Urdzik karpacki

Urdzik karpacki (Soldanella carpatica), zwyczajowo nazywany jaślinkiem – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny pierwiosnkowatych. Jest endemitem zachodniokarpackim. Występuje głównie w Tatrach i na Babiej Górze, za to jest tam bardzo pospolity. Nieliczne stanowiska znajdują sie także na Pilsku, Policy, w Gorcach i w Pieninach.

Spis treści

Łodyga: Pojedyncza, wzniesiona, dość gruba łodyga kwiatowa, o czerwonawym zabarwieniu. Osiąga wysokość zaledwie 5-20 cm i jest nieulistniona (głąbik).

Liście: Zimozielone, okrągławosercowate liście odziomkowe, o średnicy do 3 cm, skórzaste, grube, przeważnie całobrzegie, czasami tylko słabo karbowane. Górą ciemnozielone, spodnia strona często czerwonawo-fioletowa, osadzone na długich ogonkach.. Charakterystyczną cechą gatunkową, odróżniającą od podobnego urdzika górskiego są ogonki liściowe - tylko na młodych okazach są rzadko okryte gruczołkami, na starszych ogonkach brak gruczołków. Liście rozwijają się dopiero po przekwitnięciu kwiatów. Fotosyntezę, niezbędną do rozwoju rośliny zapewniają zeszłoroczne, zimozielone liście.

Kwiaty: Na szczycie łodygi kwiatowej wyrastają zaledwie 1-3 pojedyncze kwiaty, zwisające na długich, gruczołkowatych szypułkach. Mimo niewielkich rozmiarów są z daleka widoczne, dzięki swojej jasnofioletowej, czasami biskupiofioletowej barwie. Trafiają się też okazy o białych kwiatach (rzadko). Kielich złożony z 5 czerwonawych, podłużnotrójkątnych ząbków o nierównej długości, dołem zrośniętych. Korona lejkowata, zrosła, ale pocięta więcej niż do polowy na drobniutkie frędzelki. 5 pręcików jest przyrośniętych nitkami do korony na 1/3 swojej długości. Pomiędzy pręcikami występują łuskowate prątniczki. Słupek z pałeczkowatym znamieniem ma bardzo długą, wystającą poza koronę kwiatu, cienką szyjkę. Roślina kwitnie od kwietnia do lipca, jest owadopylna.

Owoc: W czasie dojrzewania zwisłe szypułki wyprostowują się. Na ich szczycie znajduje się jajowata torebka, otwierająca się wieczkiem od góry, zawierająca drobne, czarne nasiona.

Biotop, wymagania: Lasy, zarośla, hale, skały, murawy, piargi, zbocza gór, wyleżyska. Roślina górska. Ma duży pionowy zasięg, bo występuje od podnóża gór, aż po szczyty Tatr, zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym.

Tworzy mieszańce z urdzikiem górskim (Soldanella montana).

Roślina uprawna. Czasami uprawiany jako roślina ozdobna. Jest dość trudny do uprawy.

Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Pięknoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie. Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-02-00872-9.
Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.