Gipuzkoa
Da Wikipedia, ła ençiclopedia libara.
|
Gipuzkoa |
|||
|---|---|---|---|
|
|||
| Teritorio |  Euskal Herria |
||
| Capitałe | Donostia-San Sebastián | ||
 |
|||
| Stato |  Spagna |
||
| Comunità autonoma | Paexi Baschi | ||
| Superfiçie | 1.909 km² | ||
| Abitanti | 691.895 ab. (2006) | ||
| Densità | 346 ab/km² | ||
Gipuzkoa (in spagnoło Guipúzcoa) l'è el nome basco utiłixà par indicar un teritorio storico dei Paexi Baschi oltre che na provincia spagnoła. Ła so capital l'è Donostia (San Sebastián in spagnoło). Ła confina a nord-est co el dipartimento francexe de i Pirenei Atlantici, a est co ła Navara, a ovest co ła Bizkaia, a sud co l' Araba e a nord col golfo de Bizkaia.
Situà tra i 42º 58' 10'' e i 43º 8' 5'' de łatitudine nord e tra lº 5' 13'' e 1º 56' 47'' de łongitudine ovest, ła gà n'area de 1.980 km², che ła ghe ne fa ła più picenina de łe 47 province de ła Spagna. Ła so popołazsion l'è de quaxi 692.000 anime (INE 2006), de cui sirca un quarto łe vive in te ła capital.
El clima atlantico el dà un cołor verde intenso a sta tera con na minima osiłazsion termica, mentre l'ozseano el xonta el cołor axuro a un paexajo atrativo par i turisti. Ła so gente l'è fortemente radicà a ła so cultura, a łe so tradizsioni e al so antico idioma, el basco. Ła Gipuzkoa l'è el teriotorio ndoe l'uxo del basco tra ła popołazsion l'è più estexo, prinsipalmente soto forma de ła variante łocałe, el gipuzkera, parlà anca in parte de ła Navara.
Indice |
[modifica] Geografia
[modifica] Idrografia
I fiumi gipuzcoani i'è tuti a breve corso e de conche idrografiche picołe. Ła so portata l'è rełativamente abondante e stabiłe, dovúo al ełevà indexe pluviomentrico e a ła persistenzsa de łe precipitazsioni in sta xona.
Da est a ovest, el primo fiume l'è el Bidasoa, che 'l nase a Porto Izpegi (Navara) a 710 m de altitudine e che 'l entra in Gipuzkoa par Endalartza, parcorendo par nóve kilometri el teritorio provincial funsionando come frontiera natural tra Spagna e Francia, prima in na vałe angusta e dopo xlargandose in na pianura costiera ndoe se coloca Irun e Hondarribia. El termina el so corso in tel golfo de Bizkaia visin al capo Higer.
L'Oarso l'è un picoło fiume de 15 km de longhesa che nase in tel Aiako Harria, a 680 m de altesa, l'atraversa Errenteria e 'l sfocia in te ła baia de Pasaia. L'è un fiume con frequenti piene che, dovúo a ła so pendensa (45,3/mil), el trasina numaroxi sedimenti detritici che se depoxita in te ła baia.
El Urumea el nase a nord-est de Leiza (Navara) a 710 m de altesa, el ga n'alveo de 53 km e 'l bagna Hernani, ndoe el riceve łe aque del so unico afluente, el fiume Anarbe, par finalmente sfociar tra i monti Ulia e Urgull a Donostia-San Sebastián.
El fiume Oria l'è el major e 'l piasè longo de i fiumi gipuzcoani, el nase a in tel Porto de San Adrián a 660 m de altesa. Al principio el se considera formà da łe tre ramificazsioni che pasa par Idiazabal, Zegama e Zumarraga, e a partir da qua el continua con un alveo unico che'l riva a sirca 80 km de longhesa ndoe el cata su łe aque de i so afluenti Leizaran, Berastegi, Amezketa, Araxes, Amundarain, Agauntza e Ursuaran, bagnando i comuni de Zumarraga, Beasain, Ordicia, Legorreta, Aleria, Tolosa, Villabona, Andoain e Usurbil. El sfocia infine in tel mar a Orio formando a ła foce na pericołoxa bara.
El fiume Urola el nase visin a Legazpia, in tel versante nord del Aitzgorri a 720 m de altesa, come afluenti el ga i fiumi Urrestilla e Regil e 'l bagna Legazpia, Zumarraga, Urretxu, Azkoitia, Azpeitia, Zestoa, Aizarnazabal. El sfocia in te'l ozseano a Zumaia.
El fiume Deva el nase in tel monte Eizmendi, en ła sierra de Elgueta, a 825 m de altesa. El prexenta un leto de 58 km de longhesa e come afluenti el ga i fiumi Ego, Aramaiona e Aranzazu; l'atraversa Leintz-Gatzaga, Aretxabaleta, Eskoriaza, Arrasate, Bergara, Soraluze, Elgoibar, Alzola e Mendaro, sfociando a Deva.
Inoltre bixogna mensionar i fiumi che provien da łe xone carsiche existenti a Arno, Lastur, Aizarna, Vidania, Aintzarga, Alotza, Inurritza, Ubedi, Urbia, Escaraz, Gezaltza e Deguiza.
[modifica] Clima
Fatore determinante del clima gipuzcoano l'è ła so łocałixazsion geografica: ła poxizsion tra i Pirinei e ła cordigliera Cantabrica e tra el mar e l'altopian Castiglian, ła dona a ła Gipuzkoa un clima oceánico con sfumature mediteranee, caraterixà da na modesta escursion termina anuałe, con istà fresche e inverni moderè e con precipitazsioni abondanti durante tuto l'ano anca se łe predomina in autuno e a i inisi de l'inverno. La temperatura media l'è de 8,1°C en inverno e 18,2°C en istà.
I venti i'è molto frequenti, predominando quei del nord-nordest e sud. Soło un 2% de i giorni i'è tranquiłi. Łe precipitazsioni i'è abondanti (50% de giorni piovoxi e na quantità anua par metro qudro che va dai 1.200 ai 1.700 litri) par via del regime dei venti e de l'orografia de ła provincia. Anca ła nuvołoxità l'è alta (con soło el 10% de giornade totalmente serene), co na media de 1.830 ore anuałi de sołe (equivalente a 5 al giorno). Considerà globalmente ła situazsion climatica l'è bona in bixogno par parmetare condizsioni favorevołi de vita e łaoro durante tuto l'ano.
[modifica] Economia
Łe industrie principałi i'è ła metałurgica, tesiłe, queła de fabricazsion de łe armi e de arti grafiche. L'agricoltura ła consiste soratuto en ła produzsion de ceroxo par l'ałevamento de bestiame, che 'l rifornise inportanti industrie ałimentari. De gran inportansa ghè ła pesca (Pasaia l'è el porto più inportante de tuto el litoral cantabrico par quanto riguarda ła pesca), e anca el turixmo, łocałixà soratuto in te ła region łitoral. Ła rete viaria e feroviaria i'è strategiche. A Hondarribia ghè n'aeroporto.
[modifica] Turixmo
Ła prinzsipal xona turistica del teritorio l'è ła costa, longa 92 km, tra cui spica i comuni de Donostia-San Sebastián, Zarautz e Hondarribia. Oltre a łe so spiaie, ła provincia ła prexenta un gran numaro de edifici de gran intarese cultural e storico. A l'interno se distingue çitadine quałi Oñati, Arrasate/Mondragón, Azpeitia e Tolosa.
[modifica] Demografia
Ła Gipuzkoa l'è stà una de łe rejoni grazsie a łe quałi s'à ripopoła ła Castilia medioeval; durante el Medioevo parte de ła popołazsion de ste tere l'era emigrà in te łe tere castiliane ndoe ła s'era insedià. L'è a cauxa de sto fato storico se tanta gente de łe xone de Burgos, Valladolid e Palencia ła ga antenati nati in Gipuzkoa.
| Evołuzsion demográfica de ła Gipuzkoa, parzsentuałe rifería al total nazsionałe[1] |
|||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1857 | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | |||||||||||||
| Popołazsion | 156.493 | 195.850 | 226.684 | 258.557 | 302.329 | 331.753 | 374.040 | ||||||||||||
| Parzsentuałe | 1,01% | 1,05% | 1,13% | 1,21% | 1,28% | 1,28% | 1,33% | ||||||||||||
| 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 1996 | 2001 | 2006 | |||||||||||||
| Popołazsio | 478.337 | 631.003 | 692.782 | 676.307 | 676.208 | 680.069 | 691.895 | ||||||||||||
| Parzsentuałe | 1,56% | 1,86% | 1,84% | 1,72% | 1,70% | 1,65% | 1,55% | ||||||||||||
| Comuni più popołè (2006) [2] | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Poxizsion | Comune | Popołazsion | |||||
| 1ª | Donostia | 183.308 | |||||
| 2ª | Irun | 60.261 | |||||
| 3ª | Erenteria | 37.853 | |||||
| 4ª | Eibar | 27.530 | |||||
| 5ª | Zarautz | 22.323 | |||||
| 6ª | Arrasate | 22.312 | |||||
Ła popołazsion ła s'à triplicà da i inizsi del secoło XX a cauxa de ła forte cresita naturałe e de ła imigrazsion.
| 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1939 | 1959 | 1961 | 1963 | 1970 | 1981 | 1991 | 2006 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 195.850 | 226.684 | 258.557 | 302.309 | 323.192 | 468.363 | 488.477 | 513.500 | 631.003 | 692.782 | 676.307 | 691.079 |
[modifica] Diputación Foral de Guipúzcoa
Ogni quatro ani e in coincidenzsa co łe ełezsioni munisipałi, se ełexe i consejeri a sufragio universal direto. Sti qua i forma łe Giunte Generałi de ła Gipuzkoa, che łe costituise l'organo łegixłativo unicamerałe del teritorio storico. El potere executivo el łe exercita el Deputato General, che l'è ełeto da łe Giunte Generałi e 'l dexigna i asesori, che i exercita funsioni simiłi a quełe de i ministri. L'atual Deputato General de ła Gipuzkoa l'è Markel Olano (PNV).
| Ełezsioni del 2007 par ła Diputación Foral de Guipúzcoa | ||||
|---|---|---|---|---|
| Partito | Segi | Parsentuałe | Voti | |
| PSE-EE | 16 | 23,49 | 76.865 | |
| PNV | 16 | 21,94 | 71.800 | |
| EB-Aralar | 6 | 11,23 | 36.738 | |
| PP | 6 | 10,70 | 35.027 | |
| EA | 7 | 10,44 | 34.172 | |
| Nułi | 0 | 22,17 | 72.533 | |
| Altri | 0 | 3,13 | 10.268 | |
[modifica] Varda anca
[modifica] Riferimenti
- ↑ Fonte: INE, Instituto Nacional de Estadística de España. Stime de ła popołazsion, censi e cifre ofizsiałi de ła popołazsion.
- ↑ Fonte: INE, Instituto Nacional de Estadística de España. (01-01-2006)
[modifica] Ligamenti de fora
- Sito ofizsiałe de ła Diputazsión Forałe de Gipuzkoa (EU) (ES) (EN) (FR)
- Sito ofizsiałe de l'Università de i Paexi Baschi (Campus de Gipuzkoa) (ES)
- FICOBA: Recinto Ferial de Guipúzcoa (EU) (ES) (EN) (FR)
Portałe Paexi Baschi: varda łe altre voxe de Wikipedia che łe parla de Paexi Baschi
|
Álava (Araba) · Albacete · Alicante (Alacant) · Almería · Asturie (Asturias) · Ávila · Badajoz · Ixołe Bałeari (Illes Balears/Islas Baleares) · Barcełona (Barcelona) · Bixcaia (Vizcaya/Bizkaia) · Burgos · Cáceres · Cádiz · Cantabria · Castellón (Castelló) · Ciudad Real · Cordova · La Coruña (A Coruña) · Cuenca · Girona (Gerona) · Granada · Guadalajara · Guipúzcoa (Gipuzkoa) · Huelva · Huesca · Jaén · León · Lleida (Lérida) · Lugo · Madrid · Málaga · Murcia · Navara (Navarra/Nafarroa) · Ourense · Palencia · Las Palmas · Pontevedra · La Rioja · Salamanca · Santa Cruz de Tenerife · Zaragoza · Segovia · Sivilia (Sevilla) · Soria · Taragona (Tarragona) · Teruel · Toledo · Vałénzsia (Valencia/València) · Valladolid · Zamora |
| Province basche (Euskal Herriko herrialdeak) | |||
 |
Euskal Herria |
Spagna (Hegoalde): Paexi Baschi ( Gipuzkoa ·  Araba ·  Bizkaia) ·  Navara Francia (Iparralde):  Lapurdi ·  Basa Navara ·  Zuberoa |
 |
