Krytyka papieża Jana Pawła II

Z Wikipedii

Jan Paweł II

Podczas trwania pontyfikatu papież Jan Paweł II i niektóre aspekty jego pracy duszpasterskiej stały się obiektem krytyki ze strony różnych osób oraz środowisk. Głosy krytyczne pochodziły zarówno od osób będących członkami Kościoła katolickiego jak też i od tych, które z niego odeszły, a także od niewierzących. Na liście często padających zarzutów znajdują się: brak dialogu ze swoimi krytykami, konserwatyzm, niekonsekwentny ekumenizm oraz sztywna etyka seksualna. W większości spraw krytyka z pozycji liberalnych katolików jest powtórzeniem zarzutów padających wobec poprzednich papieży.

[edytuj] Charakter pontyfikatu

Pomnik Jana Pawła II w Poznaniu

Krytycy utrzymują, że charyzma (według innych po prostu aktorskie zdolności) Jana Pawła II zaciążyły na pontyfikacie: papież pozwalał na to, by go bezkrytycznie wielbić, co przyczyniło się do widocznego upadku i zacofania teologii katolickiej, a zaowocowało jedynie płytką wiarą tłumów. Jest to zarzut spójny z wysuniętym przez Stanisława Obirka oskarżaniem polskich wiernych o to, że czcząc papieża^[1], łamią pierwsze przykazanie Dekalogu, a więc że Jan Paweł II stał się dla wiernych Złotym Cielcem. Po śmierci Jana Pawła II arcybiskup Józef Życiński skrytykował płytki stosunek Polaków do papieża słowami "kremówki tak, encykliki nie"^[2]. Krytycy zarzucają papieżowi, że nigdy nie potępił publicznie stawiania mu za życia posągów, pomników oraz nazywania jego imieniem ulic, placów, placówek itp., a także nie zasugerował, że środki finansowe przeznaczane na ten cel można spożytkować w lepszy sposób^[3].

[edytuj] Administracja

Pontyfikat Jana Pawła II charakteryzował się, zdaniem krytyków, absolutyzacją i scentralizowaniem władzy, a więc odejściem od linii wyznaczonej przez Sobór Watykański II^[4][5]. Odejście od zasady kolegialności podczas podejmowania decyzji łączyło się w pontyfikacie Jana Pawła II z administracyjnym zamykaniem ust teologom nie zgadzającym się z doktryną proponowaną przez Kongregację Nauki Wiary. Janowi Pawłowi II zarzucano też zbytnie uproszczenie i obniżenie standardu procedur beatyfikacji i kanonizacji prowadzące do "inflacji błogosławionych i świętych"(Joseph Ratzinger)^[6]. Krytykę wzbudziły beatyfikacja Piusa IX i ogłoszenie sługą Bożym Piusa XII. Nie znalazło też zrozumienia "ręczne sterowanie" zakonami jezuitów, franciszkanów oraz karmelitanek, którym Jan Paweł II, omijając wewnętrzne procedury, narzucił przewodników^[7]. Jeden z najpoważniejszych oponentów papieża wewnątrz Kościoła, Hans Küng (papież zabronił mu wykładania w imieniu Kościoła z powodu krytyki dogmatu o nieomylności papieża) stwierdził, że:

Jan Paweł II krytykowany był również za styl pracy przez kardynałów Martiniego i Danneelsa, którzy na synodzie Biskupów w 2000 wskazywali, że trzeba zmienić sposób działania Kurii Rzymskiej i zastanowić się nad kadencyjnością papiestwa^[9].

Podczas pontyfikatu Jana Pawła II wyciszona została afera Banco Ambrosiano, którą próbował wyjaśnić jego poprzednik Jan Paweł I, a główni jej uczestnicy uniknęli kary (m.in. abp Paul Marcinkus) bądź zginęli w tajemniczych okolicznościach^[10][11].

[edytuj] Antykomunizm i Opus Dei

Jan Paweł II był przeciwnikiem komunizmu. Vincente Navarro twierdzi^[12], że stosunek Ojca Świętego do tej ideologii był powodem popierania prawicowych dyktatorów i krytyki teologów wyzwolenia. Jako argumenty na poparcie krytyki wymieniane są:

• wizyta papieża u Augusto Pinocheta
• zakaz nauczania w imieniu Kościoła katolickiego dla Hans Küng, Leonardo Boffa i Gustavo Gutiérreza;
• brak wsparcia dla Óscara Romero.

W sprzeczności z krytycznymi opiniami na temat wizyty Jana Pawła II w Chile rządzonym przez Pinocheta stoją relacje z tej pielgrzymki, zgodnie z którymi Ojciec Święty nie wyrażał poparcia dla junty wojskowej, a nawet ją krytykował przypominając o łamaniu praw człowieka podczas spotkań z wiernymi. Papież nie wyraził również zgody na wspólne zdjęcie z dyktatorem^[13][14][15]. Jan Paweł II odbywał także często pielgrzymki do krajów, w których panował reżim komunistyczny (np. PRL, Kuba) - sam fakt pielgrzymki do kraju nie oznacza więc automatycznie poparcia polityki danego państwa.

Najczęściej podnoszonym przykładem konserwatyzmu Jana Pawła II było poparcie dla Opus Dei: uczynienie go prałaturą osobistą i kanonizacja jego założyciela, Josemaría Escrivá de Balaguera.

Również wewnątrz Kościoła podnosiły się głosy zaniepokojone rosnącym znaczeniem Opus Dei. Przyjaciel Jana Pawła II Stefan Swieżawski pisał doń w 1993:

Martwi [...] mnie także, że w wielu instytucjach kościelnych zakorzenia się model Kościoła bogatego i władczego. Ulatniają się gdzieś epokowe wskazania ostatniego Soboru. Twórca "Opus Dei" był z pewnością świętym człowiekiem – ale model Kościoła "środków bogatych" i sukcesu rozumianego na modłę tego świata na pewno nie jest modelem nowej ewangelizacji. Jestem do głębi przekonany, że ta ewangelizacja musi się odbywać wedle modelu św. Franciszka, brata Alberta, brata Karola de Foucauld, matki Teresy z Kalkuty itp. Kościół Krzyża i Zmartwychwstania – a nie sukcesu doczesnego – jest tym Kościołem, za którym tęskni to, co w dzisiejszym człowieku najgłębsze. Obawiam się, że zarówno Kuria Rzymska, jak i Kurie biskupie rozsiane po świecie nie zdają sobie dostatecznie sprawy z tego, że w tym właśnie punkcie decyduje się oblicze Kościoła w trzecim tysiącleciu.

[edytuj] Ekumenizm

Z drugiej strony konserwatywni biskupi krytykują papieża za zbyt daleko posunięty ekumenizm, prowadzący według nich poprzez zrównanie katolicyzmu z innymi wyznaniami do religijnego synkretyzmu. Szczególnie krytykowane były spotkania międzyreligijne w Asyżu, jak również "zbyt łagodne" traktowanie heterodoksyjnych teologów. Z tego powodu przeciwnicy dialogu ekumenicznego uznali Jana Pawła II za modernistę. Krytyka papieża w tej kwestii nie została wyrażona publicznie^[16].

Krytykę wywołało stanowisko Jana Pawła II dotyczące budzących w zachodnim świecie coraz większe zainteresowanie religii wschodu. W swojej książce z roku 1994 Przekroczyć próg nadziei stwierdził on, że: Mistyka karmelitańska zaczyna się w tym miejscu, w którym kończą się rozważania Buddy i jego wskazówki dla życia duchowego (str. 78 wyd. pol.) Zdaniem papieża z Wadowic buddyzm: jest w znacznej mierze systemem ateistycznym i jako taki stanowi zagrożenie dla religijnego trzonu kultury europejskiej. Podczas wizyty Ojca Świętego w Sri Lance w roku 1995 zorganizowano spotkanie ekumeniczne, które zbojkotowali przedstawiciele buddyzmu. Mnisi stwierdzili, że Ojciec Święty nie docenia wartości duchowych głoszonych przez założyciela ich religii^[17].

Liberalni krytycy Jana Pawła II zarzucali mu natomiast niekonsekwencję w ekumenizmie, wyrażającą się m.in. wydaniem deklaracji Dominus Iesus, która zatrzymała ich zdaniem proces ekumeniczny^[18]. Przedstawiciele patriarchatu moskiewskiego oskarżali Kościół katolicki o prozelityzm^[19].

[edytuj] Krytykowane wydarzenia

• 8 sierpnia 1985 - Jan Paweł II wziął udział w animistycznych obrzędach w świętym lesie w Togo (Afryka), a później także w Kara oraz Togoville^[20].
• 27 października 1986 - papież zorganizował w Asyżu wielkie spotkanie modlitewne na rzecz pokoju zwołując 150 przedstawicieli dwunastu największych religii świata. Wspólne modły zanoszono nie tylko z przedstawicielami różnych odłamów chrześcijaństwa czy religii abrahamicznych (judaizm, islam), ale także z duchownymi religii dharmicznych, rdzennych wyznań afrykańskich i amerykańskich, oraz szintoizmu. Znamiennym faktem jest umieszczenie posążka Buddy na ołtarzu, przed którym modlili się zebrani^[21][22].
• 14 maja 1999 - Jan Paweł II przyjął w Watykanie delegację islamskich duchownych z Iraku, którzy w prezencie podarowali mu egzemplarz Koranu^[23]. Według relacji patriarchy Raphaela I BiDawida (z Katolickiego Kościoła Chaldejskiego w Babilonie), który był obecny na spotkaniu papież ukłonił się przed świętą księgą muzułmanów oraz pocałował ją.^[24]. Istnieje zdjęcie papieża pokazujące to wydarzenie.
• 24 stycznia 2002 - po ataku na World Trade Center z inicjatywy papieża zwołano kolejne ekumeniczne spotkanie modlitewne w Asyżu. Poza wszystkimi wyznaniami reprezentowanymi na podobnym wydarzeniu z roku 1986 (patrz wyżej) należy wymienić przedstawicieli tenrikyo, zoroastrianizmu, dżinizmu oraz konfucjanizmu^[25].

[edytuj] Seksualność i antykoncepcja

Krytycy Jana Pawła II podnosili fakt, że papież nadmiernie skupiał się na etyce seksualnej opartej o tradycyjne nauczanie Kościoła^[7]. Szczególne kontrowersje wzbudziły papieskie nauki o tradycyjnym podziale płci, roli kobiety, antykoncepcji (w tym dopuszczalności użycia prezerwatyw), homoseksualności oraz celibacie księży. Szczególnie krytykowane^[26] było stosowanie przejętego przez Jana Pawła II od Pawła VI sformułowania "cywilizacja śmierci", używanego na oznaczenie wszystkich tych przejawów kultury, zwłaszcza kultury Zachodu, które kolidowały z papieskim nauczaniem w dziedzinie etyki seksualnej i "zapoznawały znaczenie cierpienia". Kontynuacja linii zarysowanej w Humanae Vitae doprowadziła zdaniem krytyków do opustoszenia kościołów^[27]. Jak to ujął kardynał Danneels, "odchodzenie od spowiedzi usznej rozpoczęło się po ogłoszeniu Humanae vitae^[28]. Część wiernych nie zaakceptowała kościelnego zakazu stosowania "pigułki".

[edytuj] Tradycyjny podział ról płciowych i rola kobiety

Ikona Matki Boskiej Częstochowskiej - Jan Paweł II podkreślał rolę kobiety jako matki

Karol Wojtyła stał się specjalistą w dziedzinie etyki seksualnej już jako wykładowca KUL. Jego pierwszą ważną pracą była Miłość i odpowiedzialność (1960), w której odrzucał tradycyjną tezę, że tylko płodność usprawiedliwia seks. Zdaniem Karola Wojtyły w personalistycznym ujęciu seks usprawiedliwiony jest miłością i odpowiedzialnością. Płodność nie może być jego zdaniem odrzucana, ale też może nie istnieć w rzeczywistości, a cielesne obcowanie nie traci przez to sensu, nie zyskuje negatywnej oceny moralnej ani nie jest grzeszne.

Krytycy zarzucają Janowi Pawłowi II:

• niewystarczająco silne potępienie zjawiska przemocy domowej, której ofiarami padają najczęściej kobiety
• promowania patriarchalnego modelu rodziny
• promowania wzoru kobiety jako matki - wzoru, który znalazł szczególny wyraz w kulcie Matki Boskiej, a był nie do zaakceptowania dla kobiet rezygnujących z macierzyństwa na rzecz kariery zawodowej
• niepodejmowania dialogu ze środowiskami feministycznymi^{[potrzebne źródło]}

Ponadto negatywny stosunek do kobiet wyrażał się marginalizowaniem kobiet w liturgii mszy.

Zdaniem krytyków papieża-Polaka negatywny stosunek do feminizmu i kwestii równego statusu kobiet i mężczyzn znalazł swój wyraz m.in. liście apostolskim "Mulieris dignitatem", jak również w przygotowanym przez Kongregację Nauki Wiary i zatwierdzonym przez papieża Liście do Biskupów Kościoła katolickiego o współdziałaniu mężczyzny i kobiety w Kościele i świecie.

Zwolennicy papieża wskazują, iż w wydanym w 1995 roku Liście do kobiet całego świata dostrzegł on problem wielowiekowej dyskryminacji i podkreślił znaczenie pełnego udziału kobiet w życiu społecznym.

W kwestii kapłaństwa kobiet wewnątrz Kościoła toczyły się poważne teologiczne debaty. Zdaniem Stanisława Obirka "nagle ucichły jakby je ucięto. Przede wszystkim dlatego, że papież wydawał dokumenty, które miały właśnie na celu kneblowanie otwartych sporów". Kluczowym dokumentem wydanym w tej sprawie był list apostolski "Ordinatio sacerdotalis" o udzielaniu święceń kapłańskich wyłącznie mężczyznom.

[edytuj] Antykoncepcja a AIDS i regulacja narodzin

Krytycy utrzymują, że pontyfikat Jana Pawła II to okres zaplanowanej przez Kościół katolicki propagandy wiary w to, że prezerwatywy nie blokują rozprzestrzeniania się AIDS. Ludzie często obarczają papieża winą za przyczynienie się do eksplozji epidemii AIDS w Afryce^[29][30][31], w wyniku której zmarły miliony osób. Zakaz używania prezerwatyw miał również spowodować nadmierną dzietność, a w efekcie pauperyzację Trzeciego Świata^[8]. Obrońcy jednak odpowiadają, że zasadniczą przyczyną epidemii AIDS są prostytucja, częsta i przypadkowa wymiana partnerów seksualnych i rozwiązłość obyczajów, przeciwko czemu papież wielokrotnie występował.

Sprzeciw Watykanu wobec antykoncepcji stał się szczególnie widoczny podczas głosowań nad rezolucjami posiedzenia ONZ-owskiej konferencji na temat populacji i rozwoju w Kairze w 1994; stanowisko wysłannika Jana Pawła II nie pozostawiało, zdaniem krytyków, żadnego pola dla dyskusji.

[edytuj] Homoseksualizm

Obrońcy praw osób homoseksualnych, biseksualnych i transseksualnych (LGBT) zarzucają Janowi Pawłowi II homofobię^[32]. Twierdzą oni, że przejawiało się to w wyjątkowym zainteresowaniu (w negatywnym znaczeniu), jakie spotkało osoby LGBT za jego pontyfikatu, począwszy od upomnienia biskupów amerykańskich w roku 1979, krytykę wyświęceń biskupów otwarcie przyznających się do swojej orientacji homoseksualnej, a skończywszy na wydanej już po śmierci papieża, ale przygotowywanej jeszcze pod jego zwierzchnictwem, instrukcji ograniczającej przyjmowanie homoseksualistów do stanu kapłańskiego. Opierane na Biblii potępienie aktywności homoseksualnej było zdaniem krytyków przykładem mowy nienawiści, która utrudniła osobom LGBT funkcjonowanie w społeczeństwie i miała na celu dyskryminację. Wysuwali oni też argumenty o niespójności zaleceń papieża z jego wcześniejszymi pracami o teologii ciała. Wreszcie pytali, czy nazywanie "cywilizacją śmierci" między innymi związków partnerskich osób tej samej płci oraz kultury gejowskiej jest adekwatne.

Za porażkę papieża niektóre środowiska uważają również nieodnoszenie się do dramatycznych przypadków łamania praw człowieka wobec osób LGBT; wspominają samospalenie na Placu św. Piotra w 1998 Alfredo Ormando, protestującego przeciwko obojętności Kościoła na problemy osób LGBT. Kościół w żaden sposób nie odniósł się do tego wydarzenia.

[edytuj] Celibat

Przez Hansa Künga papież był krytykowany za konserwatywne stanowisko wobec celibatu. Zdaniem zbuntowanego teologa postawa Jana Pawła II przyczyniła się do wielu problemów w stanie duchownym. Wielu księży odeszło ze stanu duchownego, aby założyć rodziny i w efekcie w niektórych krajach brakuje kapłanów. W Niemczech 1 400 księży pochodzi z Polski, Indii i Afryki. W roku 1990 wyświęcono tam 366 duchownych, a w 2003 tylko 161^[8].

Jak mówi Stanisław Obirek, "w moim przekonaniu celibat stał się jedną z subtelnych form kontroli sumień ludzi i ich uzależniania od biskupów czy przełożonych zakonnych". Ponadto Obirek wskazuje, że etyka seksualna wytyczana przez Kościół katolicki nie może być odpowiednio zaprojektowana jeśli jej twórcami są celibatariusze.

[edytuj] Stosunek do skandali seksualnych w Kościele

Zobacz więcej w osobnym artykule: Skandale seksualne w Kościele katolickim.

Pierwsze informacje o przypadkach molestowania dzieci przez duchownych stały się głośne już w roku 1992 w Irlandii. W proteście przeciwko próbom ukrywania skandalu piosenkarka Sinéad O'Connor podarła zdjęcie Jana Pawła II podczas programu telewizyjnego, do którego została zaproszona. Kolejne skandale dotyczyły księży sprawujących swoją posługę na terenie kilku innych krajów. W styczniu 2002 roku wybuchł głośny skandal dotyczący pedofilii wśród księży w USA. Kilka podobnych przypadków ujawniono również na terenie Kanady. Zarzuty miały o tyle poważny charakter, że o wieloletnie tuszowanie skandali seksualnych oskarżono też pięciu biskupów (Law, Comiskey, Symons, O'Connell i Groër). Oskarżonych księży przenoszono do innych parafii. W Polsce w lutym 2002 oskarżenia o molestowanie seksualne kleryków pojawiły się w stosunku do biskupa Paetza. Pod koniec marca duchowny zrezygnował ze swojej funkcji. Skandale wzbudziły bardzo silne kontrowersje, ze względu na poglądy dotyczące życia seksualnego głoszone przez Jana Pawła II. W ich świetle molestowanie seksualne, którego mieli dopuszczać się księża, było zaprzeczeniem nauczania Ojca Świętego i stanowiło grzech śmiertelny.

Świat czekał na reakcję Ojca Świętego przez dwa miesiące. Dopiero w marcu 2002 roku Jan Paweł II przerwał milczenie i swoje stanowisko na ten temat przedstawił w liście do księży z okazji Świąt Wielkanocnych.

W kwietniu 2002 papież z Wadowic zwołał spotkanie kardynałów dotyczące oskarżeń o molestowanie. Na spotkaniu z młodzieżą w Toronto Jan Paweł II wyraził swój żal i wstyd wynikający z ujawnionych zdarzeń, ale podkreślił dobre intencje duchownych oraz zaapelował o wsparcie ich posługi.

Wielu katolików było usatysfakcjonowanych słowami Ojca Świętego. Przedstawiciele ofiar molestowania, tacy jak Gary Bergeron^[33] stwierdzili, że konieczne jest przeproszenie przez Jana Pawła II za błędy Kościoła ujawnione ich zdaniem podczas wyjaśniania skandali seksualnych.

[edytuj] Protokół dyplomatyczny a rozwód

Papież Jan Paweł II odmawiał audiencji drugim żonom towarzyszącym przywódcom państw lub szefów rządów w wypadku gdy po rozwodzie zawarli oni powtórnie związek małżeński. W tym zakresie protokół dyplomatyczny zadekretowany przez papieża przewidywał, iż nie mogą one towarzyszyć u boku swoich mężów w oficjalnej części audiencji lecz winny znajdować się w dalszej delegacji rządowej. Z tej przyczyny odmówiono audiencji Prezydentowi Austrii Thomasowi Klestilowi w 2002 czy Prezydentowi Portugalii Jorge Sampaio w 1997. ^[34]

[edytuj] Radio Maryja

Zobacz więcej w osobnym artykule: Krytyka Radia Maryja.

Z zarzucanym przez krytyków Jana Pawła II poparciem dla rządów skrajnie prawicowych idzie w parze stosunek papieża do polskiego Radia Maryja, które działało przez 13 lat pontyfikatu Jana Pawła II. W tym czasie w Radio miały pojawiać się wypowiedzi o charakterze antydemokratycznym, a także antysemickim. Papieżowi zarzuca się, iż nie tylko tolerował, ale nawet kilkakrotnie słownie pochwalił podlegające mu za pośrednictwem hierarchii kościelnej Radio Maryja^[35].

[edytuj] Krytyka w środowiskach tradycjonalistycznych

Jan Paweł II był krytykowany przez członków Bractwa Świętego Piusa X^[36], domagających się powrotu do rytu trydenckiego sprawowania Mszy Świętej oraz odwołania niektórych reform II Soboru Watykańskiego. Ruchy tradycjonalistyczne uważają, że wiele posunięć Jana Pawła II było zbyt liberalnych i domaga się powrotu bądź zaprzestania niektórych rozpoczętych działań, np. ekumenizmu, zrównującego według nich prawdziwego Boga z bóstwami pogańskimi^[37].

W polskich środowiskach tradycjonalistycznych Jan Paweł II krytykowany był również za poparcie dla przystąpienia Polski do Unii Europejskiej^[38][39][40].

[edytuj] Krytycy procesu beatyfikacji

W grudniu 2005 grupa dwunastu teologów przeciwnych beatyfikacji Jana Pawła II^[41] (Jaume Botey, Casimir Marti, Ramon Maria Nogues, Rosa Cursach, Casiano Floristan, Juan Jose Tamayo, Jose Ramos Regidor z Hiszpanii; Giovanni Franzoni, Filippo Gentiloni, Giulio Girardi z Włoch; Martha Heizer z Austrii i José Maria Castillo z Salwadoru) ogłosiła następujące tezy:

• Pontyfikat papieża z Wadowic był okresem marginalizacji przedstawicieli teologii wyzwolenia.
• Spowodował on umocnienie się konserwatywnego stosunku Kościoła do płciowości, doprowadził do zachowania celibatu księży.
• Ojciec Święty niesłusznie kontynuował odsunięcie kobiet od urzędów kościelnych.
• Władze watykańskie za czasów Jana Pawła II nie potępiały dyktatorów z Ameryki Południowej oraz uczestniczyły w podejrzanych operacjach finansowych.

We wrześniu 2007 roku opublikowana została książka "The Power and the Glory" znanego z kontrowersyjnych poglądów brytyjskiego dziennikarza Davida Yallopa, w której krytycznie ocenia on pontyfikat Jana Pawła II. Według hiszpańskiego dziennika El País książka ta może wpłynąć na przedłużenie procesu beatyfikacyjnego. ^[42]

Wśród polskich publikacji największe kontrowersje wzbudziła opublikowana na początku 2008 r. książka byłego dominikanina Tadeusza Bartosia "Jan Paweł II. Analiza krytyczna". Tezy zaprezentowane w książce skrytykowane zostały m.in. przez abpa Józefa Życińskiego. ^[43]

[edytuj] Przypisy

[edytuj] Zobacz też

• Skandale seksualne w Kościele katolickim
• Krytyka Kościoła katolickiego
• Catholics for a Free Choice
• My jesteśmy Kościołem
• Debata o Radiu Maryja
• Hans Küng
• Edward Schillebeeckx
• Gustavo Gutiérrez
• Leonardo Boff
• Charles Curran
• Tissa Balasuriya
• Marcel Lefebvre
• Stanisław Obirek
• Anthony de Mello

[edytuj] Bibliografia

• Horst Herrmann - Jan Paweł II złapany za słowo (Monachium 1995), ISBN 83-85732-18-7