Yebe di troye
Èn årtike di Wikipedia.
Li yebe di troye (on dit eto: li spigne), c' est ene plante, assez råle el Walonreye, mins corante ezès waides di montinnes (did la si no e francès fno des Ales).
Ele florixh d' ene bele blanke fleur avou des rglatixhances djaenes u måves.
Li plante leye-minme, mins co dpus les raecinêyes ki trimpèt el gote, ça ode ene miete come ene troye.
On s' sieve di ses raecenes po les maladeyes (må d' vinte).
On s' endè sierveut eto po planter so les tombes.
No e sincieus latén Meum athamanticum
Famile : ombrelires
Ådvins |
[candjî] Sacwantès plaeces el Walonreye la k' gn a del yebe di troye
C' est a rilever ki deus des plaeces la k' gn a cisse plante la si lomèt a pô près parey (Fraiti et Fraiteure). Li Fraiti, c' est on tiene metou nén lon erî del Viere, ene aiwe ki s' va maxhî a Smwès. C' est l' seule plaece k' i gn a del sipigne (et k' on sait bén) so Basse-Årdene (300 a 400 metes hôt). Les cwate ôtes viyaedjes sont sol Hôte-Årdene, 500 a 600 metes hôt.
[candjî] Uzaedjes del plante
[candjî] Come yebe ås maladeyes
A l' erire-såjhon, i fåt disterer et côper les raecinêyes. On grete d' on costé d' ene tokêye po n' prinde k' ene pårt des raecenes. C' est des grossès rayires d' on bon dmey cintimete.
I fåt adon bén rnetyî les rcinêyes, e lzès frotant comifåt avou ene pitite brouxhe. Cwand elle sont bén prôpes, on les ctaeye a bokets, 2 a 3 cintimetes longs. On les mete trimper dins on bocå, k' on-z î vude del blanke gote a 40°. Po ene pougneye di raecinêyes, on mete on cwårt di lite di gote.
On leye todi les raecinêyes dins l' gote. Ele purdèt adon ene pus foncêye coleur. Ça s' wåde ad vitam eternam.
Cwand on-z a må l' vinte, u k' on a les trantchêyes, on boet on tchiket d' ene trake, mins nén dpus. C' est seur, et ça gostêye on pô l' troye. Adon, li må est covite evoye.
[candjî] Come wårniteure des tombes
On va cweri ene u deus tokêyes d' yebe di troye pol riplanter sol tombe. Li plante florixh en on bea blanc paraplouve, avou do mayta djaene u incarnåt.
Po kel plante rissôrtixhe bén, on meteut del tere di fåde (bén noere) disso l' tombe.
Sourdant: P. Otjacques ramexhné da Julien Maquet, Singulîs, 2 / 2002
