Locatief

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Naamvallen
Nominatief
Genitief
Datief
Accusatief
Vocatief
Ablatief
Locatief
Instrumentalis

De locatief of zevende naamval is de een van de acht oorspronkelijke naamvallen van de Proto-Indo-Europese taal, zoals deze nog in bijvoorbeeld het Sanskriet in gebruik waren.

Het is een vorm van het woord die - het woord zegt het al - een locatie aangeeft. In het Nederlands worden daarvoor voornamelijk de voorzetsels in, te en bij gebruikt. Verder geeft de locatief ook het tijdstip aan. De locatief komt vandaag nog voor in de meeste Baltische en Slavische talen, hoewel in het Russisch de naamval meestal prepositionalis genoemd wordt omdat hij alleen nog maar in combinatie met voorzetsels voorkomt (hetgeen overigens ook voor de andere Slavische talen geldt).

In andere takken van de Indo-Europese taalfamilie is de locatief vaak verdwenen en zijn functie overgenomen door andere naamvallen. Hoewel vaak beweerd wordt dat de locatief in het Latijn opgeslorpt is door de ablatief, is dit niet volledig waar. Hij wordt er nog rudimentair in aangetroffen.

De locatiefuitgangen van de tweede, derde en vierde verbuiging verschilden wel degelijk van deze van de ablatief, al kwamen ze weinig voor. Een vrij veel voorkomende uitzondering is de vorm domi (thuis) die in tegenstelling staat tot de ablatief domo (van huis af).

Andere voorbeelden:

Lutetiae eram, urbe/Roma exiit et Lutetiam venit (= Ik was in Parijs, toen hij Rome verliet en naar Parijs kwam)
Urbi/Romae eram, Lutetia exiit et urbem/Romam venit (= Ik was in Rome, toen hij Parijs verliet en naar Rome kwam).

Vergelijk:

Accusatief (= de plaats waarheen): urbem; Romam; Lutetiam
Ablatief (= de plaats waarvandaan): urbe; Roma; Lutetia
Locatief (= de plaats waar): urbi; Romae; Lutetiae

In de Germaanse talen is de locatief goeddeels opgegaan in de datief. In het Nederlands is dat vooral bij het voorzetsel te nog goed te zien. Dit voorzetsel komt vaak voor in versteende uitdrukkingen met een datief zoals ten huize van of ten tijde van. Een enkel archaïsch fossiel is mogelijk nog van de locatief zelf, zoals: te zijnent of te mijnent. Dit blijft echter speculatief, want in geen enkele oude Germaanse taal - noch in het Gotisch, noch in het Oudengels - is de locatief aangetroffen.

[bewerk] Andere talen

In veel andere taalfamilies komen achtervoegsels voor die dezelfde functie hebben als de Indo-Europese locatiefvormen en, hoewel zij natuurlijk geheel onafhankelijk ontstaan zijn, worden zij vaak ook locatieven genoemd. Dit geldt bijvoorbeeld voor het Turks, voor het Siraya en voor het Xhosa

In de laatste taal wordt de klasse concord-i- vervangen door e- en in sommige gevallen een uitgang -(e)ni toegevoegd:

iRhawuti → eRhawuteni (Johannesburg, in Johannesburg).

Soms treedt palatalisatie op:

umlambo → emlanjeni, ngasemlanjeni (de rivier → in de rivier, bij de rivier)

In de Finoegrische talen, zoals het Fins, het Hongaars en het Estisch, bestaat een uitgebreid systeem van locatieve naamvallen voor plaats en richting. Dit zijn de inessief (in/binnen) en de adessief (op/aan/te), voor positie, versus de illatief (beweging naar binnen/in) en de allatief (beweging aan/op/naar) enerzijds en de elatief (beweging uit) en de ablatief (beweging van/af/vanaf) anderzijds, voor richting.

	'binnen'	'buiten'
naderend	illatief (erin gaan, naar binnen gaan)	allatief (erheen, ernaar toe, erop gaan)
positie	inessief (erin zijn, erbinnen zijn)	adessief (er aan, op, bij zijn)
verlatend	elatief (er uit gaan)	ablatief (er vanaf, er vandaan gaan)