สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พระพันปีหลวง

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง มีพระนามเดิมว่า พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี ทรงเป็นพระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งประสูติแต่สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา (เจ้าจอมมารดาเปี่ยม) เมื่อวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2407 เป็นพระเจ้าลูกเธอชั้นเล็ก โดยรับราชการสนองพระเดชพระคุณเป็นพระภรรยาเจ้าในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พร้อมด้วยพระเชษภคินีอีก 2 พระองค์ ได้แก่ พระองค์เจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ (สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี ) และพระองค์เจ้าสว่างวัฒนา (สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า)

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จประพาสยุโรปนั้น พระองค์ทรงดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ และได้รับการสถาปนาขึ้นเป็น สมเด็จพระบรมราชินีนาถ พระองค์แรกของไทย ซึ่งพระองค์ทรงเป็นพระบรมราชชนนีของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว นอกจากนี้ ยังทรงดำรงตำแหน่งเป็นองค์สภานายิกา สภากาชาดไทยพระองค์แรกอีกด้วย

เนื้อหา 1 พระประวัติ 1.1 พระเจ้าลูกเธอในรัชกาลที่ 4 2 พระราชโอรสและพระราชธิดา 3 พระราชกรณียกิจ 4 ราชตระกูล 5 อ้างอิง 5.1 หนังสือ 6 แหล่งข้อมูลอื่น

[แก้] พระประวัติ

[แก้] พระเจ้าลูกเธอในรัชกาลที่ 4

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี เป็นพระเจ้าลูกเธอพระองค์ที่ 66 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และเป็นลำดับที่ 4 ซึ่งประสูติแต่เจ้าจอมมารดาเปี่ยม(สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา) ทรงพระราชสมภพในพระบรมมหาราชวัง เมื่อวันศุกร์ เดือนอ้าย แรม 7 ค่ำ ปีกุน เบญศก จ.ศ. 1225 ซึ่งตรงกับวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2406 โดยได้รับพระราชทานพระนามจากสมเด็จพระบรมราชบิดาว่า พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี รวมทั้ง ได้รับพระราชทานพรเป็นภาษามคธ ซึ่งสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ได้ทรงพระนิพนธ์แปลเป็นภาษาไทยไว้ว่า^[1]

"ขอธิดาของเรา ซึ่งเป็นบุตรีอันดีของเปี่ยมคนนี้ จงปรากฏโดยนามว่าโสภาสุทธสิริมตี (เสาวภาผ่องศรี) เถิด ขอเธอจงมีสุข แลไม่มีโรค มีอิสริยยศประเสริฐสุด ปราศจากโทษ อันใคร ๆ อย่าคุมเหงได้ทุกเมื่อ จงเป็นคนมั่งคั่ง มีทรัพย์ใหญ่ มีโภคสมบัติมาก อันคนเป็นอันมากนิยมนับถือ ขอเธอจงรักษาเกียรติยศของบิดามารดาไว้ทุกเมื่อ จงทำนุบำรุงพี่น้องชายหญิงอันดี ขออานุภาพพระรัตนตรัยมีพระพุทธเจ้าเป็นต้น จงรักษาเธอทุกเมื่อเทอญ"

พระองค์ทรงมีพระเชษฐาและพระขนิษฐาร่วมพระมารดาทั้งสิ้น 6 พระองค์ ได้แก่ พระองค์เจ้าอุณากรรณอนันตนรไชย พระองค์เจ้าเทวัญอุไทยวงศ์ พระองค์เจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระองค์เจ้าสว่างวัฒนา พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี และ พระองค์เจ้าสวัสดิโสภณ

เมื่อครั้งยังทรงพระเยาว์นั้น พระองค์ทรงเป็นผู้ที่มีพระปัญญาที่เฉียบแหลมมาก แต่ก็ทรงไม่เชื่อฟังมากเช่นเดียวกัน เช่น เวลาทรงพระอักษร ก็ทรงไม่ยอมทรงอ่านดังๆ พระอาจารย์อ่านถวายไปเท่าใด พระองค์ท่านก็ทอดพระเนตรตามไปเฉยๆ

เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคต และสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ กรมขุนพินิตประชานารถ เสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติขึ้นเป็นรัชกาลที่ 5 แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ พระฐานันดรศักดิ์ของพระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี จึงเปลี่ยนเป็น พระเจ้าน้องนางเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี

ต่อมาไม่นานก็ได้ทรงรับราชการฝ่ายในเป็นพระภรรยาเจ้าพระองค์หนึ่งในรัชกาลที่๕ นี้เอง เจริญพระอิสริยยศโดยลำดับดังนี้ ๑.พระนางเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาผ่องศรี ๒.พระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระราชเทวี ๓.พระนางเจ้าฯ พระวรราชเทวี ๔.สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระอัครราชเทวี ๕ สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ซึ่งนับเป็นพระอัครมเหสีสูงศักดิ์กว่าพระมเหสีอื่นใด

[แก้] พระราชโอรสและพระราชธิดา

พระองค์ทรงมีพระราชโอรสพระราชธิดาทั้งสิ้น 14 พระองค์ โดยเป็นพระราชโอรส 7 พระองค์ พระราชธิดา 2 พระองค์ และตกเสีย 5 พระองค์ โดย

1. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าพาหุรัดมณีมัย กรมพระเทพนารีรัตน์ (พ.ศ. ๒๔๒๑-๒๔๓๐)
2. พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. ๒๔๒๓-๒๔๖๘)
3. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าตรีเพชรุตม์ธำรง (พ.ศ. ๒๔๒๔-๒๔๓๐)
4. จอมพล สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจักรพงศ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ (พ.ศ. ๒๔๒๕-๒๔๖๓)
5. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าศิริราชกกุธภัณฑ์ (พ.ศ. ๒๔๒๘-๒๔๓๐)
6. สมเด็จเจ้าฟ้าหญิง (ประสูติเมื่อวันที่ 13 ธันวาคม พ.ศ. 2430 แต่สิ้นพระชนม์ในวันประสูติ)
7. พลเรือเอก สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าอัษฎางค์เดชาวุธ กรมหลวงนครราชสีมา (พ.ศ. ๒๔๓๒-๒๔๖๗)
8. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก กรมขุนเพ็ชรบูรณ์อินทราชัย (พ.ศ. ๒๔๓๕-๒๔๖๖) และ
9. พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว (พ.ศ. ๒๔๓๖-๒๔๘๔)

[แก้] พระราชกรณียกิจ

ทรงบริจาคพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ให้ตั้งโรงเรียน และจ่ายเงินเดือนครูในโรงเรียนต่าง ๆ เช่น

• โรงเรียนราชินี
• โรงเรียนราชินีบน
• โรงเรียนทวีธาภิเศก
• โรงเรียนเสาวภา ปัจจุบันคือ วิทยาลัยอาชีวศึกษาเสาวภา
• โรงเรียนแพทย์ผดุงครรภ์และหญิงพยาบาล ปัจจุบัน คือ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
• โรงเรียนวิเชียรมาตุ(จังหวัดตรัง)
• โรงเรียนสภาราชินี(จังหวัดตรัง)
• โรงเรียนจอมสุรางค์อุปถัมถ์(จังหวัดพระนครศรีอยุธยา)
• โรงเรียนราชินีบูรณะ(จังหวัดนครปฐม)
• โรงเรียนศรียานุสรณ์(จังหวัดจันทบุรี)
• โรงเรียนสตรีราชินูทิศ (จังหวัดอุดรธานี)

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงพระมหากรุณาแก่ประชาชนที่ได้รับความเจ็บไข้ได้ป่วย นอกจากจะทรงสนับสนุนการก่อตั้งโรงพยาบาลศิริราช และพระราชทานทรัพย์ส่วนพระองค์ตั้งโรงเรียนแพทย์พยาบาลและหญิงผดุงครรภ์ สำหรับเป็นสถานศึกษาวิชาพยาบาลและผดุงครรภ์ของสตรีแล้ว ยังทรงเป็นผู้นำชักชวนสตรีไทยให้เลิกการอยู่ไฟ หันมาใช้วิธีการพยาบาลแบบฝรั่งซึ่งสุขสบายและได้ผลดีกว่า

นอกจากนี้พระองค์ยังมีพระราชดำริจัดตั้งสภาอุณาโลมแดง (สภากาชาดไทย) จากการที่ทรงเป็นผู้มีสติปัญญาเฉลียวฉลาด รอบรู้ในกิจการต่างๆ เป็นอย่างดี เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสยุโรปในปี พ.ศ. 2440 จึงทรงมอบหมายให้สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงดำรงพระอิสริยยศในตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ซึ่งทรงปฏิบัติราชการแผ่นดินได้เรียบร้อยเป็นที่พอพระราชหฤทัยยิ่งนัก ด้วยพระองค์ทรงพระปรีชาสามารถจรรยนุวัติปฏิบัติ ประกอบด้วยพระราชอัธยาศัยสภาพสมด้วยพระองค์เป็นขัติยนารีนาถ และกอปรด้วยพระกรุณภาพยังสรรพกิจทั้งหลายที่ได้ทรงพระราชทานปฏิบัติมาล้วนแต่เป็นเกียรติคุณแก่ประเทศสยามทั่วไป จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เฉลิมพระนามาภิไธย จาก สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี พระอัครราชเทวี เป็น สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี บรมราชินีนาถ เป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถพระองค์แรกของประเทศไทย ต่อมาในรัชกาลที่ ๖ ทรงเฉลิมพระนามาภิไธยสมเด็จพระบรมราชชนนีเป็น "สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี"

[แก้] ราชตระกูล

พระราชตระกูลในสามรุ่นของสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พระพันปีหลวง

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พระพันปีหลวง	พระชนก: พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว	พระอัยกาฝ่ายพระชนก: พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย	พระปัยกาฝ่ายพระชนก: พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก
			พระปัยยิกาฝ่ายพระชนก: สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี
		พระอัยยิกาฝ่ายพระชนก: สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี	พระปัยกาฝ่ายพระชนก: เจ้าขรัวเงิน
			พระปัยยิกาฝ่ายพระชนก: สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์
	พระชนนี: สมเด็จพระปิยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา	พระอัยกาฝ่ายพระชนนี: หลวงอาสาสำแดง (แตง)	พระปัยกาฝ่ายพระชนนี: ไม่ทราบ
			พระปัยยิกาฝ่ายพระชนนี: ไม่ทราบ
		พระอัยยิกาฝ่ายพระชนนี: ท้าวสุจริตธำรง (นาค สุจริตกุล)	พระปัยกาฝ่ายพระชนนี: ไม่ทราบ
			พระปัยยิกาฝ่ายพระชนนี: ไม่ทราบ

[แก้] อ้างอิง

1. ^ แสงเทียน ศรัทธาไทย, หน้า 238

[แก้] หนังสือ

• อุทุมพร สุนทรเวช, สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี, นำอักษรการพิมพ์, 2540 ISBN 974-7060-32-9
• จิรวัฒน์ อุตตมะกุล, สมเด็จพระภรรยาเจ้าและสมเด็จเจ้าฟ้าในรัชกาลที่ ๕, มติชน, 2546 ISBN 974-322-964-7
• แสงเทียน ศรัทธาไทย, สามราชินีคู่บัลลังก์ ร.๕, สำนักพิมพ์ร่มฟ้าสยาม, 2539 ISBN 974-91483-0-4

[แก้] แหล่งข้อมูลอื่น

• พิมาน แจ่มจรัส, รักในราชสำนัก, โอเดียนการพิมพ์, 2510 ISBN 974-341-064-3
• สมเด็จพระนางเจ้าเสาวภาผ่องศรี

ด • พ • ก พระมเหสี เจ้าจอม พระราชโอรสและพระราชธิดาในรัชกาลที่ ๕
พระบรมราชินีนาถ	สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พระพันปีหลวง
พระบรมราชเทวี	สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี · สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า
พระอัครราชเทวี	สมเด็จพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี
พระอรรคชายา	พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าอุบลรัตนนารีนาค กรมขุนอรรควรราชกัลยา · พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจ้าเสาวภาคย์นารีรัตน์ · พระวิมาดาเธอ พระองค์เจ้าสายสวลีภิรมย์ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา
พระราชชายา	พระราชชายา เจ้าดารารัศมี
เจ้าจอมมารดา	เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์แข พึ่งบุญ . เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ (เจ้าคุณจอมมารดาแพ บุนนาค) . เจ้าจอมมารดาแสง กัลยาณมิตร . เจ้าจอมมารดาสุด กุสุมลจันทร์ . เจ้าจอมมารดาตลับ เกตุทัต . เจ้าจอมมารดามรกฎ เพ็ญกุล . เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์ย้อย อิศรางกูร . เจ้าจอมมารดาอ่วม พิศลยบุตร . เจ้าจอมมารดาแช่ม กัลยาณมิตร . เจ้าจอมมารดาชุ่ม ไกรฤกษ์ · เจ้าจอมมารดาโหมด บุนนาค · เจ้าจอมมารดาจันทร์ กุสุมลจันทร์ · เจ้าจอมมารดาสาย กุสุมลจันทร์ · เจ้าจอมมารดาเรือน สุนทรศารทูล · เจ้าจอมมารดาเจ้าทิพเกษร ณ เชียงใหม่ · เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์เกสร สนิทวงศ์ · เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์เนื่อง สนิทวงศ์ · เจ้าจอมมารดาทับทิม โรจนดิศ · เจ้าจอมมารดาหม่อมราชวงศ์จิ๋ว กปิตถา · เจ้าจอมมารดาพร้อม ธิดาเจ้าพระยาพิษณุโลกาธิบดี(บัว) · เจ้าจอมมารดาวง เนตรายล · เจ้าจอมมารดาวาด กัลยาณมิตร · เจ้าจอมมารดาเลื่อน นิยะวานนท์ · เจ้าจอมมารดาแส โรจนดิศ · เจ้าจอมมารดาเหม อมาตยกุล · เจ้าจอมมารดาอ่อน บุนนาค
เจ้าจอม	ท้าวนารีวรคณารักษ์ (เจ้าจอมแจ่ม ไกรฤกษ์) · ท้าวภัณฑสารนุรักษ์ (เจ้าจอมเพิ่ม รัตนทัศนีย์) · ท้าววนิดาพิจาริณี (เจ้าจอมเพิ่ม สุจริตกุล) · ท้าววรคณานันท์ (เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์ปั้ม มาลากุล) · ท้าววรคณานันท์ (เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์แป้ม มาลากุล) · เจ้าจอมโหมด บุนนาค · เจ้าจอมนวล ณ นคร · เจ้าจอมหม่อมหลวงถนอม เทพหัสดิน · เจ้าจอมละม้าย สุวรรณทัต · เจ้าจอมสว่าง ณ นคร · เจ้าจอมจีน บุนนาค · เจ้าจอมเนื่อง บุณยรัตพันธุ์ · เจ้าจอมเพิ่ม ณ นคร · เจ้าจอมอ้น บุนนาค · เจ้าจอมเอม พิศลยบุตร · เจ้าจอมช่วง พิศลยบุตร · เจ้าจอมใย บุณยรัตพันธุ์ · เจ้าจอมกลีบ เทพหัสดิน ณ อยุธยา · เจ้าจอมลิ้นจี่ เทพหัสดิน ณ อยุธยา · เจ้าจอมฟักเหลือง เทพหัสดิน ณ อยุธยา · เจ้าจอมประคอง อมาตยกุล · เจ้าจอมสังวาลย์ อมาตยกุล · เจ้าจอมอบ บุนนาค · เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์แป้น มาลากุล · เจ้าจอมถนอม ภัทรนาวิก · เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์เยื้อน · เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์เฉียด ลดาวัลย์ · เจ้าจอมถนอม บรรจงเจริญ · เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์ข้อ สนิทวงศ์ · เจ้าจอมเจียน โชติกเสถียร · เจ้าจอมเยี่ยม โชติกเสถียร · เจ้าจอมกิมเหรียญ โชติกเสถียร · เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์แป้ว มาลากุล · เจ้าศรีแห่งนครน่าน · เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์ละม้าย สิงหรา · เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์จรวย ปราโมช · เจ้าจอมทิพย์ สกุณะสิงห์ · เจ้าจอมอำ คุรุกุล · เจ้าจอมอิ่ม คุรุกุล · เจ้าจอมปุก บุนนาค · เจ้าจอมพิศว์ บุนนาค · เจ้าจอมเลียม บุนนาค · เจ้าจอมเอี่ยม บุนนาค · เจ้าจอมเอิบ บุนนาค · เจ้าจอมอาบ บุนนาค · เจ้าจอมเอื้อน บุนนาค · เจ้าจอมแก้ว บุนนาค · เจ้าจอมแส บุนนาค · เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ ลดาวัลย์ · เจ้าจอมสมบูรณ์ มันประเสริฐ . เจ้าจอมน้อม โชติกเสถียร
สถานีย่อย

ด • พ • ก พระมเหสีในพระมหากษัตริย์ราชวงศ์จักรี
รัชกาลที่ 1	สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี
รัชกาลที่ 2	สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี · สมเด็จพระศรีสุลาลัย
รัชกาลที่ 4	สมเด็จพระนางเจ้า โสมนัสวัฒนาวดี · สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี
รัชกาลที่ 5	สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พระพันปีหลวง · สมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี · สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า · สมเด็จพระนางเจ้าสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี
รัชกาลที่ 7	สมเด็จพระนางเจ้ารำไพพรรณี พระบรมราชินี
รัชกาลปัจจุบัน	สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พระพันปีหลวง เป็นบทความเกี่ยวกับ ชีวประวัติ ที่ยังไม่สมบูรณ์ ต้องการตรวจสอบ เพิ่มเนื้อหา หรือเพิ่มแหล่งอ้างอิง คุณสามารถช่วยเพิ่มเติมหรือแก้ไข เพื่อให้สมบูรณ์มากขึ้น ข้อมูลเกี่ยวกับ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พระพันปีหลวง ในภาษาอื่น อาจสามารถหาอ่านได้จากเมนู ภาษาอื่น ด้านซ้ายมือ