Francisco Franco

Z Wikipedii

Treść tego hasła może nie być zgodna z zasadami neutralnego punktu widzenia. Zajrzyj na stronę dyskusji i pomóż go poprawić.

Francisco Franco
Francisco Franco
Urodzony	4 grudnia 1892 Ferrol, Hiszpania
Zmarł	20 listopada 1975 Madryt, Hiszpania
Galeria w Wikimedia Commons

Don Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo, w skrócie Francisco Franco y Bahamonde (ur. 4 grudnia 1892 w Ferrol Hiszpania, zm. 20 listopada 1975 w Madrycie) – hiszpański dyktator i wojskowy. Przywódca antyrepublikańskiego powstania (1936-1939), szef państwa Hiszpanii (hiszp. Jefe del Estado Español, 1936-1975), regent Królestwa Hiszpanii (1947-1975), premier rządu, głównodowodzący sił zbrojnych i przewodniczący organizacji politycznej – Falangi ("FET y JONS", od 1958 "Ruch Narodowy"), tytułowany Wodzem Antykomunistycznej Krucjaty (El Caudillo de la Última Cruzada y de la Hispanidad, El Caudillo de la Guerra de Liberación contra el Comunismo y sus Cómplices).

Spis treści 1 Kariera wojskowa 2 Caudillo powstania 3 II wojna światowa 4 Regent Hiszpanii 5 Gospodarka hiszpańska pod rządami Franco 6 Działania stosowane wobec przestępców wojennych i przeciwników politycznych za rządów generała Franco 6.1 Dane dotyczące ofiar w Hiszpanii w latach 1936-1944 7 Ocena postaci 8 Życie prywatne 9 Przypisy 10 Bibliografia 10.1 Pozostała literatura 10.2 Publikacje w PRL 11 Linki zewnętrzne

[edytuj] Kariera wojskowa

Przyszły generał obrał typową w jego rodzinie karierę wojskową. 1907 wstąpił do Akademii Piechoty w Toledo, którą ukończył 1910, a w 1912 udało mu się otrzymać przydział na front w Maroku. Dowodził tam oddziałami hiszpańskimi w walkach z Kabylami, gdzie dał się poznać jako dobry oficer. W 1912 został porucznikiem, a w 1915 kapitanem. Po odniesieniu poważnych ran w El Biutz koło Ceuty (29 czerwca 1916) został 2 lutego 1917 najmłodszym w całej armii hiszpańskiej majorem. Po rekonwalescencji służył w garnizonie w Oviedo.

10 października 1920 Franco został zastępcą dowódcy hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej w Maroku, a w czerwcu 1923 – dowódcą tej formacji w stopniu podpułkownika. Stopień pułkownika osiągnął w lutym 1925, po kolejnych operacjach w Maroku. We wrześniu 1925, po hiszpańsko-francuskim desancie w Alhucemas (Al-Husajmie), Franco rozbił kryjących się w górach rifeńskich powstańców, za co w lutym 1926 otrzymał szlify generalskie (był w tym momencie najmłodszym generałem w Europie) oraz Legię Honorową.

W latach 1926-1928 Franco dowodził I brygadą I dywizji garnizonu madryckiego. Dowodem uznania było powierzenie mu 4 stycznia 1928 stanowiska komendanta nowo utworzonej Głównej Akademii Wojskowej w Saragossie (której pierwszym przykazaniem było "Kochaj ojczyznę i króla"). Po powstaniu republiki akademię szybko, bo już 30 czerwca 1931 zamknięto, natomiast sam Franco, po dłuższym okresie pozostawania bez przydziału, został 21 lutego 1932 dowódcą 15 brygady piechoty w La Coruñi, a następnie w marcu 1933 komendantem okręgu wojskowego Balearów. W październiku 1934 jako doradca ministra wojny zaplanował i przeprowadził stłumienie lewicowej rebelii w Asturii. W nagrodę w grudniu 1934 r. mianowano go naczelnym dowódcą armii w Maroku, a już w lutym 1935 r. został szefem sztabu generalnego armii hiszpańskiej.

Rok później, w lutym 1936 r., po wyborach parlamentarnych wygranych przez Front Ludowy, Franco został przesunięty na niższe stanowisko komendanta wojskowego Wysp Kanaryjskich z powodu podejrzeń o nielojalność wobec rządu.^[1] Franco nie uczestniczył dotąd w wojskowych spiskach, ale w warunkach narastającego napięcia w kraju, ataków i mobilizacji sił zarówno po stronie lewicy, jak i prawicy, Franco nawiązał kontakty z wojskową konspiracją, planującą od wyborów obalenie Republiki i zastąpienie jej rządami wojskowej junty.^[2] Do bezpośrednich przygotowań do powstania Franco przystąpił dopiero po 13 lipca, gdy w odwecie za zamordowanie przez faszystowską Falangę oficera Guardia di Assalto, gwardziści z jego kompanii zamordowali przywódcę prawicy parlamentarnej Jose Calvo Sotelo.^[3] Początkowo miał być tylko dowódcą wojsk w Maroku, jednakże planowany przywódca gen. Sanjurjo zginął w wypadku lotniczym w pierwszych dniach powstania.

[edytuj] Caudillo powstania

Wojna domowa w Hiszpanii zaczęła się buntem garnizonu w Melilli 17 lipca 1936. 19 lipca 1936 Franco objął dowództwo wojsk w Maroku (tzw. Armia Afrykańska), które niezwłocznie, dzięki pomocy ze strony Niemiec i Włoch Mussoliniego przerzucił do Hiszpanii. Na początku wojny Franco dowodził najsilniejszą grupą wojsk powstańczych, co w połączeniu z uzdolnieniami dowódczymi w naturalny sposób doprowadziło do postawienia go na czele wojsk narodowych. 12 września 1936 junta powołała go na stanowisko naczelnego dowódcy sił zbrojnych w stopniu generalissimusa, a 28 września złożyła w jego ręce również całą władzę cywilną, mianując go szefem rządu. Jednak już 1 października 1936 Franco określił swoje stanowisko jako szefa państwa, które to określenie przetrwało aż do końca jego rządów.

Kierując wojskowymi operacjami powstania, Franco doprowadził do jej militarnego zwycięstwa 1 kwietnia 1939. Jednocześnie zręcznie umocnił swą pozycję polityczną. Jeszcze w 1936 powołał Juntę Techniczną Państwa, 30 stycznia 1938 zastąpioną "zwykłą" Radą Ministrów, powoływaną i kierowaną przez niego samego. Masową organizacją polityczną, na której oparła się dyktatura, stała się Hiszpańska Falanga Tradycjonalistyczna i Junt Ofensywy Narodowo-Syndykalistycznej, powstała z połączenia wszystkich sił politycznych popierających zbrojne powstanie przeciwko rządom Frontu Ludowego. Trzon FET y JONS stanowiła określana mianem faszystowskiej lub nacjonalistycznej Falanga i tradycjonalistyczna wspólnota karlistowska Statut Falangi z 4 sierpnia 1937 powołał Franco na wodza (Caudillo) tego ruchu, "odpowiedzialnego jedynie przed Bogiem i historią". W rezultacie tych wszystkich działań Franco objął pełnię władzy w Hiszpanii.

[edytuj] II wojna światowa

31 marca 1939 Hiszpania podpisała traktat o przyjaźni z III Rzeszą, zapewniający "życzliwą neutralność" każdej z stron w sytuacji, gdy partner znajdzie się w stanie wojny oraz zobowiązania do rozwijania wzajemnych stosunków gospodarczych i kulturalnych, a także kontaktów na gruncie wojskowym (wymianę doświadczeń i kadr).^[4] Hiszpania stała się w ten sposób najbliższym sojusznikiem państw Osi.^[5] Porozumienie to ostatecznie nie dało Niemcom wielu konkretnych korzyści, natomiast zwalniało Hiszpanię z aktywnego udziału w wojnach prowadzonych przez Niemcy. Kilka dni wcześniej Hiszpania podpisała podobny układ z probrytyjską Portugalią^[6], w której panowała dyktatura Antonio de Salazara. Wskutek konsternacji w Hiszpanii po zawarciu przez Niemcy w sierpniu paktu Ribbentrop-Mołotow, a następnie po ataku na katolicką Polskę, Hiszpania odmówiła podpisania planowanej na wrzesień odrębnej umowy kulturalnej^[7].

Hiszpania frankistowska udzielała pomocy Żydom prześladowanym przez III Rzeszę. W czasie II wojny światowej wiele tysięcy Żydów przekroczyło Pireneje (na podstawie państwowego dekretu przyznającego wszystkim Żydom sefarydyjskim, bez względu na miejsce zamieszkania, obywatelstwo hiszpańskie, formalnie było to przywrócenie obywatelstwa wszystkim Żydom wygnanym z Hiszpanii w 1492 r. i ich potomkom.). W tym czasie Hiszpania nie wydała III Rzeszy ani jednego Żyda^[8]. W 1941 hiszpańskie Ministerstwo Edukacji powołało żydowski przegląd kulturalny Sefarad.

Niemniej jednak w czerwcu 1940 r. Franco zaproponował Hitlerowi przystąpienie Hiszpanii do wojny w zamian za odzyskanie całego Maroka. Hitler odniósł się z rezerwą do propozycji, ale zgodził się na spotkanie z Franco, które odbyło się 23 października 1940 r. Nie przyniosło żadnych rezultatów, bowiem Hitler uznał, iż "żądania Hiszpanów są zupełnie niewspółmierne do ich sił"; Franco również nie zaakceptował żądań Hitlera^[9]

Hiszpania początkowo miała status "strony niewalczącej" w II wojnie światowej, a w 1943 r. Franco ogłosił przejście do stanu neutralności^[10] Współpraca z państwami Osi polegała m.in. na wysłaniu tzw. ochotniczej Błękitnej Dywizji na front wschodni do walki z Związkiem Radzieckim oraz współpraca handlowo-gospodarcza. Mimo to Franco nie dał Hitlerowi skłonić się do ataku na Gibraltar, konsekwentnie odmawiał również i Osi, i aliantom wykorzystywania terytorium Hiszpanii w celach militarnych. Od końca 1942 gdy fala zwycięstwa przeszła na korzyść wojsk alianckich, zaczął wspierać zachodnich aliantów. Po inwazji amerykańsko-angielskiej na północną Afrykę w listopadzie 1942, administracja hiszpańska w Maroku udzielała Amerykanom otwartej pomocy. 17 listopada 1943 została wycofana z frontu wschodniego Błękitna Dywizja (Franco zezwolił jedynie na pozostanie ok. 1500 ochotnikom indywidualnym). Dotkliwym ciosem dla Niemiec było wstrzymanie w lutym 1944 dostaw wolframu z Hiszpanii, dostarczanego dotychczas z tytułu spłaty długu z okresu wojny domowej. Premier Winston Churchill, w podzięce za dowody przyjaźni, które Hiszpanie dawali Anglikom podczas lotniczej operacji Torch wokół Gibraltaru, deklarował, że Hiszpania przysłużyła się nie tylko Imperium Brytyjskiemu, ale i sprawie Narodów Zjednoczonych, które nie będą nigdy mieszać się w jej wewnętrzne sprawy. Franco w serdecznej odpowiedzi 18 października 1944 podkreślał, że ścisła współpraca hiszpańsko-brytyjska po wojnie powinna być istotnym elementem obrony pozycji Europy przed spodziewaną dominacją ZSRR i USA. Uważał, że jeśli Niemcy zostaną zniszczone i ZSRR umocni swoje panowanie w Europie i Azji, a Stany Zjednoczone będą panowały na Oceanie Atlantyckim i Pacyfiku jako najpotężniejsze mocarstwo świata, kraje europejskie, które ocaleją na spustoszonym kontynencie, zetkną się z najpoważniejszym i najgroźniejszym kryzysem w swoich dziejach^{[potrzebne źródło]}.

[edytuj] Regent Hiszpanii

W 1947 Franco proklamował monarchię "katolicką, społeczną, tradycyjną i reprezentacyjną", w której jednak król nie miał być przywrócony, lecz wprowadzony na nowo (zerwanie z tradycją słabej monarchii XIX w.), i to dopiero po śmierci Franco jako Regenta (którym się ogłosił).

Polityka wewnętrzna Franco była odbiciem jego przekonań politycznych i społecznych – zbudował Hiszpanię katolicką, patriotyczną i korporacjonistyczną. Początkowo (w latach 40.), pod wpływem społecznych haseł Falangi, ograniczał liberalizm wolnego rynku poprzez szeroką interwencję państwa. Interwencja taka tłumaczona była koniecznością odbudowy kraju zniszczonego przez wojnę i anarchię czasów republikańskich. W drugiej połowie lat 50., widząc gospodarczą stagnację kraju, Franco – ze zwykłym u siebie pragmatyzmem – odszedł od interwencjonizmu, liberalizując gospodarkę, co poskutkowało intensywnym rozwojem gospodarczym Hiszpanii.

Pochodną przekonań Franco była również jego polityka zagraniczna. Hiszpania frankistowska utrzymywała kontakty z państwami realizującymi katolicko-konserwatywny ideał życia społecznego, przede wszystkim z Portugalią, na bazie wspólnoty ideowej cywilizacji chrześcijańskiej i antykomunizmu oraz z krajami latynoamerykańskimi, złączonymi również więzią "hiszpańskości" – hispanidad. Natomiast nieprzejednanie zwalczał Franco komunizm, co było przyczyną poparcia Franco dla Hitlera w wojnie z ZSRR. Na drugim planie w stosunku do wspólnoty narodów katolickich był równie trwały priorytet dobrych stosunków z krajami arabskimi.

Po okresie międzynarodowej izolacji w latach 1945-1950 Franco związał Hiszpanię militarnie z USA, zawierając sojusz wojskowy (poza NATO). Franco uniknął również wojen kolonialnych, doprowadzając do bezkrwawej likwidacji hiszpańskich kolonii w Afryce.

Frankistowska Hiszpania była przyjaźnie nastawiona do Polaków, co spowodowane było racjami politycznymi (katolicyzm i antykomunizm). Po wojnie Hiszpania nadal uznawała Polski Rząd na uchodźstwie za legalny rząd Polski i finansowała działalność Sekcji Polskiej Radia Madryt (nadającej program o profilu zbliżonym do Radia Wolna Europa).

W lutym 1959 w Kraju Basków powstała lewicowo-nacjonalistyczna organizacja Euskadi Ta Askatasuna (ETA), która rozpoczęła terrorystyczną walkę z aparatem frankistowskiego państwa i popierającymi je kręgami społecznymi.

W 1969 Franco jako regent Hiszpanii desygnował na przyszłego króla Jana Karola z dynastii Burbonów hiszpańskich, który 23 lipca 1969 przed Kortezami zaprzysiągł wierność zasadom frankistowskiego państwa. W czerwcu 1973, po 37 latach kierowania rządem, Franco zrezygnował z funkcji premiera, zachowując jednak najwyższą władzę w państwie jako regent i zwierzchnik sił zbrojnych. Premierem mianował swego najbliższego współpracownika – Carrero Blanco, który jednak wkrótce padł ofiarą zamachu. Kolejnym premierem został burmistrz Madrytu Carlos Arias Navarro.

W połowie lat 60. stan zdrowia Franco wyraźnie się pogorszył, wystąpiła u niego choroba Parkinsona. W czerwcu 1969 Franco niespodziewanie zemdlał w samochodzie. 6 lipca 1974 został przewieziony do szpitala z rozpoznaniem zakrzepowego zapalenia żył prawej nogi; już w szpitalu doszło do 2 krwotoków żołądka. Ostatni rok sprawowania władzy po powrocie ze szpitala 30 lipca 1974, upłynął pod znakiem narastającego kryzysu politycznego: z jednej strony ok. 200 zamachów ETA i Antyfaszystowskiego Rewolucyjnego Frontu Proletariackiego (FRAP), z drugiej – nacisków opozycji antyfrankistowskiej.

17, 19 i 23 października 1975 Franco przeszedł zawały serca. 30 października przekazał stanowisko szefa państwa Janowi Karolowi. Zmarł o 5.25 20 listopada 1975. Przez 2 dni setki tysięcy Hiszpanów przeszły przed otwartą trumną ze zwłokami, wystawioną w sali kolumnowej Pałacu Oriente. Franco pochowany został w Dolinie Poległych. W uroczystościach pogrzebowych udział wzięło jedynie 3 szefów państw: książę Rainier z Monako, król Jordanii Husajn ibn Talal i prezydent Chile gen. Augusto Pinochet. Zaprzysiężony 22 listopada 1975 król Jan Karol – łamiąc przysięgę z 1969 r. – przystąpił do budowy demokratycznego państwa.

Przyjętą w Hiszpanii regułą było oddawanie hołdu obydwu stronom krwawej wojny domowej, lecz socjalistyczny rząd premiera Zapatero inicjuje działania mające na celu zmianę tego stanu rzeczy. Ostatni pomnik Franco w Madrycie został usunięty w maju 2005, podobny los spotkał wiele pomników i miejsc pamięci komunistycznych mordów i kaźni w mniejszych miejscowościach. W 2007 roku parlament Hiszpanii przyjął ustawę nakazują usunięcie wszelkich symboli związanych z postacią generała i walczącymi po jego stronie nacjonalistami. Wyjątek stanowią tablice pamiątkowe znajdujące się na terenie kościołów.

Całokształt poglądów politycznych i społecznych generała Franco określa się mianem frankizmu i uważa się za prawicowy, społeczno-prawicowy, a wśród lewicowych badaczy nawet skrajnie prawicowy.

[edytuj] Gospodarka hiszpańska pod rządami Franco

Osiągnięcia gospodarcze Hiszpanii latach 1955-1975 określane są często mianem "hiszpańskiego cudu gospodarczego". Zdaniem liberalnych ekonomistów jego przyczyną były reformy wolnorynkowe, liberalizacja rynku, obniżenie podatków i prywatyzacja. W latach 1960-1966 hiszpański PKB wzrósł łącznie o 138%, a Hiszpania z niestabilnego politycznie i biednego kraju stała się najszybciej po Japonii rozwijającym się państwem (tempo wzrostu PKB w latach 1960-75 wynosiło 7,2% rocznie, przeciętne tempo wzrostu płac realnych, w tym czasie wyniosło 7,9% rocznie, a inflacja spadła poniżej 5%) i 12 potęgą gospodarczą świata^{[potrzebne źródło]}. Wpływ na dobre wyniki gospodarcze miał również sektor turystyczny, który od lat 60. zaczął się rozwijać.

[edytuj] Działania stosowane wobec przestępców wojennych i przeciwników politycznych za rządów generała Franco

Po wygraniu wojny domowej, Franco wprowadził system działań skierowanych przeciwko przestępcom i zbrodniarzom wojennym (związanym z siłami Republiki), ale także przeciw osobom związanym z dawnymi siłami republikańskiej władzy. Represje te miały miejsce do połowy lat 40. XX w. (jakkolwiek jeszcze w latach 60. zdarzały się przypadki represjonowania tylko za sam fakt udziału w republikańskiej władzy lub armii). Działania te miały charakter formalnie legalny, choć do poł. lat 40. zdarzały się także działania pozalegalne jak np.:

• bezterminowe uwięzienie przy długotrwałym oczekiwaniu na proces
• procesy przestępców wojennych prowadzone przed trybunałami wojskowymi, bez żadnej możliwości obrony podsądnego
• "wilcze bilety" – wydawane zwykle członkom rodziny uwikłanego w komunistyczny reżim – które wiązały się z niemożliwością znalezienie zatrudnienia
• wymuszanie zeznań torturami
• przetrzymywanie winnych przestępstw o podłożu politycznym wraz z pospolitymi kryminalistami
• przekazywanie dzieci skazanych za przestępstwa polityczne i zbrodnie wojenne pod opiekę państwa – zmienianie ich nazwisk, zacieranie śladów polegające na usuwaniu w kartotekach wszelkich informacji o ich pochodzeniu

Według szacowań podanych przez lewicowe organizacje w petycji do Rady Europy^[11] w latach II wojny światowej średnia liczba osób pozostających w więzieniach mogła wynosić ok. 300 000 osób. Część z więźniów krótkoterminowo była przetrzymywana w obozach odosobnienia. Prawdopodobnie spadek liczby uwięzionych nastąpił dopiero od roku 1953. Osoby wychodziły z tzw. "wilczym biletem", trafiały do państwowych przytułków lub po prostu na ulicę.

Jednakże dokładne dane liczbowe dotyczące liczby osób poddanych represjom nie są znane. Pozostały jedynie ogólne statystyki liczby więźniów. Szacunkowe dane na temat liczby ofiar śmiertelnych wojny domowej w Hiszpanii podane są poniżej:

[edytuj] Dane dotyczące ofiar w Hiszpanii w latach 1936-1944

1. Hiszpańscy historycy z Asociacion para le Recuperacion de la Memoria Historica podają liczbę ofiar terroru nacjonalistów na od 140 000 do 200 000 osób natomiast terroru w strefie republikańskiej na od 38 000 do 46 000 osób.
2. Brytyjski historyk Antony Beevor w "The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936-1939" podaje, iż terror nacjonalistów (biały terror) pochłonął 200 000 osób natomiast terror republikanów (czerwony terror) to 38 000 zabitych.
3. Szkocki historyk hiszpańskiego pochodzenia Julius Ruiz w "Defending the Republic: The García Atadell Brigade in Madrid, 1936" oraz w "Franco's Justice: The Repression in Madrid after the Spanish Civil War" mówi o co najmniej 37 843 egzekucjach w strefie republikańskiej oraz o maksymalnie 150 000 egzekucjach (w tym 50 000 po wojnie) dokonanych przez nacjonalistów.
4. Szwajcarski historyk Michael Altman specjalizujący się w badaniach nad historią najnowszą Hiszpanii ustala liczbę śmiertelnych ofiar prześladowań politycznych reżimu Franco po zakończeniu wojny domowej na 150 000 osób, od 30 do 60 tysięcy osób zginęło przed plutonami egzekucyjnymi działającymi nieprzerwanie przez 5 lat po zakończeniu wojny
5. Hiszpański historyk Ramón Salas Larrazabal (Perdidas de la guerra, Barcelona 1977, ss. 362-390 – cytowane za opisanym niżej tekstem Jacka Bartyzela: Franco..., s. 6) podaje, iż w latach 1936-1939 Hiszpania straciła 300-400 tysięcy zabitych. Z tej liczby 72.344 osoby (w tym 6.832 duchownych) zginęło w egzekucjach i pogromach dokonanych przez republikanów a 32.021 osób zginęło w egzekucjach, najczęściej w wyniku dochodzenia, z rąk nacjonalistów. W latach 1939-1950 wykonano, na podstawie wyroków sądów wojskowych, 22.642 egzekucje na 50 tysięcy zaplanowanych (połowę z nich na mocy amnestii zmieniono na wyroki kar więzienia). W roku 1939 w hiszpańskich więzieniach przebywało 270.179 osób, w roku 1945 – już tylko 43.812.
6. amerykański historyk Gabriel Jackson w "The Spanish Republic and the Civil War 1931-39" (1965, 1972) podaje następujące liczby:
   • zabici na polu bitwy: 100 000, zabici w wyniku nalotów lotniczych: 10 000, zamordowani przez republikanów: 20 000, zamordowani przez nacjonalistów: 200 000
   • po zakończeniu działań wojennych w latach 1939-43 wg Gabriela Jacksona zostało rozstrzelanych lub zmarło we frankistowskich więzieniach 200 000 osób
7. korespondent AP, Charles Foltz, powołując się na urzędnika frankistowskiego ministerstwa sprawiedliwości, podaje, iż w latach 1939-1944 wydano 192 684 wyroki śmierci
8. brytyjski historyk, Hugh Thomas, autor jednej z najbardziej znanych publikacji o wojnie domowej w Hiszpanii pt. "The Spanish Civil War" (1977) podaje następująco:
   • republikanie zabici w walce: 110 000, nacjonaliści zabici w walce: 90 000, zamordowani przez nacjonalistów: 75 000, zamordowani przez republikanów: 55 000, zabici w bombardowaniach lotniczych: 10 000
   • wg Hugh Thomasa bezpośrednio po wojnie domowej frankiści dokonali 100 000 egzekucji prawdziwych lub domniemanych republikanów
9. Daniel Davis w "Spain's Civil War: The Last Great Cause" (1974) powołując się na poufne dane ze źródeł rządowych z 1944 stwierdza, iż rząd frankistowski dokonał w ciągu kilku lat po zakończeniu wojny domowej 192 684 egzekucji więźniów republikańskich
10. w swoich pamiętnikach Galeazzo hr. Ciano, włoski minister spraw zagranicznych odbywający podróż zaraz po zakończeniu wojny zanotował co następuje: "Procesy odbywają się codziennie, w trybie który nazwałbym doraźnym. Ciągle mnóstwo egzekucji: w samym Madrycie jest ich od 200 do 250 dziennie, w Barcelonie – 150, a w Sewilli, choć nigdy nie była w rękach czerwonych, 80 dziennie"
11. historycy pracujący w ramach Asociacion para le Recuperacion de la Memoria Historica uważają, że dane pochodzące z ocalałej, oficjalnej dokumentacji rządowej są znacznie zaniżone, mogą oni jednak opierać swoje szacunki jedynie na odszukiwaniu i analizie zawartości masowych grobów, zaś miejsce pochówku poszczególnych ofiar może być obecnie ustalone wyłącznie poprzez analizy porównawcze DNA. ^[12]

Za czasów gen. Franco oprócz prześladowań wobec przestępców wojennych i działaczy rewolucji komunistycznej dość powszechne, choć znacznie mniej konsekwentne, były też prześladowania mniejszości seksualnych, w szczególności zakazano aktów homoseksualnych. Teoretycznie całkowicie zakazana była też prostytucja.^[13]. Oskarżenia o homoseksualizm i prostytucję były często wykorzystywane jako forma szczególnie uciążliwej represji w stosunku do przyłapanych polityków.

[edytuj] Ocena postaci

Postać generała Franco oraz wojny domowej i jej skutków w dalszym ciągu budzi wiele emocji i kontrowersji, zarówno w samej Hiszpanii, jak i na świecie ^[14]. Jednoznacznie potępiana jest w środowiskach lewicowych i centrolewicowych, gdzie Franco zazwyczaj widziany jest jako faszysta i stawiany niemal w jednym szeregu z Mussolinim i Hitlerem. Natomiast w środowiskach prawicowych i centroprawicowych spotykać się można ze skrajnie różnymi ocenami postaci (ocena ta łączy się zazwyczaj z całościowym spojrzeniem na strony konfliktu hiszpańskiej wojny domowej).

Zwolennicy generała Franco zwracają uwagę na następujące sprawy:

• Strona republikańska w czasie sprawowania rządów wprowadziła "jakobiński" terror, stosowała liczne egzekucje i represje zarówno wobec przeciwników politycznych, jak i osób nie prowadzących działalności politycznej, ale związanych z Kościołem katolickim. Często dochodziło do mordowania księży, zakonnic czy osób świeckich znanych z przywiązania do Kościoła). Profanowano świątynie katolickie, żydowskie i muzułmańskie.^[15].
• Mordy i represje (na wzór rewolucji radzieckiej) nasiliły się w czasie trwania wojny domowej.
• Franco pomimo, że przystąpił do sojuszu z Hitlerem i Mussolinim (dołączył do tzw. paktu trzech) to był przeciwny rasistowskiej ideologii Hitlera. Zezwalał na ucieczkę przez Hiszpanię z okupowanej Europy europejskich Żydów, przy czym faworyzował Sefardyjczyków. Hiszpania nie przystąpiła do II wojny światowej jednak wysłała oddziały wojskowe na front wschodni do walki z ZSRR.
• Hiszpania gen. Franco była jedynym krajem zaangażowanym w ratowanie Żydów z rąk hitlerowców, poprzez nadawanie im masowo obywatelstwa hiszpańskiego. Te działania doprowadziły do uratowania min. 46 000 Żydów, głównie Sefardyjczyków.
• Radykalne reformy wolnorynkowe i liberalizm ekonomiczny, wprowadzony przez rząd Franco w połowie lat 50. XX w., uczyniły z Hiszpanii tygrysa gospodarczego, drugie po Japonii najszybciej rozwijające się państwo świata, oraz dwunastą światową potęgę gospodarczą.
• Stabilne rządy gen Franco, trwające 40 lat jest, jak na warunki hiszpańskie, swoistym fenomenem. Od czasu agresji napoleońskiej na Hiszpanię, krajem tym wstrząsały bezustanne wojny domowe i przewroty. Między 1833 a 1868 rokiem Hiszpania miała 41 rządów, dwie wojny domowe, dwie regencje, jedną zdetronizowaną królową, trzy nowe konstytucje, 15 rewolt wojskowych, dwa powstania na Kubie. W ciągu następnych 34 lat, 27 rządów, republikę, która w ciągu 11 miesięcy miała czterech prezydentów, wojnę domową przez lat sześć, kilka rewolt, przegraną wojnę ze Stanami Zjednoczonymi, dwóch zamordowanych premierów i dwie konstytucje. Potem była republika (1931-36), która zdążyła mieć dwóch prezydentów, 12 rządów, kilka prób buntów i rewolucji, masę politycznych morderstw, aktów terroru i palenia kościołów. Na tle takiej historii 36 lat stabilizacji politycznej uważane jest za wartość samą w sobie.

Krytycy Franco zwracają uwagę na:

• fakt wywołania puczu wojskowego przeciwko legalnemu rządowi o orientacji lewicowej, który doszedł do władz w drodze wyborów (zwolennicy i przeciwnicy spierają się, na ile wybory te były sfałszowane i demokratyczne)
• zamach stanu zapoczątkował krwawą wojnę domową, która wyniszczyła kraj i doprowadziła do śmierci kilkaset tysięcy ludzi
• wprowadzenie dyktatury w której podporą reżimu były: Falanga, armia i Kościół katolicki
• pomoc udzielona rebeliantom Franco przez nazistowskie Niemcy i faszystowskie Włochy
• stworzenie reżimu o faszystowskim charakterze z kultem wodza, systemem rządów jedynej legalnej partii (Falanga) z przybudówkami młodzieżowymi i paramilitarnymi, przymusowymi korporacjami zawodowymi, masowym terrorem, obozami pracy i tajną policją
• szereg represji stosowanych zarówno w czasie wojny domowej, jak i po jej zakończeniu; represje stosowane były nie tylko wobec czynnych przeciwników generała Franco, ale też wobec osób zaledwie podejrzanych o sprzyjanie stronie republikańskiej,
• terror nacjonalistów zarówno podczas wojny jak i po wojnie zdecydowanie przewyższał terror w strefie republikańskiej (teza kwestionowana przez część historyków – patrze wyżej)
• zamach stanu i wojna doprowadziła do radykalizacji strony republikańskiej i skorzystania z pomocy ZSRR
• tłumienie dążeń do form autonomii krajowych ludności niehiszpańskiej (Baskowie, Katalończycy) – zakazywano używania symboliki narodowej oraz języka pod groźbą surowych kar
• niedopuszczenie do faktycznej restauracji monarchii, zamiast tego dożywotnie sprawowanie władzy bez formalnych podstaw
• sprawowanie polityki protekcjonizmu i izolacjonizmu.

Najczęściej przytaczanym argumentem w obronie generała Franco jest ten, iż wobec zagrożenia ze strony komunistów i anarchistów powstała nadzwyczajna sytuacja, wymagająca nadzwyczajnych działań. W związku z tym stosowane przez Franco represje jego zwolennicy bądź usprawiedliwiają ^[16](zwykle robi to skrajna prawica) bądź (częstsze stanowisko) potępiają, stwierdzając jednak, że zasługi generała w uratowaniu Hiszpanii od komunizmu i anarchii przewyższają złe strony jego rządów. Ponadto zdaniem zwolenników Franco jego "zła prasa" ma dwojaką przyczynę – ich zdaniem panujące we współczesnym świecie są ideologie lewicowe stojące na antypodach kontrrewolucji i katolickiej Hiszpanii Franco. Drugą ma być twierdzenie, iż znakomita większość niehiszpańskojęzycznych publikacji o Franco jest dziełem jego zaciekłych wrogów politycznych.

[edytuj] Życie prywatne

16 października 1923 r. Franco poślubił Carmen Polo Martínez-Valdès (ur. 11 lipca 1900, zm. 6 lutego 1988), pochodzącą z arystokratycznej rodziny. 14 lutego 1926 roku na świat przyszło ich jedyne dziecko-Carmen Franco Polo ^[17], znana też pod zdrobniałymi imionami Nenuca, Carmencita, czy Morita.

Przypisy

[edytuj] Bibliografia

B. Koszel Hiszpański dramat, Poznań 1991

B. Gola, F. Ryszka Hiszpania, Warszawa 1999

Przewroty i zamachy stanu. Europa 1918-1939, red. A. Garlicki, Warszawa 1981

R. Casas de la Vega: "Franco, militar. La única biografĭa del primero soldado de España en el siglo XX", Madrid. Wydanie polskojęzyczne: "Franco, żołnierz. Jedyna biografia wojskowa największego żołnierza Hiszpanii w wieku XX-tym", Dom Wydawniczy "Ostoja", (2001).

[edytuj] Pozostała literatura

• N. Wójtowicz, Antypatia Franquito (o stosunku generała Franco do masonerii), "Szewska Pasja", R.1 (1996), nr 8, grudzień, s. 7-11.

[edytuj] Publikacje w PRL

• Jerzy Robert Nowak. Siły opozycyjne w Hiszpanii – Geneza i rozwój Nowej Opozycji antyfrankistowskiej w latach 1962-1968. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych. Zakład Rozwiniętych Krajów Kapitalistycznych. Warszawa 1969.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Francisco Franco – Encyklopedia polityki
• Testament generała Franco

Poprzedni: prezydent Manuel Azana y Diaz

Głowa państwa hiszpańskiego 1936-1947

Następny: regent gen. Francisco Franco

Poprzedni: głowa państwa gen. Francisco Franco

Regent Królestwa Hiszpanii 1947-1975

Następny: król Juan Carlos I