Z Wikipedii

Współrzędne: 52°18'28" N 16°24'49" E52.3077778 16.4136111 (Opalenica)

Opalenica
Herb Opalenicy
Województwo	wielkopolskie
Powiat	nowotomyski
Gmina  - rodzaj	Opalenica miejsko-wiejska
Burmistrz	Ryszard Napierała
Powierzchnia	6,42 km²
Położenie	52° 18'28'' N 16° 24'49'' E
Liczba mieszkańców (2004)  - liczba ludności  - gęstość	9077 1413,9 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	61
Kod pocztowy	64-330
Położenie na mapie Polski Opalenica
TERC10 (TERYT)	4303915054
Miasta partnerskie	Zevenbergen  Holandia Königslutter am Elm  Niemcy Storkow  Niemcy
Urząd miejski3 ul. 3 Maja 1 64-330 Opalenica tel. 61 447-72-81; faks 61 447-72-70

Opalenica to miasto w woj. wielkopolskim, w powiecie nowotomyskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Opalenica. Położone nad rzeką Mogilnicą, 40 km na zachód od Poznania. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego.

Spis treści 1 Dane ogólne 2 Historia 2.1 Czasy rozbiorów 2.2 Okres międzywojenny 2.3 Podczas II wojny światowej 3 Zabytki 3.1 Późnogotycki kościół pw. św. Mateusza 3.2 Kaplica cmentarna 3.3 Neoklasycystyczna plebania 3.4 Ratusz 3.5 Kościół pw. św. Józefa 3.6 Wiatraki 4 Ciekawostki 4.1 Legendy i nieprawdziwe podania 5 Transport 6 Bibliografia 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Dane ogólne

• Powierzchnia: 6,42 km²
• Liczba ludności: 9 077 (według danych z 31 grudnia 2004)

Prawa miejskie uzyskała około 1400 r. W mieście znajduje się liceum ogólnokształcące i szkoła zawodowa, poza tym jest ośrodkiem usługowym dla rolnictwa oraz siedzibą cukrowni, w związku z czym mieszkańcy tego miasta nazywani są burakami oraz Fabryki Maszyn Rolniczych Pol - Mot. W pobliżu Opalenicy eksploatowany jest na lokalne potrzeby gaz ziemny.

[edytuj] Historia

Pierwsza wzmianka o Opalenicy pochodzi w dokumencie wystawionym przez Władysława Jagiełłę pochodzi z roku 1393. Miejscowość, określona jeszcze jako wieś, zostaje wówczas przez króla wykupiona z zastawu i darowana jej wcześniejszemu właścicielowi, o imieniu Ticza (czyli Dietrich lub Thietmar) Bar (nazwisko to występuje w dokumentach również w pisowni Ber, Baer i Beer). Lokowanie na prawie magdeburskim musiało mieć miejsce po roku 1399 a przed 1401, ale nie zachował się dokument lokacyjny. Około roku 1439 miasto przechodzi na własność biskupa poznańskiego Andrzeja z Bnina, herbu Łodzia, który wrótce przekazuje je swemu kuzynowi, kasztelanowi santockiemu Piotrowi z Bnina. W roku 1453 Piotr jako pierwszy przyjmuje nazwisko Opaliński i w rękach jego potomków Opalenica pozostanie przez trzy wieki, aż do śmierci Wojciecha Opalińskiego w roku 1775. Opalińscy posiadali zamek położony poza miastem, nad brzegiem rzeki Mogilnicy, połączonej kanałem z fosą otaczającą zamek.

[edytuj] Czasy rozbiorów

Opalenica znalazła się pod zaborem pruskim w roku 1793. W latach 1806-1815 należała do Księstwa Warszawskiego, a następnie powróciła pod panowanie pruskie. Zamek Opalińskich, który popadł w ruinę, został rozebrany, a fosa zasypana gruzem. W ramach polityki germanizacyjnej w epoce Kulturkampfu władze niemieckie wybudowały szkołę ewangelicką i zbór, aby w ten sposób przyciągnąć tu kolonistów niemieckich. Nazwa miasta w tym okresie to Opalenitza.

14 września 1896 roku na dworcu kolejowym dochodzi do głośnego incydentu, który odbił się echem nawet w parlamencie Rzeszy Niemieckiej. Tłum wiernych zgormadził się tam z orkiestrą i chorągiewkami, aby powitać abpa poznańskiego Floriana Stablewskiego, wracającego z wizytacji parafii w Wielichowie. Komisarz policji Carnap nie tylko potraktował tę demonstrację jako antyniemiecką, ale zaczął znieważać słownie zgromadzonych Polaków, aresztując czternastu uczestników powitania, którzy zostali postawieni przed sądem.

[edytuj] Okres międzywojenny

W grudniu 1918 roku Opalenica znalazła się w zasięgu powstania wielkopolskiego. 5 stycznia 1919 roku w mieście zorganizowano oddziały powstańcze, które wyruszyły do walki o wyzwolenie Zbąszynia. Pierwszym poległym opaleniczaninem był Antoni Kozak, którego imieniem nazwano jedną z ulic w mieście. 14 maja 1922 roku przy cmentarzu parafialnym odsłonięto pierwszy w Polsce pomnik powstańców wielkopolskich.

[edytuj] Podczas II wojny światowej

W czasie II wojny światowej Opalenica znalazła się na terenach wcielonych do III Rzeszy. Już w pierwszych dniach okupacji naziści zamordowali wszystkich powstańców wielkopolskich, których znaleźli w mieście. 7 grudnia 1939 roku nastąpiły pierwsze wysiedlenia Polaków do Generalnego Gubernatorstwa. 16 marca 1940 roku aresztowali proboszcza, ks. Teodora Zimocha, który został osadzony w obozie Dachau, a następnie przeniesiony do obozu w Gusen, gdzie zmarł 29 listopada 1940. W roku 1943 nazwa miejscowości została zmieniona na Oppenbach. 26 stycznia 1945 roku do Opalenicy wkroczyła Armia Czerwona.

[edytuj] Zabytki

Miasto nie posiadało nigdy murów obronnych, gdyż w razie niebezpieczeństwa mieszkańcy chronili się w murach pobliskiego zamku. Sprawiło to, że Opalenica zawsze posiadała raczej luźną zabudowę, zdeterminowaną także przez podmokły teren. Na prostokątnym rynku, z którego wychodziły tylko trzy ulice, znajdował się drewniany ratusz. Do chwili obecnej zachowała się charakterystyczna dla małych miasteczek wielkopolskich parterowa zabudowa rynku. Z ważniejszych zabytków należy wymienić następujące:

[edytuj] Późnogotycki kościół pw. św. Mateusza

Pierwszy drewniany kościół powstał w Opalenicy prawdopodobnie około roku 1400. Rozebrano go w roku 1603. Na jego miejscu Jan z Opaliński herbu Łodzia, właściciel Opalenicy, kazał zbudować murowaną świątynię w stylu gotyckim, którą mistrz Wojciech Ruda wzorował na poznańskim kościele NMP, znajdującym się w pobliżu katedry. Była to jednonawowa budowla pierwotnie bez wieży. Od strony północnej wybudowano piętrową kaplicę, otwierającą się na nawę poprzez trzy arkadowe łuki. Budowę tej świątyni ukończono w roku 1620. Prezbiterium pokryto dwuprzęsłowym sklepieniem kolebkowym z lunetami, ozdobionym stiukami oraz tondami z freskami czterech ewangelistów. Czteroprzęsłowa nawa została pokryta murowanym sklepieniem opartym na sześciu ośmiobocznych filarach, usytuowanych w dwóch rzędach. Filary te wraz ze sklepieniem zostały wyburzone w roku 1929, a nawę przykryto drewnianą, tynkowaną konstrukcją, imitującą sklepienie kolebkowe z lunetami, podobne do tego w prezbiterium.

W II poł. XVII w od strony południowej dobudowano niewielką kwadratową kaplicę, w której podziemiach znaleźli spoczynek członkowie rodu Opalińskich. Kaplica ta, pw. Przemienienia Pańskiego, zawaliła się w roku 1837, ale wkrótce ją odbudowano. Natomiast wieża, przylegająca do zachodniej fasady kościoła, spłonęła w czasie pożaru miasta w roku 1731 i - pomimo wielu starań - nigdy jej nie odbudowano. Dopiero w roku 2001 wybudowano nową, wolno stojącą dzwonnicę, nawiązującą stylem do świątyni.

[edytuj] Kaplica cmentarna

Kaplica cmentarna (kostnica, albo śmiertelnica) w stylu manierystycznym (I połowa XVII w.) przy kościele św. Mateusza. Wokół kościoła znajdował się cmentarz, który zlikwidowano w II połowie XIX wieku, prznosząc kości zmarłych do podziemi kaplicy. Podobnie była wykończona fasada kościoła, o czym świaczą zachowane pozostałości elewacji świątyni.

[edytuj] Neoklasycystyczna plebania

Neoklasycystyczna plebania, położona w parku przy kościele św. Mateusza. Swoim kształtem nawiązuje do szlacheckich dworków: posiada trzykolumnowy portyk oraz dwóspadzisty dach z naczółkami. Budynek wybudowano na miejscu poprzedniej drewnianej plebanii, sięgającej początku XVII wieku.

[edytuj] Ratusz

Ratusz pochodzi z roku 1897. Wybudowany przez architekta Dolciusa z Grodziska Wielkopolskiego w stylu eklektycznego historyzmu, nawiązującego do renesansu. Ozdobna wieżyczka przywołuje na pamięć poprzedni XVII-wieczny, drewniany ratusz, który znajdował się na środku rynku, a który został przeznaczony do rozbiórki. Natomiast obecny znajduje się w głębi jednej z ulic wychodzących z rynku, naprzeciw kościoła i budynku szkoły. Architekt sporządził kilka projektów, spśród których władze miasta wybrały najbardziej odpowiedni.

[edytuj] Kościół pw. św. Józefa

Kościół pw. św. Józefa.

Wybudowany w roku 1900 jako zbór ewangelicki. Budynek w stylu neogotyckim został przejęty przez Kościół katolicki w roku 1945. W roku 1980 została przy nim utworzona osobna parafia, a pierwszym proboszczem został ks. Bolesław Kryś. W kościele warto zwrócić uwagę na oryginalne witraże w prezbiterium przedstawiające spotkanie zmartwychwstałego Chrystusa z Marią Magdaleną. Na bocznej ścianie znajduje się XVIII-wieczny obraz św. Rocha z Montpellier (patrona zadżumionych, przedstawionego w stroju pielgrzyma z psem przy nodze, na której widoczny jest guz), pochodzący z kościoła św. Mateusza.

[edytuj] Wiatraki

Nieopodal drogi prowadzącej do Grodziska, przy ul. Młyńskiej, znajdowały się trzy drewniane wiatraki. Jeden z nich, po konserwacji dokonanej pod koniec lat 70. XX wieku, spłonął podpalony przez piromana w roku 1983. Pozostałe rozebrano, gdyż groziły zawaleniem.

[edytuj] Ciekawostki

Na poewangelickiej części cmentarza parafialnego znajduje się żelazny krzyż nagrobny, obrośnięty przez pnie dwóch jesionów, których gałęzie połączyły się ze sobą w poziomie, tworząc literę H.

[edytuj] Legendy i nieprawdziwe podania

Pochodzenie nazwy miasta

Według XIX-wiecznych przekazów nazwa miejscowości miała pochodzić stąd, że biskup Andrzej Bniński, jej właściciel spalił tutaj pięciu duchownych husyckich, którzy schronili się wcześniej na zamku Abrahama Zbąskiego w Zbąszyniu. W rzeczywistości zostali oni spaleni w Poznaniu w roku 1439, natomiast nazwa Opalenica jest poświadczona przez dokumenty datowane na rok 1393. Dużyński jako źródłosłów wskazuje nawet nie tyle słowo „palić” (i fakt wypalania lasów dla pozystania pól uprawnych), co raczej „pal” i „opalać” rozumiane jako „otaczać palami”.

Rok budowy kościoła

1280 jako rok budowy kościoła. Data ta została umieszczona na pieczęci parafialnej przez proboszcza, ks. Wacława Karwowskiego (+ 1888), który zinterpretował w ten sposób litery I.Z.B.O. znajdujące się na sklepieniu prezbiterium. W rzeczywistości oznaczają one nazwisko fundatora kościoła: „Jan Z Bnina Opaliński”.

Katarzyna Opalińska

W XIX wieku rozpowszechniono też opinię, że na zamku opalenickim miała się urodzić Katarzyna Opalińska, późniejsza żona króla Stanisława Leszczyńskiego i matka królowej Francji Marii Leszczyńskiej. W rzeczywistości Katarzyna urodziła się w Poznaniu, a jej ojciec, Jan Karol Opaliński, nigdy nie był właścicielem Opalenicy.

Podziemny tunel

Według niesprawdzonych podań z kościoła parafialnego do zamku miał prowadzić podziemny korytarz. Musiałby mieć on długość około 800-900 metrów.

[edytuj] Transport

Opalenica do niedawna była węzłem kolejowym. Przez miasto przebiega magistrala kolejowa Kunowice (granica państwa) - Terespol, która zapewnia bezpośrednie połączenia Opalenicy z m.in. Poznaniem i Zieloną Górą. Linia do Lwówka (wąskotorowa) została ostatecznie rozebrana podczas budowy autostrady A2, linia do Grodziska Wielkopolskiego jest już nieużywana do przewozów pasażerskich.

Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 307 Poznań - Nowy Tomyśl.

[edytuj] Bibliografia

Czesław Dużyński, Z dziejów Opalenicy (1401-1901), Poznań 1902 [reprint: Opalenica 2007].

Józef Tułasiewicz, Wczoraj i dziś Cukrowni "Opalenica", Opalenica 1984.

Bogumił Wojcieszak, Opalenickie Kółko Rolnicze w latach zaborów 1875-1914, Opalenica 1984.

Materiały do kalendarium dziejów Opalenicy: 1393-1795, oprac. Zygmunt Duda, Bogumił Wojcieszak, Opalenica 1987.

Dzieje Opalenicy, praca zbiorowa pod redakcją Czesława Łuczaka, Poznań 1993.

Opalenicki słownik biograficzny, pod red. Bogumiła Wojcieszaka, T. 1, Opalenica 1993.

Opalenicki słownik biograficzny, pod red. Bogumiła Wojcieszaka, T. 2, Poznań 1994.

Zygmunt Duda, Cmentarz parafialny w Opalenicy, (Z Dziejów Parafii św. Mateusza w Opalenicy 4), Opalenica 1997.

Zygmunt Duda, Krzyże opalenickiej ziemi, (Z Dziejów Parafii św. Mateusza w Opalenicy 5), Opalenica 1998.

Z dziejów opalenickiej Dwójki: 1933-1998, oprac. Bogumił Wojcieszak, Roman Szwechłowicz, Opalenica 1998.

Zygmunt Duda, Przydrożne figury i kapliczki na opalenickiej ziemi, (Z Dziejów Parafii św. Mateusza w Opalenicy 6), Opalenica 1999.

Zygmunt Duda, 600 lecie parafii św. Mateusza w Opalenicy: kalendarium, Opalenica 2001.

Zygmunt Duda, Dzwony w parafii św. Mateusza w Opalenicy, (Z Dziejów Parafii św. Mateusza w Opalenicy 7), Opalenica 2002.

Zygmunt Duda, Muzyka i śpiew w kościele św. Mateusza w Opalenicy, (Z Dziejów Parafii św. Mateusza w Opalenicy 8), Opalenica 2003.

Z dziejów opalenickiej Dwójki, Cz. 2: 1998-2003, oprac. Bogdan Andrzejewski, Bogumił Wojcieszak, Opalenica 2003.

Opalenica na dawnej pocztówce [red. merytoryczna Bogumił Wojcieszak], Nowy Tomyśl - Opalenica 2004.

Małgorzata Rzeźnik, Opalenicka działalność wydawnicza 1975-2005, Opalenica 2006.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Miasto i gmina Opalenica
• Parafia pw. św. Mateusza w Opalenicy
• Parafia pw. św. Józefa w Opalenicy