Erzurum
Vikipedi, özgür ansiklopedi
 |
Bu madde, Vikipedi standartlarına uygun değildir ve bu nedenle düzenlenmesi gerekmektedir. Maddeyi Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyip, geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. |
Tarihin ilk dönemlerinden beri bir yerleşim yeri olan Erzurum günümüzde de Doğu Anadolu Bölgesinin en büyük kentidir.Nüfusu 1 Milyonun üzerindedir. Şehirde birçok kültürel faliyet imkanı bulunmaktadır. Erzurum Delet Tiyatrosu birçok oyun sergilemektedir. Şehirde 3 sinema salonu bulunmaktadır. İhsan Doğramacı Vakfı Özel Bilkent Erzurum Laboratuvar Lisesi her ay Bilkent Senfoni Orkestrası'nın konserlerine ev sahipliği yapmaktadır.
Konu başlıkları |
[değiştir] Tarihçe
Doğu Anadolu'nun en büyük kenti olan Erzurum'un MÖ 4900 yıllarında kurulduğu tahmin edilmektedir. Erzurum'u da içine alan bölge tarih boyunca Urartular, Kimmerler, İskitler, Medler, Persler, Parftlar, Romalılar, Sasaniler, Araplar, Selçuklular, Bizanslılar, Sasaniler, Moğollar, İlhanlılar ve Sfaviler gibi çok çeşitli kavim ve milletler tarafından idare edilmiştir.1514 yılında şehir ve çevresini fetheden Osmanlılar, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulduğu 1923 yılına kadar bu topraklarda hüküm sürmüşlerdir.
Milli mücadele, milli birlik ve bağımsızlık hareketinin temelinin atıldığı Kongre 23 Temmuz 1919 da Erzurum'da toplamıştır.
Erzurum'un bilinen ilk adı Doğu Roma (Bizans) İmparatoru II.Theodosios' a (408-450) izafe edilen Theodosiopolis' ti, şimdiki Erzurum' un yerinde kurulmuştu. IV. asır sonuna doğru Roma imparatorluğu sınırları içine alınmış ve 415 tarihinde Theodosios' un emriyle Şark Orduları Kumandanı Anatolius tarafından kurulmuştur. Urfalı Mateos' a göre bu şehir Garin mıntıkasında Fırat'ın kaynağına yakın bir yerde bulunuyordu. Belazurî. bölgeye hakim olan Ermenyakos' un ölümü üzerine yerine geçen Kali adlı karısı tarafından kurulduğu için Araplarda Kalikala (Kali' nin ihsanı) adını vermişlerdir. Belazuri Kalîkala' yı dördüncü Ermeniyye şehirleri arasında sayar ve Ermeniyye şehirlerinden biri olarak kabul eder. X. asır İslam coğrafyacıları Kalikala şehri hakkında bize malumat vererek, doğuda ev eşyasının en önemlisi sayılan Kali (halı)nın burada yapıldığım ve adını bu şehirden almış olduğunu kaydetmektedirler. Hudud alalam' ın yazarı bu şehrin müstahkem bir kalesi bulunduğunu ve her taraftan gelen gazilerin burayı nöbet tutarak koruduklarım Ve şehirde tüccarların çok olduğunu bildirmektedir. Bugünkü Erzurum adı ise, Erzen' in Selçuklular tarafından fethedilmesi üzerine ahalisinin Theodosiopolis' e (Kalikala=Karin) göç etmelerine müteakip bu şehre Erzen ve Türk hâkimiyetinin ilk safhalarında bu adın sonuna, Meyyafarikin (Silvan) ile Siirt arasındaki Erzen' den ayırmak ve Anadolu'ya ait olduğunu belirtmek üzere Rum kelimesi ilave edilerek, Erzen al-Rum denilmesinden kaynaklanmıştır. Selçuklular tarafından Erzurum'da basılmış paraların üzerinde şehrin adı Arzan al-Rum şeklinde yazılmıştır.
[değiştir] Tarih Öncesi Çağlar
Erzurum ve çevresi özellikle son Kalkolitik ve Eski Tunç çağından itibaren yoğun iskana ve siyasi olaylara tanık olmuştur. Bunun sebebi en eski çağlardan beri önemli ticari ve askeri yolların kavşak noktasında yer almaşı, zengin akarsu ağım bünyesinde bulundurması ve doğal savunma zeminine sahip olmasıdır. Çevredeki sert iklim şartlarına rağmen.dağ silsileleri ve akarsu boylarındaki verimli ovalar tarıma ve bilhassa hayvancılığa uygun bir ortam oluşturmuştur. Karaz, Pulur ve Güzelova kazılarının tanıklığında, yaklaşık altı bin yıldan beri çevredeki yaşama biçiminin devam ettiği söylenebilir. Bölgede M.Ö. IV. binden itibaren çok kuvvetli bir kültür birliğinin olduğu da ortaya çıkmıştır.
[değiştir] Tarihteki Yeri
Mustafa Kemal Paşa Erzurum'da
İstanbul Hükümeti, İtilaf Devletleri'nin baskıları sonucu, Anadolu'da asayişi sağlamak amacıyla ordu müfettişlikleri teşkil etli. Bu tasarı gereğince. Doğu Anadolu' da ki 9. Ordu Müfettişliğine Mustafa Kemal Paşa tayin edildi. Mustafa Kemal Paşa' ya verilen talimata göre, Trabzon, Erzurum, Sivas, Van Vilayetleriyle Erzincan ve Canik müstakil livalarına gereken emirleri verebileceklerdir. Mustafa Kemal Paşa' ya verilen bu geniş talimattan da anlaşılacağı üzere, O' nun görevi yalnızca Samsun ve havalisindeki asayişsizliğe son vermenin ötesinde idi. Anadolu' ya ayak basar basmaz yapmaya başladığı işlerde bunu ortaya koymaktadır.
Mustafa Kemal Paşa 3 Temmuz 1919'da Erzurum'a geldi, ilk karşılama merasimi Erzurum'un batısında on yedi kilometre uzaklıktaki Ilıca' da yapıldı.
Mustafa Kemal Paşa Erzurum'a gelişinin ertesi günü 4 Temmuz'da Erzurum Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni ziyaret etti.
Mustafa Kemal Paşa, 5 Temmuz 1919'da yakın arkadaşları ile bir toplantı yaptı. Toplantı-ya Karabekir Paşa, Rauf Bey, Eski Vali Münir, Süreyya, Ordu Müfettişliği Kurmay Başkanı Kazım, Kurmay Binbaşı Hüsrev, Binbaşı Refik, M.Müfit Beyler katılmışlardı. Toplantıda bulunanlar, Mustafa Kemal Paşa' ya sonuna kadar yardım edeceklerine, onu lider olarak kabul ettiklerine dair söz verdiler. Ermeni Meselesi 1.Dünya Savaşında Erzurum, istilacı Çarlık Rus Ordusunun ilk hedefi üzerindeydi. Osmanlı Ordularının hezimeti üzerine, önlerinde ciddi bir engel görmeyen Rus Ordusu, General Yudeniç'in komutasında Erzurum'a doğru ilerledi. Erzurum 16 Şubat 1916 da Ruslar tarafından işgal edildi. 1917 yılında Rusya'da Çarlık rejimi yıkılmış, Bolşevikler ülkede duruma el koymuşlardır. Rusya'da bu yönetim değişikliği üzerine Ruslar, işgal ettikleri Doğu Anadolu Bölgesini boşaltarak ülkelerine dönmeye başlamışlardır. Ancak Doğu Anadolu'da Ermenistan hayaliyle yaşayan Ermeniler süratle silahlanarak, Erzurum ve çevresinde "soykırıma" giriştiler. Erzurum Rus II. Topçu Kale Komutanı olan Twerdo Khlebov, Ermenilerin bu kanlı hareketlerine sadece seyirci kaldı. Erzurum ve çevresinde Türklere uygulanan "soykırımı" Taşnak Generali Antranik yönetmiştir. 2 Mart 1918 tarihinde Erzurum Merkez Kumandanlığına tayin olunan General Antranik Alaca, Tepeköy. Ilıca, Yeşil yayla katliamlarında aktif rol oynamış, binlerce insanın hayatına acımasızca son verdirmiştir. Ayrıca Erzurum ve çevresindeki Türk "soykırımın" da Fransız asıllı Ermeni Albayı Morel, Divan-ı Harp üyesi Sohumyan, Muratyan, Dr. Azeryef ve Dr. Karakin Pastırmacıyan görev almışlardı. 1918 yılının Şubat ve Mart aylarında bu tarihi şehir insanıyla, medeniyetiyle, kültür varlıklarıyla ortadan kaldırılmaya çalışılıyordu. Şehrin her mahalle ve şose yollarında, çarşılarda Ermeni çete noktaları kurulmuştu. Yol yaptırmak bahanesiyle toplu halde götürülen insanlar Kars kapı ve Yanık dere bölgelerinde, senelerce ekmeğini bölüştüğü Ermeni canileri tarafından şehit edilmişlerdir. Sonra Erzurum Garnizonlarında bulunan Ermeni askerleri evlere saldırarak yağma, öldürme, ırza geçme gibi muameleleri yapmaya başlamışlardır. Erzurum'a giren Türk birlikleri şehir içinde 2127 şehit defnetmişler, ayrıca Kars kapıda da 250 ceset bulmuşlardır. Türk-Ermeni ilişkilerini tarihi perspektif içerisinde incelediğimizde, bölgede Türk insanıyla birlikte yaşamış, kapı komşusu olmuş Ermeni'nin ihaneti açıkça ortadadır. Milleti Sadıka diye adlandırılan Ermenilerin Aşkale, Tazegül, Cinis, Alaca, Ilıca, Tepeköy, Erzurum-Merkezde; Yanık dere, Kars kapı, Ezirmikli Osman Ağa ve Mürsel Paşa konakları, Yakutiye Kışla hamamı, Yeşil yayla, Hasankale-Tımar, Köprüköy, Horasan da yaptıkları insanlık dışı katliamlar sonunda Türk Milleti'nin hafızasında "Yerli Gavur" olarak unutulmayacak bir iz bırakmıştır. Kazım Karabekir Paşa, 12 Mart sabahım şöyle dile getiriyordu: "Erzurum'da halk göz yaşları içinde kimi babasını, kimi karışım yakılmış yada süngülenmiş buluyor, saçlarım yoluyordu, sokaklarda canlılıktan bir iz bile kalmamıştı. Yerlerde çocuk, kadın ve yaşlılar kanlar içinde yatıyordu." Ermenilerin yalnız son gece (11-12 Mart 1918) 3000 Müslüman Türk'ü öldürdüklerini, Erzurum'daki Rus Yarbayı Twerdo- Khelebof anılarında ifade etmiştir. "Demiryolu istasyonun da sanki bir mezarlık ölülerini dışarıya çıkarmıştı. Cenazeler arasından geçerek feci duruma gözlerimizle şahit olduk. Bilhassa Tahtacılar semtinde karşılıklı yer alan Osman Ağa ve Mürsel Paşa konaklarına doldurulup yakılan ve katledilen Erzurumlular insanı titrediyordu." Erzurum'da resmi belgelere göre 9563 yerli Türk ahali Taşnak Ermeni çeteleri tarafından şehit edilmiştir. 12 Mart 1918 günü Türkün kalbi olan Erzurum'un esaretten hürriyete, ölümden hayata kavuştuğu bir gündür. 12 Mart 1918 de Türk Hükümeti, Doğuda ki güzel toprakları, yüksek dağları mert kanıyla sulayarak, düşmana göğüs geren Erzurum'u karanlık bir günden kurtardığının yıl dönümüdür. 12 Mart 1918 tarihi Erzurum kalesinin beklediği kutsal sabahtır. 84 yıl önce bir 12 Martta zamanın saygısı altında kalan, hatırladıkça kanayan bir yara içimizi sızlatır, sevincimizi göz yaşlarımızın ıslaklığı, mutluluğu kederimizin hüznü, Hürriyetimizde kanımızın pahası, yaşamımızda Türk olmanın gururu, bayrağımızda varlığımızın manası vardır ve saklıdır, işte 12 Mart kutlu günümüzün bizlere hatırlattıkları bu duygu ve fikirlerdir.
[değiştir] Coğrafi Özellikleri
Erzurum, Erzurum - Kars Bölümü´nde yer almaktadır. Anadolu'da deniz seviyesinden 1959 metre yükseklikteki tek büyük yerleşim yeri olan Erzurum yüksek bir yaylanın güney batı bölümünde yer alır. Yerleşme alanı yer yer 2000 metreye kadar yükselen bir ova üzerinde bulunur. Bölge kuzeyde Dumlu, güneyde Palandöken dağları ile çevrilmiştir. Buradan geçen İpek Yolu ve verimli ovaları bölgenin tarih boyunca yerleşme alanı olarak seçilmesinde önemli rol oynamıştır. Bu arada yer yer şiddetli depremlere maruz kalan şehir ve çevresi önemli ölçüde zarar görmüştür.
[değiştir] Erzurum Merkez'de Bulunan Tarihi Eserler
- Abdullah Paşa (Emir Şeyh Cami) Çeşmesi
- Abdurrahman Gazi Türbesi
- Ahmediye Medresesi
- Akpinar Çeşmesi
- Ali Ağa (Gürcü Kapısı) Camii
- Ali Paşa Camii Çeşmesi
- Ane Hatun Türbesi
- Ayaz Paşa Çeşmesi
- Bakirci Camii
- Bakirci Camii Çeşmesi
- Boyahane Camii
- Boyahane Hamamı
- Caferiye Camii
- Cemaleddin Hoca Yakut Türbesi
- Cennet Çeşmesi
- Cennetzâde Camisi
- Çifte Minareli Medresesi
- Cimcime Sultan Kümbeti
- Çukur Çeşme - 1
- Dabakhane Çeşmesi - 1
- Derviş Ağa Camisi
- Dörtgüllü Çeşme
- Emir Şeyh Türbesi
- Erzurum Hamami
- Erzurum Kalesi
- Gümrük Camisi
- Gümrük Hamami
- Gümüşlü Kümbet
- Habip Baba Türbesi
- Haci Mehmet Çeşmesi (Gürcü Kapı Çeşmesi)
- Hüseyin Ağa Çeşmesi
- Kale Mescidi
- Karanlik Kümbet
- Kırk Çeşme
- Kırkçeşme Hamami
- Kurşunlu Camii
- Kurşunlu Medrese
- Lala Mustafa Paşa Cami
- Lalapaşa Hamamı
- Mahmut Paşa Türbesi
- Mehdi Abbas Kümbeti
- Murat Paşa Camii
- Murat Paşa Hamami
- Narmanli Camii
- Nüzhetül Hazra Köşkü
- Pervizoğlu Camii
- Pervizoğlu Medresesi
- Rabia Hatun Kümbeti
- Rabia Hatun Türbesi
- Rüstem Paşa Kervan Sarayi
- Saray Hamami
- Tepsi Minare (saat Kulesi)
- Ulu Camii (atabey Camii)
- Yakutiye Medresesi
- Yazicizade Çeşmesi
- İbrahim Paşa Camii
- Üç Kümbetler
- İki Göbek Hamami
- Şabahane Çeşmesi
- Şeyhler Camii
- Şeyhler Medresesi
[değiştir] İdari Yapı
Erzurum ilimize bağlı toplam 18 ilçe bulunmaktadır.
[değiştir] Merkez İlçede Bulunan Mahalle ve Beldeler
Dadaşkent Belediyesi
- Abdülhamit Han Mahallesi
- Alpaslan Gazi Mahallesi
- Ahmet Yesevi Mahallesi
- Bilal Habeş Mahallesi
- Gez köyü Mahallesi
- 200 evler Mahallesi
Kazımkarabekir Belediyesi
- Abdurrahman ağa Mahallesi
- Aşağı sanayi Mahallesi
- Aziziye Mahallesi
- Barbaros hayrettin paşa Mahallesi
- Çağlayan Mahallesi
- Edip Somunoğlu Mahallesi
- Emin Kurbu Mahallesi
- Gaziler Mahallesi
- İbrahim hakkı Mahallesi
- İstasyon Mahallesi
- Kavak Mahallesi
- Mecidiye Mahallesi
- Şehitler Mahallesi
- Şükrü paşa Mahallesi
- Yukarı sanayi Mahallesi
Yakutiye Belediyesi
- Ali Paşa Mahallesi
- Aşağı köşk Mahallesi
- Aşağı mumcu Mahallesi
- Atalar Mahallesi
- Aşağı yoncalık Mahallesi
- Atatürk Mahallesi
- Ayazpaşa Mahallesi
- Bakırcı Mahallesi
- Caferiye Mahallesi
- Camii kebir Mahallesi
- Cedit Mahallesi
- Çırçır Mahallesi
- Dere Mahallesi
- Derviş Ağa Mahallesi
- Emirşeyh Mahallesi
- Gez Mahallesi
- Habicib efendi Mahallesi
- Hacı Cuma Mahallesi
- Hasani Basri Mahallesi
- İbrahim Paşa Mahallesi
- Kadana Mahallesi
- Kara Köse Mahallesi
- Kazım Karabekir Mahallesi
- Kırmacı Mahallesi
- Kuloğlu Mahallesi
- Köse Ömer Ağa Mahallesi
- Lalapaşa Mahallesi
- Mehdi Efendi Mahallesi
- Mirza Mehmet Mahallesi
- Murat Paşa Mahallesi
- Narmanlı Mahallesi
- Rabia Hatun Mahallesi
- Sultan Melik Mahallesi
- Şeyhler Mahallesi
- Taş Mescit Mahallesi
- Terminal Mahallesi
- Topçuoğlu Mahallesi
- Vaniefendi Mahallesi
- Veyis Efendi Mahallesi
- Yeğen Ağa Mahallesi
- Yukarı Yoncalık Mahallesi
- Yukarı Mumcu Mahallesi
Yenişehir Belediyesi
- Abdurrahman gazi Mahallesi
- Adnan menderes Mahallesi
- Osman Bektaş Mahallesi
- Hacı Ahmet Baba Mahallesi
- Hacı Salih Efendi Mahallesi
- Harput Mahallesi
- Kazım Yurdalan Mahallesi
- Maksut Efendi Mahallesi
- Mehmet Akif Ersoy Mahallesi
- M. Solakzade Mahallesi
- Palandöken Mahallesi
- Ş.üst.İsmail Hakkı Aksu Mahallesi
- Yukarı Köşk Mahallesi
- Yunus Emre Mahallesi
- Hüseyin Avni Ulaş Mahallesi
- Osman Gazi Mahallesi
[değiştir] Erzurum Doğumlu Şairler
- Abdulkadir Karaca
- Abdulkadir Öğdüm
- Erdal Toygun
- Erdem Yıldırım
- Fatih Efe
- Hakan Yüksel
- Hikmet Toprakçı
- Ketencizade Mehmet Rüştü
- Mustafa Benkli
- Mücahit Aksakallı
- Nizamettin Korucu
- Oktay Yurdsever
- Vahdet Nafiz Aksu
- Zeki Kotan
- Zinnur Tiryaki
[değiştir] Medya
- Dadaş Hançer Barı ve Koçeri Bar Oyunu
- Universiade Erzurum 2011 Tanıtım Videosu
- Erzurum'dan Gelen Ses - Belgesel
- Erzurum Tanıtım Filmi[1]
[değiştir] Dış bağlantılar
- http://www.erzurumluyuz.net
- http://www.erzurum.gov.tr
- http://www.erzurum-bld.gov.tr
- http://www.erzurumvizyon.com
- http://www.karayazi.org
- http://www.erzurumlu.net
- http://www.obel.bilkent.edu.tr
 |
Erzurum merkez belde ve köyleri |  |
|---|---|---|
|
İl: Erzurum ● İlçe: Erzurum |
||
|
Erzurum İlçeleri: Merkez ilçe • Aşkale • Çat • Hınıs • Horasan • Ilıca • İspir • Karaçoban • Karayazı • Köprüköy • Narman • Oltu • Olur • Pasinler • Pazaryolu • Şenkaya • Tekman • Tortum • Uzundere |
||
