Telua

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Telua là tên một nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn nguyên tố có ký hiệu Te và số nguyên tử bằng 52.

Nó có màu sáng óng ánh bạc của á kim, trông giống thiếc. Telua có quan hệ hóa học gần gũi với selen và lưu huỳnh. Nó hay được dùng trong pha chế hợp kim và chất bán dẫn.

52	antimon ← telua → Iốt
Se ↑ Te ↓ Po
	Bảng đầy đủ

Tổng quát

Tên, Ký hiệu, Số

telua, Te, 52

Phân loại

Á kim

Nhóm, Chu kỳ, Khối

16, 5, p

Khối lượng riêng, Độ cứng

6 240 kg/m³, 2,25

Bề ngoài

màu óng ánh bạc xám

Tính chất nguyên tử

Khối lượng nguyên tử

127,60 đ.v.

Bán kính nguyên tử (calc.)

140 (123) pm

Bán kính cộng hoá trị

135 pm

Bán kính van der Waals

206 pm

Cấu hình electron

[Kr]4d¹⁰5s²5p⁴

e^- trên mức năng lượng

2, 8, 18, 18, 6

Trạng thái ôxi hóa (Ôxít)

±2,4,6 (axít trung bình)

Cấu trúc tinh thể

hình lục phương

Tính chất vật lý

Trạng thái vật chất

rắn

Điểm nóng chảy

722,66 K (841,12 °F)

Điểm sôi

1.261 K (1.810 °F)

Trạng thái trật tự từ

không từ tính

Thể tích phân tử

20,46 ×10^-6 m³/mol

Nhiệt bay hơi

52,55 kJ/mol

Nhiệt nóng chảy

17,49 kJ/mol

Áp suất hơi

23,1 Pa tại 272,65 K

Vận tốc âm thanh

2.610 m/s tại 293,15 K

Thông tin khác

2,1 (thang Pauling)

202 J/(kg·K)

? /Ω·m

2,35 W/(m·K)

869,3 kJ/mol
1.790 kJ/mol
2.698 kJ/mol
3.610 kJ/mol
5.668 kJ/mol
6.820 kJ/mol
13.200 kJ/mol

Chất đồng vị ổn định nhất

iso	TN	t_½	DM	DE MeV	DP
¹²⁰Te	0,096%	Ổn định có 68 neutron
¹²²Te	2,603%	Ổn định có 70 neutron.
¹²³Te	0,908%	>10¹³ năm	ε	0,051	¹²³Sb
¹²⁴Te	4,816%	Ổn định có 72 neutron
¹²⁵Te	7,139%	Ổn định có 73 neutron
¹²⁶Te	18,952%	Ổn định có 74 neutron
¹²⁸Te	31,687%	2,2 10²⁴ năm	Bêta	0,867	¹²⁸Xe
¹³⁰Te	33,799%	7,9 10²⁰ năm	Bêta	2,528	¹³⁰Xe

Đơn vị SI và STP được dùng trừ khi có ghi chú.

[sửa] Thuộc tính

Telua là nguyên tố hiếm, có tính chất hóa học giống ôxy, lưu huỳnh, selen và poloni (các nguyên tố của nhóm nguyên tố 16).

Ở dạng tinh thể, Telua có màu sáng bạc và khi ở trạng thái nguyên chất, nó có óng ánh kim loại. Nó giòn, dễ vỡ, dễ nghiền thành bột. Telua vô định hình có thể được tạo ra từ kết tủa trong axít chứa Telua (Te(OH)₆). Tuy nhiên có tranh cãi rằng dạng kết tủa có thể không thực sự vô định hình mà gồm các vi tinh thể.

Telua là một chất bán dẫn loại p, có độ dẫn điện phụ thuộc hướng sắp xếp của các nguyên tử trong tinh thể. Liên hệ hóa học với selen và lưu huỳnh, độ dẫn điện của Telua tăng nhẹ khi được chiếu sáng. Chất bán dẫn Telua có thể được pha thêm đồng, vàng, bạc hay kim loại khác.

Telua cháy trong không khí tạo lửa xanh lá cây-xanh lam và sinh ra ôxít Telua. Khi nóng chảy, Telua ăn mòn đồng, sắt và thép không gỉ.

[sửa] Ứng dụng

Pha chế hợp kim: cho thêm vào chì để tăng độ cứng, độ bền và chống sự ăn mòn của axít sunfuríc. Cho thêm vào đồng và thép không gỉ để dễ chế tạo. Cho thêm vào gang để dễ làm nguội.
Dùng trong đồ sứ.
Hợp chất Telua với Bismút (???) được dùng trong các thiết bị nhiệt điện.
Dùng trong ngòi nổ.
Dùng với cadmi (????) để làm pin mặt trời có hiệu suất sinh điện cao.

[sửa] Lịch sử

Telua (tiếng Latin nghĩa là đất) được khám phá năm 1782 bởi Franz-Joseph Müller von Reichenstein ở Rumani. Năm 1798 nó được đặt tên bởi Martin Heinrich Klaproth người đã chiết tách được chất này.

Những năm 1960, các ứng dụng nhiệt điện và công nghệ chế tạo thép thuận tiện đã nâng nhu cầu sử dụng Telua.

[sửa] Độ phổ biến

Telua thỉnh thoảng có thể tìm thấy nguyên chất, nhưng thường hay thấy trong các hợp chất với vàng, hay các kim loại khác. Do cùng chuỗi hóa học với Selen và lưu huỳnh, Telua cũng tạo hợp chất tương tự với các kim loại, hyđrô and hay các iôn kiểu này, gọi là teluarít (??). Các teluarít vàng và bạc được coi là các quặng tốt.

Nguồn thu Telua chủ yếu từ bùn dính tại các điện cực anốt trong lúc điện phân tinh lọc các xốp đồng.

[sửa] Đồng vị

Telua có 30 đồng vị đã biết, với khối lượng nguyên tử từ 108 đến 137. Trong tự nhiên tồn tại 8 đồng vị Telua (bảng bên) .

[sửa] Cảnh báo

Nồng độ Telua 0,01 mg/m³ hay ít hơn trong không khí gây nên mùi giống mùi tỏi. Telua và các hợp chất của nó được coi là độc và cần phải cẩn trọng khi làm việc với chúng.