Stupa
Z Wikipedii
Stupa (sanskr. stūpa – kopiec, szczyt) zwana również pagodą – najprostszy typ budowli sakralnej buddyjskiej, rzadziej dźinijskiej, wywodzącej się z Indii. Ze względu na architekturę niezwykle odporna na trzęsienia ziemi. Zwykle funkcjonuje jako relikwiarz. Na terenie Sri Lanki ten typ budowli nosi nazwę dagoby; w Bhutanie, Nepalu i w Tybecie – czortenu, w Mongolii - suburganu.
Spis treści |
[edytuj] Symbolika
Dla buddystów stupa jest materialną reprezentacją doskonałego oświecenia. Obrazuje przekształcenie wszystkich emocji i żywiołów w oświeconą mądrość i pięć rodzin buddów. Wnętrze stupy wypełniane jest relikwiami i mantrami.
[edytuj] Architektura
Stupa pierwotnie pełniła funkcję kopca sepulkralnego (mogilnego). Pierwsze indyjskie stupy przybierały formę półkulistej czaszy na podstawie o planie kwadratu lub koła. Wieńczył ją tzw. ganek (harmika) oraz maszt (jaszti) z parasolem (ćhattra) – jednym z symboli obecności Buddy - który z czasem przekształcił się w iglicę. Stupę zwykle otaczało kamienne ogrodzenie (wedika) z czterema ozdobnymi bramami (torana). Dobrym przykładem takiej wczesnej formy buddyjskiej stupy są budowle w Sanći i Bharhut. Stupy wznoszono nie tylko jako samodzielne budowle, lecz także jako ołtarze w obrębie świątyń.
Późniejsze stupy w Azji południowo–wschodniej przybrały kształt dzwonowaty a następnie bardziej się różnicowały.
Wraz z rozwojem buddyzmu w Polsce wybudowano do tej pory kilka stup. Dwie największe - Stupa Cudów i Stupa Oświecenia znajdują się Buddyjskim Ośrodku Medytacyjnym w Kucharach koło Drobina (ok. 100 km od Warszawy).
[edytuj] Pagoda
W Europie przyjęło się rozróżnienie stupy i pagody jednak nie jest ono prawdziwe i należy utożsamiać stupę z pagodą. Pagoda jedynie posiada rozwinięte funkcje sakralne poza zwykłymi funkcjami relikwiarza.
Pagody budowane są na ogół w kształcie poligonalnych wież złożonych z wielu kondygnacji wyróżnionych bogato zdobionymi daszkami, często z odchylonymi ku górze narożami i ozdobnymi wspornikami. Pagody zdobione są ornamentami rzeźbiarskimi, złoceniami, laką i polichromią.
W takiej postaci pagody pojawiają się przede wszystkim w Chinach i Japonii, ale także w Nepalu oraz w Korei. Forma ta wywodzi się od indyjskiej stupy.
Najbardziej znane pagody znajdują się w:
- Birmie: Pagoda (właściwie stupa) Szwe Dagon w stolicy Birmy Rangun. Wybudowana na przełomie IX wieku i X wieku.
- Chinach: Mała i Wielka Pagoda Dzikich Gęsi w Xi'an z VII wieku oraz Żelazna Pagoda w Kajfengu z XI w.
- Japonii: przy świątyniach w Narze – Hōryūji z VII w. i Yakushiji z VIII w.
Forma pogody pojawia się także w europejskiej architekturze ogrodowej, przede wszystkim w stylu chinoiserie.
[edytuj] Czorten
Czorten, mcz’od–rten – tybetański odpowiednik stupy. Budowla sakralna pełniąca zwykłe funkcję relikwiarza. Może przybierać formę wielkich budowli, jak i małych szkaplerzyków.
[edytuj] Dagoba
Dagoba (sanskr. dhātu garbha – relikwiarz) – typ budowli sakralnej, rodzaj monumentalnego relikwiarza buddyjskiego występujący na Cejlonie. Stanowi odmianę indyjskiej stupy. Budowana głównie z cegły, w kształcie czaszy o kształcie dzwonu (anda) na podstawie z trzystopniowego tarasu, ze zwieńczeniem (harmika) w formie iglicy. Do budowli przylegają bogato rzeźbione występy (wahalkada), często zawierające relikwie.
Szczególnie ważne i czczone dagoby to budowle wokół Anuradhapury, w północnej Sri Lance.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- theravada.int.pl - szeroki artykuł o stupie
- Stupa Cudów w Polsce (Kuchary)
- Stupa w Chanteloup (1775)
