Prawa kardynalne
Z Wikipedii
Prawa kardynalne są to ustawy przeforsowane w latach 1767-1768 w Warszawie na sejmie, zwanym „Repninowskim”, obejmowały podstawowe zasady ustroju demokracji szlacheckiej, gwarantujące szlachcie: wolną elekcję, utrzymanie liberum veto na sejmach, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, nietykalność osobistą (neminem captivabimus), przywileje w sprawowaniu rządów oraz posiadania ziemi i władzy nad chłopstwem. Gwarantowane przez Katarzynę II. Nawiązywały one duchem do artykułów henrykowskich i również miały charakter ustawy zasadniczej. Prawa te nie miały możliwości się zmienić – były stałe. Zapewniały one utrzymanie dawnego porządku rzeczy, na co przystała koalicja magnatów i "zwolenników polityki państw ościennych". Dzięki temu prawa uzyskały w 1768 roku gwarancję ze strony Rosji, zaś w 1775 roku wszystkich trzech mocarstw ościennych (Prusy, Austria i Rosja). W wyniku takiego przebiegu sprawy sąsiedzi Polski zdobyli możliwość wywierania wpływu na jej politykę wewnętrzną. Zostały uchylone przez Sejm Wielki, aby znowu być przywrócone w 1793 przez sejm grodzieński.
Mianem tym również określa się zbiór podstawowych zasad ustrojowych sformułowanych już w wieku XVII. Ich przestrzeganie gwarantowało utrzymanie słynnej "złotej wolności".
Sejm z 1768 uchwalił następujące prawa kardynalne i sprawy zaliczające się do Materiae status, a więc możliwe do uchwalenia bądź zmiany jedynie przy jednogłośnym orzeczeniu sejmu:
[edytuj] Prawa kardynalne (niezmienne)
- Zasada wolnej elekcji
- Zasada Liberum veto
- Zasada Neminem Captivabimus – nietykalności osobistej szlachty
- Prawo do wypowiadania posłuszeństwa królowi (zawiązywania konfederacji i rokoszu)
- Wyłączne prawo dla szlachty do piastowania urzędów i posiadania ziemi
- Niemal nieograniczona władza dziedziców nad chłopami (oprócz możliwości karania śmiercią)
- Unia z Litwą
- Utrzymanie przywilejów Prus Królewskich
- Równouprawnienie dysydentów (protestantów i prawosławnych)
[edytuj] Materiae status
- Zmienianie i podnoszenie podatków
- Powiększanie wojska
- Zawieranie przymierzy i umów handlowych
- Wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju
- Sprawy monetarne
- Zmiany sposobu sejmowania i sejmikowania
- Zwoływanie pospolitego ruszenia
- Zmiany i tworzenie nowych urzędów