg
1 -2 latka	120 mg 4 - 6 razy/dobę	240 - 250 mg 2 - 3 razy/dobę
2 - 4 lata	120 - 180 mg 4 - 6 razy/dobę	240 - 250 mg 3 razy/dobę
4 - 6 lat	180 mg 4 - 6 razy/dobę	240 -250 mg 4 razy/dobę
6 - 9 lat	240 - 250 mg 4 - 6 razy/dobę	500 mg 2 - 3 razy/dobę
9 - 12 lat	360 - 375 mg 4 - 6 razy/dobę	500 mg 3 razy/dobę
12 - 15 lat	jak dorośli	1000 mg 2 - 3 razy/dobę

W przypadku pozajelitowego podawania paracetamolu (dożylnie) dawkę oblicza się na podstawie masy ciała dziecka. Dawka jednorazowa wynosi 15 mg/kg masy ciała przy masie ciała od 10 do 50 kg. Dawkę można powtórzyć maksymalnie 4 razy w ciągu 24 godzin, zachowując przynajmniej 4-godzinną przerwę między jednym a drugim podaniem. Dawka maksymalna wynosi 60 mg/kg masy ciała/dobę. W przypadku dzieci poniżej 4 roku życia nie zaleca się podawać paracetamolu dłużej niż 2 dni. Należy zachować przynajmniej 6 godzinną przerwę między podaniami dożylnymi w przypadku współistnienia zaburzonej funkcji nerek (oczyszczanie z kreatyniny < 30 ml/min)^[3].

[edytuj] Sposób zażywania

W zależności od rodzaju tabletki: tabletki przeznaczone do rozpuszczenia w jamie ustnej należy ssać, ale nie gryźć; tabletki do żucia żuć lub przyjmować rozkruszone z płynem; zwykłe tabletki rozpuścić w dużej ilości wody, zamieszać i wypić. Rozpuszczenie tabletki w wodzie przed połknięciem przyśpiesza jej wchłanianie z przewodu pokarmowego do krwiobiegu, a tym samym przyśpiesza wystąpienie efektu leczniczego oraz skraca czas kontaktu paracetamolu z błoną śluzową żołądka, zmniejszając możliwość irytacji.

[edytuj] Paracetamol a niesteroidowe leki przeciwzapalne

Paracetamol, w przeciwieństwie do innych popularnych środków przeciwbólowych takich jak kwas acetylosalicylowy czy ibuprofen, nie wykazuje działania przeciwzapalnego, w związku z czym nie jest klasyfikowany jako niesteroidowy lek przeciwzapalny (NLPZ).

[edytuj] Skuteczność

Przeprowadzone badania stwierdzają różną skuteczność paracetamolu, jako leku przeciwbólowego, w porównaniu do NLPZ. Randomizowane badanie wśród dorosłych pacjentów z przewlekłymi dolegliwościami bólowymi spowodowanymi chorobą zwyrodnieniową stawów wykazało podobną skuteczność paracetamolu i ibuprofenu^[24]. Jednakże inne badanie wśród dzieci z pourazowymi bólami mięśniowo-szkieletowymi, stosującymi standardowe dawki ibuprofenu (400 mg) i paracetamolu (1000 mg), wykazało większe działanie przeciwbólowe ibuprofenu^[25]. Podobne wyniki osiągnięto w przypadku bólów ortodontycznych^[26].

Jeśli chodzi o działanie przeciwgorączkowe u dzieci, to skuteczność paracetamolu w stosunku do ibuprofenu była identyczna^[27] albo mniejsza^[28][29][30].

[edytuj] Efekty uboczne

W zalecanych dawkach paracetamol nie wykazuje drażniącego działania na śluzówkę żołądka, nie wpływa też w tak dużym stopniu jak niesteroidowe leki przeciwzapalne na krzepnięcie krwi oraz funkcję nerek. Jednakże niektóre badania wykazały, że paracetamol stosowany w ilości większej niż 2000 mg/dobę, może zwiększać ryzyko powikłań żołądkowo-jelitowych^[31].

Stosowanie paracetamolu jest dozwolone w ciąży. Nie wpływa, jak NLPZ, na możliwość zamknięcia płodowego przewodu tętniczego. W przeciwieństwie do kwasu acetylosalicylowego jest bezpieczny dla dzieci, gdyż jego stosowanie nie powoduje wystąpienia zespołu Reye'a u dzieci z infekcją wirusową.

Podobnie jak NLPZ, a w przeciwieństwie do opioidów, nie powoduje odczucia euforii, ani obniżonego nastroju. Wykazuje niskie ryzyko wystąpienia uzależnienia, tolerancji, czy zespołu odstawiennego, natomiast w porównaniu z opioidami może wywoływać uszkodzenie wątroby.

Paracetamol, szczególnie w połączeniu ze słabymi opioidami, częściej niż NLPZ, może powodować bóle głowy z odbicia, chociaż ryzyko jest mniejsze niż w przypadku stosowania ergotaminy czy tryptanów, używanych w terapii migreny^[32].

[edytuj] Przedawkowanie

Przedawkowanie paracetamolu może zakończyć się zejściem śmiertelnym pacjenta. U osób dorosłych przyjęcie jednorazowej dawki ≥ 6 gramom prowadzi do lizy hepatocytów. Przyjmuje się, że jednorazowa dawka wywołująca lizę komórek wątroby u dzieci wynosi > 140–150 mg/kg masy ciała. Dawka 20 - 25 gramów jest uważana za śmiertelną^[3].

Dzieci są nieco mniej wrażliwe na zatrucie paracetamolem w porównaniu do osób dorosłych, albowiem posiadają większy zapas glutationu w wątrobie oraz w mniejszym stopniu zachodzi u nich reakcja utleniania do NAPQI^[17].

Zatrucie ostre

U dorosłych ostre zatrucie paracetamolem występuje po przyjęciu > 4 gramów paracetamolu w okresie czasu mniejszym niż 8 godzin lub > 150 mg/kg masy ciała. W przypadku dzieci mówi się, że do ostrego zatrucia paracetamolem dochodzi po przyjęciu jednorazowej dawki większej od 150 mg/kg masy ciała. Jednorazowa dawka > 300 mg/kg masy ciała dziecka prowadzi do zgonu^[17].

Zatrucie przewlekłe

Związane jest z powtarzającym się zażywaniem podwyższonych dawek paracetamolu i jest coraz częściej asocjowane ze stwierdzanymi uszkodzeniami wątroby oraz zgonami z powodu niewydolności wątroby. Dla dzieci już dawki ≥90 mg/kg/dobę mogą okazać się toksyczne dla miąższu wątroby, jeżeli będą podawane przez kilka kolejnych dni. Działanie toksyczne może wystąpić nawet w przypadku podawania dzieciom dawek terapeutycznych, czyli 60-90 mg/kg/dobę. Najprawdopodobniej związane jest to z indywidualną nadwrażliwością danego pacjenta na paracetamol i uszkodzenie komórek wątrobowych^[17].

Toksyczność paracetamolu zwiększa się w następujących sytuacjach:

• u osób starszych
• u małych dzieci
• u osób systematycznie spożywających napoje alkoholowe
• odwodnieniu organizmu
• poszczeniu
• niedożywieniu (mniejszy zapas glutationu)
• w chorobach wątroby i nerek
• przy jednoczesnym stosowaniu innych leków zwiększających aktywność systemu enzymatycznego cytochromu P450, np.leków przeciwpadaczkowych^[17].

[edytuj] Objawy przedawkowania

Wczesnymi objawami przedawkowania występującymi w pierwszych 24 godzinach od przyjęcia leku są:

• złe samopoczucie
• bladość
• zmniejszona samoświadomość, przy czym nie występuje utrata przytomności
• brak łaknienia
• nudności
• wymioty
• bóle brzucha.

Wczesnym, niekorzystnym wskaźnikiem rokowniczym w zatruciu paracetamolem jest zwiększone stężenie dehydrogenazy mleczanowej w osoczu. W badaniu laboratoryjnym krwi stwierdza się bardzo podwyższone wartości transaminaz (> 4000 U/l), a tylko lekko podwyższone wartości całkowitej bilirubiny (< 200 µmol/l), obok hipoglikemii, która występuje u 30% pacjentów. Ponadto w 12 do 48 godzin pojawia się obniżony poziom protrombiny^[3]. Choroby metaboliczne oraz stany zapalne mogą maskować wyniki badań charakterystyczne dla zatrucia paracetamolem^[17].

W drugiej dobie mogą pojawić się:

• żółtaczka
• zaburzenia krzepnięcia krwi
• hipoglikemia
• kwasica metaboliczna
• encefalopatia
• śpiączka.

Stanowią one objawy ostrej niewydolności wątroby spowodowanej martwicą komórek wątroby i są najbardziej wyraźne po 4 - 6 dniach od zatrucia.

[edytuj] Postępowanie w zatruciu

W przypadku zatrucia paracetamolem pacjent zostaje natychmiast przyjęty do szpitala. Procedura detoksykacyjna obejmuje w zależności od czasu, który upłynął od przyjęcia ostatniej dawki oraz stanu pacjenta:

• płukanie żołądka
• podawanie węgla aktywnego oraz siarczanu sodu
• podawanie dożylne lub doustne odtrutki N-acetylocysteiny^[3].

Antidotum: N-acetylocysteina - prekursor glutationu i antyoksydant; najprawdopodobniej chroni hepatocyty przed dalszym uszkodzeniem, działając przeciwzapalnie i poprawiając krążenie w naczyniach krwionośnych włosowatych poprzez ich rozszerzenie. Podawanie N-acetylocysteiny zaleca się bez względu na okres czasu, który upłynął od momentu zażycia toksycznej dawki paracetamolu. Opisano przypadki korzystnego wpływu nawet w przypadku podania N-acetylocysteiny w 47 godzin od wystąpienia objawów chronicznego zatrucia paracetamolem. Efektywność postępowania odtruwającego w przedawkowaniu oraz okres czasu, który upłynął od chwili przyjęcia ostatniej dawki paracetamolu mają znaczący wpływ na dalszą prognozę dla pacjenta. Osoby młode z ostrą niewydolnością wątroby w zatruciu paracetamolem mają większą szansę na przeżycie niż dorośli^[17].

[edytuj] Interakcje

Kofeina wzmaga działanie paracetamolu.

[edytuj] Przeciwwskazania i środki ostrożności

• Nie zaleca się długotrwałego, ani częstego stosowania paracetamolu.
• Należy zachować ostrożność w przypadku zaburzenia funkcji wątroby i nerek, systematycznego spożywania napojów alkoholowych, stanu niedożywienia i odwodnienia.
• Dożylne podawanie paracetamolu należy ograniczyć wyłącznie do szczególnych przypadków klinicznych.
• W przypadku homozygotycznych pacjentów chorych na fenyloketonurię należy w przypadku tabletki do ssania wliczyć ilość fenyloalaniny w dietę^[3].
• Nie zaleca się ponownego podawania dzieciom, u których wystąpiła encefalopatia po wcześniejszym podaniu paracetamolu^[17].

[edytuj] Działania niepożądane

Mogą się pojawić przy zalecanych dawkach:

• odczyny alergiczne: świąd, pokrzywka, wysypka, rumień,
• zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego: nudności, wymioty,
• upośledzenie czynności wątroby i nerek,
• zaburzenia w układzie krwiotwórczym: methemoglobinemia, agranulocytoza, trombocytopenia.

[edytuj] Preparaty dostępne w Polsce

[edytuj] Preparaty proste

Preparat	Postacie	Firma
Acenol	Acenol	Galena
	Acenol forte
Apap	Apap	US Pharmacia
Calpol	Calpol 6 Plus	GlaxoSmithKline
	Calpol 80
	Calpol 125
	Calpol dla niemowląt i małych dzieci
Codipar	Codipar	GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A.
	Codipar 250
	Codipar 500
Efferalgan		Bristol-Myers Squibb Polska
Gemipar	Gemipar 50	Gemi
	Gemipar 125
	Gemipar 500
Panadol	Panadol	GlaxoSmithKline Consumer Healthcare
	Panadol dla dzieci
	Panadol Rapid
	Panadol Extra
Paracetamol	Paracetamol	Aflofarm Fabryka Leków
		Aflofarm Farmacja Polska
		Biofarm
		Farmina
		Farmjug
		Galena
		Hasco-Lek
		Herbapol Wrocław
		Polfarmex
		Filofarm
		Polfa Łódź
Paramol		Gemi
Perfalgan		Bristol-Myers Squibb Polska
Tazamol		Polfa Tarchomin

[edytuj] Preparaty złożone

Preparat	Postacie	Firma	Skład
Antidol	Antidol 15	Lek Polska	paracetamol, fosforan kodeiny
	Antidol 20 pro
Apap	Apap C Plus	US Pharmacia	paracetamol, kwas askorbinowy
	Apap Extra		paracetamol, kofeina
	Apap Noc		paracetamol, chlorowodorek difenhydraminy
Cefalgin		Polfa Pabianice	paracetamol, propyfenazon, kofeina
Codipar	Codipar Plus	GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A.	paracetamol, kofeina
Coldrex	Coldrex MaxGrip o smaku cytrynowym	GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A.	paracetamol, kwas askorbinowy, fenylefryna
	Coldrex saszetki o smaku cytrynowym		paracetamol, kwas askorbinowy, fenylefryna
	Coldrex saszetki o smaku czarnej porzeczki		paracetamol, kwas askorbinowy, fenylefryna
	Coldrex Tabletki		paracetamol, kofeina, wodzian terpinu, fenylefryna, kwas askorbinowy
Dafalgan	Dafalgan Codeine	Bristol-Myers Squibb Polska	paracetamol, kodeina
Efferalgan	Efferalgan Codeine	Bristol-Myers Squibb Polska	paracetamol, kodeina
	Efferalgan Vitamin C		paracetamol, kwas askorbinowy
Febrisan		Altana Pharma	paracetamol, kwas askorbinowy, fenylefryna
Fervex	Fervex	Bristol-Myers Squibb Polska	paracetamol, kwas askorbinowy, maleiniam feniraminy
	Fervex D
	Fervex Junior
Gripex	Gripex	US Pharmacia	paracetamol, chlorowodorek pseudoefedryny, bromowodorek dekstrometorfanu
	Gripex Max
	Gripex Noc		paracetamol, chlorowodorek pseudoefedryny, bromowodorek dekstrometorfanu, maleiniam chlorfenaminy
Grippostad	Grippostad	Stada
	Grippostad C		paracetamol, kwas askorbinowy, kofeina, chlorfenamina
Grypostop	Grypostop	Omega Rex	paracetamol, chlorowodorek pseudoefedryny, dekstrometorfan
	Grypostop Mix		paracetamol, chlorowodorek pseudoefedryny, bromowodorek dekstrometorfanu, maleiniam chlorfenaminy
MaxFlu		Pliva Kraków	paracetamol, pseudoefedryna, kwas askorbinowy
Metafen		Polfa Łódź	paracetamol, ibuprofen
Neopiryn	Neopiryn Asa	Biofarm	paracetamol, kwas acetylosalicylowy, kofeina
Panadol	Panadol Extra	GlaxoSmithKline Consumer Healthcare	paracetamol, kofeina
Saridon		Bayer	paracetamol, propyfenazon, kofeina
Solpadeine		GlaxoSmithKline Consumer Healthcare	paracetamol, kodeina, kofeina
Tabcin	Tabcin Trend	Bayer	paracetamol, chlorowodorek pseudoefedryny, maleiniam chlorfenaminy
Talvosilen	Talvosilen	Bene Arzneinmittel	paracetamol, kodeina
	Talvosilen forte
Teraflu	Teraflu Extra Grip	Novartis Consumer Health	paracetamol, chlorowodorek fenylefryny, maleiniam feniraminy
	Teraflu Zatoki		paracetamol, chlorowodrek fenylefryny
Vegantalgin	Vegantalgin H	GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A.	paracetamol, hioscyna
Zaldiar		Grunenthal	paracetamol, chlorowodorek tramadolu

Przypisy