Grafia Veneta Unitaria

Da Wikipedia, ła ençiclopedia libara.

Grafia Veneta Unitaria (scursà GVU, in vèneto se scrivarìa Grafìa Vèneta Unitària) el xe el titoło de un manuałe, scrito in itałian, fato fare 'ntel 1995 da ła Xonta Rejonałe del Vèneto, par catar fora un sistema de scrìvare ła łéngua vèneta che el vae ben par tuti i difarènti diałeti.

El sistema el xe sta pensà da na comision sientìfega nominà da ła Xonta Rejonale e formà da Manlio Cortellazzo (diretore), Silvano Belloni, Luciano Canepari, Dino Durante, Mario Klein, Gianna Marcato, Sergio Sacco, Maria Rosaria Stellin, Ugo Suman e Alberto Zamboni.

El sistema GVU el consìlia de scrìvare come che se parla (sensa vardare a l'etimologìa o l'origine de łe parołe) e de doparare serte łétare par scrìvare i soni de ła łéngua parlà, ma el lasa anca na serta łibartà de poder sèliere de łe łétare difarènti.

[modifica] Açento

L'açento el xe un segno che el se mete sora na vocałe tònica par mostrare ła maniera giusta de pronunsiare na paroła. El sistema GVU el dixe de doparare l'acento grave par tute łe vocałi (à, è, ì, ò, ù) e l'acento acuto soło par łe vocałi é e ó (quando che łe xe sarae).

L'acento el va doparà:

Inte łe parołe sdrùciołe e bisdrùciołe: àlbaro, métare
Inte łe parołe sdrùciołe che łe xe diventae piane dopo che łe gà perso ła vocałe finałe: métar (da métare)
Inte łe parołe tronche che łe finise co na vocałe: insonà, palù
Inte łe parołe tronche che łe finise co na consonante, soło quando ła vocałe de l'ùltima siłaba ła xe na è verta o na ò verta: scarpèr, veciòt
Inte łe parołe piane co ła è verta o ła ò verta
Sora ła ì tonica dopo na u: puìna, puìto
Sora ła ì o ła ù tonica prima de na vocałe finałe: unìo, bevùo
Par distìnguare parołe de na soła siłaba che łe se scrive conpagne: sta-stà, ghe-ghé (l'acento el va inte i verbi; par i altri caxi, se va drìo a l'esenpio de l'italian)

L'acento no el va doparà:

Inte łe parołe tronche che łe finise co na consonante: cavin, Muran, magnar, canal

[modifica] Apòstrofo

L'apòstrofo el se poe doparare:

par i articołi davanti na vocałe
- articoło determinativo: l'àlbaro, l'inpiria, l'omo
- łe preposision articołae, davanti na vocałe, łe va scrite senpre stacae: da l'àlbaro, de l'omo
- articoło indeterminativo, sia maschiłe che feminiłe: n'àlbaro, n'ànara
a l'inisio de na paroła, al posto de ła Ł (L tajà), par segnare na L che no ła se lexe quasi pì: 'a (ła), 'èto (łèto)

[modifica] Łétare o sinbołi

maiusc.	A	Â	B	C	C'	CH	Ċ	D	DH	Đ	E	É	È	F	G	GH	GL	GN	Ñ	Ġ	H	I	J	K	L	Ƚ	M	N	Ṅ	O	Ó	Ò	P	Q	R	S	SĊ	S-C	Š	Ṡ	SS	T	U	V	X	Ẑ	ZH	Z	Ž	Ż
minusc.	a	â	b	c	c'	ch	ċ	d	dh	đ	e	é	è	f	g	gh	gl	gn	ñ	ġ	h	i	j	k	l	Ɨ	m	n	ṅ	o	ó	ò	p	q	r	s	sċ	s-c	š	ṡ	ss	t	u	v	x	ẑ	zh	z	ž	ż

A a	come in tałian
Â â	"vocale posteriore non arrotondata", soło in parlade de tipo ladin
B b	come in tałian
C c	come in tałian: dolce davanti a E, I, dura davanti a A, O, U
C' c'	"C dolce"; se dopara soło in fine de paroła
CH ch	"C dura", come in tałian
Ċ ċ	segno alternativo a C(e), C(i), C'
D d	come in tałian
DH dh	"consonante fricativa sonora interdentale", che ghe someja a ła TH de l'inglexe father, prexente in çerte parlade del Veneto setentrional
Đ đ	segno alternativo a DH
E e	"E chiusa"
É é	"E chiusa"; se dopara al posto de E soło par caxi de omonimia o parołe sdruciołe o tronche
È è	"E aperta"
F f	come in tałian
G g	come in tałian: dolce davanti a E, I, dura davanti a A, O, U
GH gh	G dura davanti a E, I, come in tałian

GL gl	suono conposto G+L in parołe come glandoła, globo; soło in itałianismi, se pol dopararlo par el suono Gl de "maglione", che in veneto no l'existe
GN gn	come in tałian
Ñ ñ	segno alternativo a GN
Ġ ġ	segno alternativo par ła G dolce
H h	H aspirà; soło nel feltrin rùstego
I i	come in tałian
J j	I consonantica, da doparar a l'inizsio de paroła o in mezo a do vocałi
K k	segno alternativo par ła C dura
L l	come in tałian
Ƚ Ɨ	"elle evanescente"; el xe un sinboło difarente da Ł
M m	come in tałian
N n	come in tałian
Ṅ ṅ	"N velare", soło in çerte parlade ladino-venete
O o	"O chiusa"
Ó ó	"O chiusa"; se dopara soło in omonimi o parołe sdruciołe o tronche
Ò ò	"O aperta"
P p	come in tałian

Q q	come in tałian
R r	come in tałian
S s	varie posibiłità: se pol dopararla sia par ła S sonora che par ła S sorda
SĊ sċ	suono conposto S+C dolce
S-C s-c	segno alternativo a SĊ
Š š	suono SC tałian, soło in parlade ladino-venete
Ṡ ṡ	segno alternativo par ła S sonora
SS ss	S sorda, soło in mezo a vocałi
T t	come in tałian
U u	come in tałian
V v	come in tałian
X x	segno alternativo par ła S sonora
Ẑ ẑ	"consonante fricativa sorda interdentale", che ghe someja a ła TH de l'inglexe thin, ne łe parlade rusteghe setentrionałi
ZH zh	segno alternativo par ła Z sorda
Z z	Z sonora in mezo a do vocałi, e come Z sorda ne łe altre poxizsion
Ž ž	"consonante fricativa sonora palatoalveolare", soło in çerte parlade come l'Anpezsan
Ż ż	segno alternativo par ła Z sonora

Ocio:

davanti a B, P ghe va ła N e no ła M: es. canbiar, tenpo e no cambiar, tempo
ła U ła se dopara anca se el suono el tende verso O: cioè se scrive sguèlto e no sgoèlto (it. svelto)

[modifica] Alternative previste

Łe racomandazsion de ła GVU łe permete de sieliar tra diverse maniere de scrivar çerti suoni:

c dolce: C seguìa da E o I, opure Ċ
g dolce: G seguìa da E o I, opure Ġ
consonante fricativa sonora interdentale: DH opure Đ
consonante fricativa sorda interdentale: ZH opure Ẑ
GN de gnaro: GN opure Ñ
S+C dolce: SĊ opure S-C (fisċar / fis-ciar)

Par ła S el discorso el xe na s-cianta pi conplicà:

posibiłità 1 (come in tałian): in mezo a do vocałi S indica ła S sonora, SS indica ła S sorda; par ła S sonora a inizsio paroła se pol sieliar tra Ṡ o X (es. A casa mia ghe xe na cassa de vin)
posibiłità 2: par ła S sonora senpre X , par ła S sorda senpre S (*) (es. A caxa mia ghe xe na casa de vin)
posibiłità 3: par ła S sonora senpre Ṡ , par ła S sorda senpre S (*) (es. A caṡa mia ghe ṡe na casa de vin)

(*) in ogni caxo davanti a na consonante ghe va senpre S, sia par el suono sordo che par queło sonoro.

Par ła Z ghe xe tanti sinbołi a seconda del suono precixo che se vol raprexentar, ma in realtà no ghe xe maniere alternative de scrivar el steso suono. Ła se dopara cosita:

in mezo a do vocałi, come in tałian: Z indica ła zeta sonora (pezo, it. peggio) , ZZ la zeta sorda (fazzoleto)
ne łe altre poxizsion: Ż par ła zeta sonora (żenocio, vèrżar), Z par ła zeta sorda (zata, zeola)