Andora
Z Wikipedii
 |
Zasugerowano, aby ten artykuł zintegrować z artykułem Geografia Andory. (dyskusja) |
|
Andora, Księstwo Andory (katal. Principat d'Andorra [prinsiˈpat dənˈdorə], hiszp. Principado de Andorra, franc. Principauté d'Andorre) – małe państwo w południowo-zachodniej Europie, bez dostępu do morza. Leży w Pirenejach granicząc od północy z Francją a od południa z Hiszpanią.
[edytuj] Etymologia nazwy
Nazwa Andora wywodzi się prawdopodobnie z nawarryjskiego słowa anduriall oznaczającego kraj pokryty zaroślami; wg innych teorii jest pochodzenia baskijskiego.
[edytuj] Ustrój polityczny
Zobacz więcej w osobnym artykule: Ustrój polityczny Andory.Andora jest monarchią konstytucyjną. Funkcję głowy państwa pełnią współksiążęta: francuski (prezydent Francji) i episkopalny (biskup La Seu d'Urgell, Hiszpania). Organem ustawodawczym jest Rada Generalna, składająca się z 28 członków wybieranych w wyborach powszechnych.
[edytuj] Demografia
Jeszcze w połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku Andora liczyła zaledwie 22 tysiące mieszkańców, niemal w całości Andorczyków. Gwałtowne przemiany gospodarcze i rozwój turystyki spowodował znaczny napływ imigrantów, którzy w 2002 roku stanowili aż 62% mieszkańców, z czego 26 tys. Hiszpanów, ponad 7 tys. Portugalczyków, 4,3 tys. Francuzów. Rdzenni Andorczycy są mniejszością we własnym kraju. Językiem urzędowym jest kataloński, choć mówi się także po hiszpańsku i francusku. Średnia gęstość zaludnienia wynosi ok. 150 osób na km², ale zasadnicza część ludności skupia się w dolinie rzeki Envaliry, gdzie leży stolica. Większość ludności jest wyznania rzymskokatolickiego. Głównym zajęciem mieszkańców jest obsługa ruchu turystycznego, handel i praca w szybko rozwijającej się bankowości. Tradycyjne zajęcia jak rękodzielnictwo, czy rolnictwo mają bardzo małe znaczenie.
[edytuj] Geografia
Zobacz więcej w osobnych artykułach: Geografia Andory, Podział administracyjny Andory, miasta Andory.
Andora, położona w Pirenejach, jest krajem wybitnie górzystym (sporą część zajmują wysokogórskie łąki i lasy). Średnia wysokość terenu wynosi 1996 m n.p.m. Najwyższym szczytem jest Pic Alt de la Coma Pedrosa – 2946 m n.p.m., a najniższym punktem – Riu Runer 840 m n.p.m. przy granicy z Hiszpanią. Panuje tu klimat śródziemnomorski. Najdłuższą rzeką jest Valira, będąca prawym dopływem hiszpańskiej rzeki Segre. Do zasobów naturalnych kraju zalicza się żelazo, miedź, ołów, drewno.
[edytuj] Historia
 |
| To jest artykuł z cyklu Katalonia |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Portal Katalonia |
W zamian za waleczność mieszkańców podczas walk z Maurami, Karol Wielki nadał Andorze prawa miejskie. Następnie stała się ona lennem hrabiów Urgel, aby ostatecznie w 1133 przejść pod władanie biskupa z Urgel. W XII wieku była przedmiotem sporu pomiędzy biskupami, a ich francuskimi sąsiadami z północy, hrabiami z Foix. W 1278 udało się rozwiązać konflikt na mocy którego biskup i hrabia zostali współrządcami. W 1419 na wniosek ludności Andory został powołany lokalny parlament nazywany Radą Terytorialną (Consell de la Terra) później przekształcony w Radę Generalną (Consell General). W 1607 król Henryk IV hrabia Foix wydał edykt, na mocy którego przekazał swe prawa do współrządzenia Andorą francuskiemu władcy.
W okresie 1812-1813 Cesarstwo Francuskie zajęło Katalonię i podzieliło ją na cztery departamenty. Wówczas Andora weszła w skład jednego z nich (départament de Sègre). W 1933 Francja zajęła Andorę wobec społecznych zamieszek przed wyborami.
12 lipca 1934 awanturnik Boriss Skossyreff ogłosił się w Urgel Borisem I, niepodległym księciem Andory, równocześnie ogłaszając wojnę przeciwko biskupowi z Urgel. 20 lipca został aresztowany przez policję hiszpańską i wydalony z Hiszpanii. W latach 1936-1940 w Andorze stacjonował francuski garnizon aby przeciwdziałać wpływom hiszpańskiej wojny domowej.
W czasie II wojny światowej Andora pozostawała neutralna, ale dopiero w 1958 ogłosiła pokój z Niemcami po I wojnie (1914-1918), z którymi pozostawała w stanie formalnej wojny, co zostało pominięte w traktacie wersalskim. Pozostawiona w stanie pewnej izolacji Andora była niejako poza głównym nurtem europejskiej historii. W ostatnich czasach dzięki kwitnącej turystyce oraz rozwojowi transportu udało się jej wyjść z tej izolacji oraz gruntownie zmienić swój system polityczny w 1993 roku, gdy została członkiem ONZ.
[edytuj] Gospodarka
Do lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku Andora była ubogim krajem pasterskim z dość dobrze rozwiniętym rękodzielnictwem. Podjęte wówczas działania w ciągu ćwierćwiecza zmieniły zasadniczo strukturę gospodarczo-społeczną tego minipaństwa. Do kraju napłynęło ponad 30 tys. imigrantów, zatrudnionych głównie w obsłudze żywiołowo rozwijającego się ruchu turystycznego i finansach. Aż 80% PKB stanowią wpływy z turystyki, w tym z handlu towarami, na które państwo wcale lub prawie wcale nie nakłada podatków, głównie paliwem, alkoholami i wyrobami tytoniowymi – każdego roku Andora jest odwiedzana przez 9 milionów turystów. Dzięki korzystnym prawom fiskalnym i celnym, Andora ma opinię raju podatkowego, co wspomaga rozwój banków i skłania zagraniczne firmy do zakładania tam swoich siedzib. Przemysł jest rozwinięty słabo, głównie wydobycie surowców naturalnych (ruda żelaza, ołów, marmur, granit). Rolnictwo, ze względu na brak ziemi ornej, to prawie wyłącznie hodowla owiec i bydła, z czym związana jest wytwórczość odzieży, produkcja galanterii skórzanej i biżuterii oraz pamiątkarstwo. Sieć drogowa obejmuje 380 km znakomitych dróg powiązanych z siecią państw ościennych. Bilans handlowy jest wybitnie ujemny. W 2002 wyeksportowano towarów za 111 mln euro, zaś sprowadzono za 1,2 mld euro. PKB w tym samym roku wyniósł 1,3 mld euro czyli około 20 tys. na mieszkańca.
Przypisy
- ↑ do roku 1999 używano walut sąsiadów:
1 frank francuski = 100 centymów oraz
1 peseta hiszpańska = 100 centymów
w obiegu jest też pamiątkowy bilon 1 diner = 100 centymów
[edytuj] Linki zewnętrzne
|
|
||
| Państwa |
Albania • Andora • Austria • Belgia • Białoruś • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Kazachstan • Kosowo¹ • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Watykan • Węgry • Wielka Brytania • Włochy |
 |
| Terytoria zależne: |
Gibraltar (Wielka Brytania) • Guernsey (Wielka Brytania) • Jan Mayen (Norwegia) • Jersey (Wielka Brytania) • Svalbard (Norwegia) • Wyspa Man (Wielka Brytania) • Wyspy Owcze (Dania) |
|
| Terytoria autonomiczne (stanowią integralną część państw): |
Athos (Grecja) • Azory (Portugalia) • Baszkiria (Rosja) • Czuwaszja (Rosja) • Gagauzja (Mołdawia) • Irlandia Północna (Wielka Brytania) • Kałmucja (Rosja) • Karelia (Rosja) • Komi (Rosja) • Krym (Ukraina) • Mari Eł (Rosja) • Mordwa (Rosja) • Nieniecki Okręg Autonomiczny (Rosja) • Szkocja (Wielka Brytania) • Tatarstan (Rosja) • Udmurcja (Rosja) • Walia (Wielka Brytania) • Wojwodina (Serbia) • Wyspy Alandzkie (Finlandia) |
|
| Państwo nieuznawane na arenie międzynarodowej: | ||
|
¹ Republika Kosowa nie jest uznawana przez ONZ i większość państw niepodległych, uznawana jest natomiast przez większość państw europejskich, w tym Polskę. |
||
| państwa członkowskie |
Albania • Andora • Armenia • Austria • Azerbejdżan • Belgia • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Cypr • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Gruzja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Węgry • Wielka Brytania • Włochy |
  |
| kandydaci | ||
| obserwatorzy |
Izrael • Japonia • Kanada • Meksyk • Stany Zjednoczone • Stolica Apostolska |
|
| chęć przystąpienia do EKPC |
Albania · Andora · Armenia · Austria · Azerbejdżan · Białoruś · Belgia · Bośnia i Hercegowina · Bułgaria · Chorwacja · Cypr · Czechy · Czarnogóra · Dania · Estonia · Finlandia · Francja · Gruzja · Grecja · Holandia · Hiszpania · Irlandia · Islandia · Kanada · Kazachstan · Kirgistan · Liechtenstein · Litwa · Luksemburg · Łotwa · Macedonia · Malta · Mołdawia · Monako · Niemcy ·Norwegia · Polska · Portugalia · Rosja · Rumunia · San Marino · Serbia · Słowacja · Słowenia · Stany Zjednoczone · Szwajcaria ·Szwecja · Tadżykistan · Turcja · Turkmenistan · Ukraina · Uzbekistan · Węgry · Wielka Brytania · Włochy
| Członkowie UGiW i UE |
Austria • Belgia • Cypr • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Malta • Portugalia • Luksemburg • Niemcy • Słowenia • Włochy |
 |
| Członkowie UGiW spoza UE |
Monako • San Marino • Watykan |
|
| Pozostałe państwa spoza UE |
Andora • Czarnogóra • Kosowo |
| Język francuski |
Francja • Haiti • Monako • Senegal • Wybrzeże Kości Słoniowej |
 |
| Język hiszpański |
Argentyna • Dominikana • Ekwador • Filipiny • Gwatemala • Hiszpania • Honduras • Kolumbia • Kostaryka • Kuba • Meksyk • Nikaragua • Panama • Paragwaj • Peru • Urugwaj • Wenezuela |
|
| Język kataloński |
Andora |
|
| Język portugalski |
Angola • Brazylia • Gwinea Bissau • Mozambik • Portugalia • Republika Zielonego Przylądka • Timor Wschodni • Wyspy Świętego Tomasza i Książęca |
|
| Język rumuński | ||
| Język włoski |
