Wojciech Jerzy Has
Z Wikipedii
Wojciech Jerzy Has (ur. 1 kwietnia 1925 w Krakowie, zm. 3 października 2000 w Łodzi) polski reżyser filmowy, scenarzysta, producent. Najbardziej znany z filmów Rękopis znaleziony w Saragossie oraz Sanatorium pod klepsydrą.
Wojciech Jerzy Has zadebiutował w 1957 roku filmem Pętla, nakręconym na podstawie opowiadania Marka Hłaski. Ten ponury i przejmujący film - niezwykle dojrzały jak na debiutanta - stał nieco w cieniu rodzącego się wówczas tzw. kina polskiej szkoły filmowej. Czarno-biały obraz, zdradzający inspirację niemieckim ekspresjonizmem i francuskim realizmem poetyckim, zbudowany został na niespiesznie rozwijającym się wątku głównym (alkoholizm głównego bohatera - w tejże roli Gustaw Holoubek). Długie, precyzyjnie zaplanowane ujęcia, niesamowita atmosfera z pogranicza świata realnego i baśni, snu czy też koszmaru, dopracowana w szczegółach scenografia, bohater wyalienowany z potocznej codzienności, zgłębianie powikłanej psychiki człowieka - to charakterystyczne cechy stylu Hasa, które znakomicie rozwinie w swoich późniejszych filmach — osobliwie w Sanatorium pod Klepsydrą.
W tradycyjnej polskiej historiozofii kina o wiele bardziej z polską szkołą filmową łączy się film z 1962 roku, zrealizowany na podstawie scenariusza Kazimierza Brandysa - Jak być kochaną. Stało się tak głównie dlatego, że część akcji filmu odbywa się (w retrospekcjach) w czasie drugiej wojny światowej, a także za sprawą znaczącej roli Zbigniewa Cybulskiego. Temat wojny i obecność Cybulskiego na ekranie przyćmiła krytykom niesamowitą, bo jedną z najlepszych pierwszoplanowych kreacji Barbary Krafftówny. Film nie jest jednak kolejną natchnioną próbą redefiniowania polskich mitów narodowych, ale opowieścią o wielkiej, niespełnionej miłości aktorki do swojego kolegi po fachu. Balansowanie na granicy dramatu psychologicznego i melodramatu, subtelna analiza uczuć bohaterki oraz znakomity talent Krafftówny przyczyniły się do tego, iż do dzisiaj obraz ten jest uznawany za jeden z najlepszych polskich filmów psychologicznych i jeden z niewielu portretujących świat kobiecych uczuć w tak niezwykły sposób. Obydwa aspekty są do dzisiejszego dnia rzadkością w rodzimej kinematografii - pod tym względem do Hasa zdaje się nawiązywać dzisiaj Łukasz Barczyk (notabene absolwent Łódzkiej filmówki za kadencji Hasa), w takich filmach jak chociażby Patrzę na Ciebie, Marysiu czy Przemiany.
Jak być kochaną otwiera pasmo sukcesów i najlepszych filmów Wojciecha Jerzego Hasa. W latach 1964-1973 powstały takie dzieła jak Rękopis znaleziony w Saragossie (1964), Szyfry (1966), Lalka (1968) oraz Sanatorium pod klepsydrą (1973).
Rękopis znaleziony w Saragossie to najbardziej niezwykły i zdumiewający film w historii polskiej kinematografii, otoczony na całym świecie swoistym kultem (jedyny, obok "Popiół i diament" Wajdy). Do wielbicieli "Rękopisu..." zaliczali się lub zaliczają m.in. Luis Bunuel, Pedro Almodóvar, David Lynch czy Francis Ford Coppola. Ten ostatni zlecił kilka lat temu renowację oryginalnej kopii filmu z przeznaczeniem na wydanie go w wersji DVD na rynek amerykański.
Film powstał na bazie książki poety, uczonego, filozofa, żołnierza, podróżnika i fantasty, hrabiego Jana Potockiego. Zbudowany jest na zasadzie "szkatułki" - podobnie jak skonstruowana jest "Księga Tysiąca i jednej nocy" (zob.: powieść szkatułkowa). Akcja toczy się wokół przygód kapitana gwardii króla Hiszpanii, Alfonsa van Wordena, który podczas wędrówki przez góry Sierra Morena napotyka przedziwnych przybyszów i wysłuchuje jeszcze bardziej niesamowitych opowieści. Dość powiedzieć, że nie sama intryga jest tu najważniejsza - chociaż i ona przyczynia się do atrakcyjności dzieła - lecz forma, klimat oraz niezwykła tajemnica emanująca z każdej sceny, każdego kadru filmu. Umiejscowienie akcji w XVIII wieku, świetne kostiumy, precyzyjnie zakomponowane kadry, plastyczna uroda scenografii, nawiązania do wspomnianej "Księgi Tysiąca i Jednej Nocy" czy komedii "płaszcza i szpady", ale także do alchemii, Kabały, astrologii i oświeceniowej filozofii - to tylko niektóre z walorów tego filmu. Ta trwająca 3 godziny podróż przez różne czaso-przestrzenie i kultury jest dziełem osobnym, sztuką samą w sobie. Bogaty sensualizm obrazu i posługiwanie się oryginalną metaforyką tworzy sumę, która składa się na opowieść o tyle szerokim, co nieskończonym wachlarzu interpretacji. Każdy kto styka się z Rękopisem znalezionym w Saragossie nie przechodzi obok niego obojętnie. Uroda i klimat filmu przyczyniły się do wspomnianego kultu filmu autora Pętli. W sieci istnieją strony internetowe w wielu językach poświęcone temu obrazowi, wielu współczesnych reżyserów wymienia film Hasa jako jedno z najbardziej inspirujących dzieł w historii światowego kina.
Wojciech Jerzy Has spoczywa w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Komunalnym na Dołach w Łodzi.
[edytuj] Filmografia
- 1946 Dwie godziny - asystent reżysera
- 1947 Harmonia - reżyseria, scenariusz
- 1957 Pętla - reżyseria, scenariusz
- 1958 Pożegnania - reżyseria, scenariusz
- 1959 Wspólny pokój - reżyseria, scenariusz
- 1960 Rozstanie - reżyseria, scenopis
- 1961 Złoto - reżyseria, obsada aktorska (milicjant)
- 1962 Jak być kochaną - reżyseria
- 1964 Rękopis znaleziony w Saragossie - reżyseria
- 1966 Szyfry - reżyseria
- 1968 Lalka - reżyseria, scenariusz
- 1973 Sanatorium pod klepsydrą - reżyseria, scenariusz
- 1982 Nieciekawa historia - reżyseria, scenariusz
- 1984 Pismak - reżyseria
- 1985 Osobisty pamiętnik grzesznika przez niego samego spisany - reżyseria
- 1988 Niezwykła podróż Baltazara Kobera - reżyseria, scenariusz, dialogi
- 1992 Listopad - opieka artystyczna, producent
