Wawa

Wikipediamanta

Wawa nisqaqa uchuyllaraq runam. Warmim mama tukuspa wawantaqa wachakun. Taytanpa Mamanpapas wawata uywananmi. Tawamanta astawan watayuq, ichataq manaraq sayaq runaqa wamram.

Manaraq huk watayuq wawakunataqa pallpa ninchikmi.

Yuyarina 1 Wawa, wamra kaypa mit'ankuna 2 Waman Pumap nisqankama mit'ankuna (16 kaq pachakwatapi) 3 Iñi 4 Hawa t'inkikuna

[allichay] Wawa, wamra kaypa mit'ankuna

Wawa (manaraq tawa watayuq runa)

• Llullu wawa, uchuy wawacha (manaraq huk watayuq runa)
• Pallpa (manaraq suqta killayuq runa): ñuñuqllaraq, puñuqllaraq, qhulla wawa, uña wawa
  • Kaywan tukukun: qhawariy, asiriy, mikhuriy, upyariy
• Lat'aqcha, lat'aq wawa (1-2 watayuq)
  • Kaywan tukukun: rimariy, lat'ariy, sayarikuy, puririy
• Qispisqa wawa, yuyaychasapa, yuyaychayuq (2-3 watayuq)
  • Kaywan tukukun: anukay, p'achallikuy

Wamra (4-18 watayuq runa: warma [AYA]; irqi [QUS], hirq'i [BUL], walash/wamla [WAN])

• Wamracha (irqicha) (4-6 watayuq)
  • Kaywan tukukun: rutuy, wasipi yanapay, sullkakunata qhaway, uywakunata qhaway, sapalla qhawakuspa maymanpas puriy, yachay wasipi yacharikuy
• P'asña (7-13 watayuq warmicha)
  • Kaywan tukukun: chakrapi yanapay, michiypi yanapay
• Maqt'a (7-13 watayuq qharicha)
  • Kaywan tukukun: chakrapi yanapay, michiypi yanapay
• Miska p'asña (14-17 watayuq warmicha)
  • Kaywan tukukun: k'ikuriy, waylluriy
• Llamk'aq maqt'a (14-17 watayuq qharicha)
  • Kaywan tukukun: yapuriy (t'akllawan, yuntawan), waylluriy

18 wata ñiqniyuq kaspa sayaq runam tukukun.

[allichay] Waman Pumap nisqankama mit'ankuna (16 kaq pachakwatapi)

• Wawa (0-1 watayuq; ñuñuqraq wawa)
  • Llullu wawa, kirawpi kaq wawa (1-5 killayuq; ñaqha yurimusqa, ñuñuqllaraq, puñuqllaraq, kirawpi kaq wawa)
  • Lluq'aq wawa, lluq'aq wamra (1-2 watayuq; lluq'aq wawa, mamanpa qhawasqan)
• Wamra (1-9 watayuq)
  • Llullu wamra (1-5 watayuq pukllaq, muyuriyninta k'uskiykuqña wawa)
  • Pukllakuq wamra (5-9 watayuq; pukllaq, allikayakuq, mama taytata yanapaq, sullkakunata qhawaq, wasipi yanapaq, [p'asñacha:] aqha ruraysiq)
• Pawaw pallaq (9-12 watayuq p'asñacha: t'ikakunata pallaykuq, hawapi wasipipas yanapaq, iñaka ñust'akunapaq awaq yanuysiqpas)
• Tuqllakuq wamra (9-12 watayuq maqt'acha: pisquchata chakuq, llamk'ata yachariq, michiq, yamt'ata ichhutapas pallaykuq, puchkaq, mama taytap huk kuraqpapas nisqanta ruraq)
• Qhuru taski, rutusqa taski (12-18 watayuq p'asña: mama taytata yanapaq, iñaka ñust'ap mink'asqan kaq, puchkaq, yanuq, michiq, hukkunapi mink'aq
• Maqt'a (12-18 watayuq maqt'a: michiq, chakuq, tarpuysiq, kurakap mink'asqan kaq)
• Chunka pusaqniyuq wata ñiqniyuq kaspa sayaq runa tukukun.

[allichay] Iñi

• Kawsay
• Ayllu

[allichay] Hawa t'inkikuna

• Yachaq masiy. Qusqu - Qullaw Qhichwa (Liwru online pdf)

Kay qillqasqaqa ancha huch'uyllam kachkan. Wikipidiyata yanapayta munaptiyki hatarichinam atichkan This article is a stub. You can help by expanding it. || Este artículo aún es un esbozo. Puedes ayudar expandiéndolo.