Poezja lagrowa
Z Wikipedii
 |
Ten artykuł wymaga dodania linków wewnętrznych. Jeśli możesz, dodaj je teraz. Linki do innych haseł: hasło, hasłowy, hasłami zapisujemy jako [[hasło]], ''[[hasło]]wy'', '''[[hasło|hasłami]]'''. |
Poezja lagrowa (poezja obozowa) - wiersze, które pisane były przez więźniów obozów koncentracyjnych i ośrodków Zagłady takich jak: Auschwitz-Birkenau, Majdanek, Ravensbrück, Bergen-Belsen, Mauthausen i innych a także hitlerowskich więzień: Pawiak, Zamek w Lublinie, Pińczów. W Polsce poezja lagrowa jest też określana mianem "literatury pieców krematoryjnych" lub "literatury czasów pogardy".
Spis treści |
[edytuj] Ogólna charakterystyka poezji lagrowej
"Z rozpaczy i bezsilności, nienawiści i buntu, z nadziei i wiary w przyszłość, tęsknoty za normalnością, bliskimi, domem rodzinnym, z ducha walki i determinacji w obliczu zagłady powstawały w obozach koncentracyjnych strofy poezji, zapisy ostatnich chwil życia więźniów... Choć wyszły spod pióra róznych autorów, wszystkie oddają te same stany ducha, są odbiciem uczuć ożywiających społeczność więźniarską hitlerowskich obozów koncentracyjnych i więzień. Uczuć - chciałoby się powiedzieć - uniwersalnych. Cały ten bezmiar ludzkiego nieszczęścia zamyka się między zwątpieniem a nadzieją. W owym czasie, wiersze obozowe pełniły szczególną rolę. Stawały się źródłem siły moralnej i niosły ukojenie, pomagały przetrwać najstraszniejsze, były ulgą dla konających."[1]
"Poezja obozowa wiąże się nierozerwalnie z więziennym, obozowym życiem (...) z koszmarną atmosferą rozpętanego okrucieństwa, ponurej grozy, jaka panowała we wszystkich obozach koncentracyjnych bez wyjątku. Szerokie masy więźniarskie szukały wyrazu dla swojej powszechnej i powszedniej niedoli i nędzy, dla swoich chwil znużenia, niepokoju, rozpaczy, czy bezpodstawnej, jak zdawać by się mogło, nadziei. I znajdowały go w tej najbardziej skondensowanej, komunikatywnej formie, jaką jest mowa wiązana - łatwej do zapisania na byle świstku papieru, zapamiętania i przenoszenia. Znajdowały tym łatwiej, że niekiedy w tym celu świadomie pisano, by wzmocnić odporność, podtrzymać nadzieję, budzić wiarę w zwycięską przyszłość."[2]
"Te drobne przeważnie utwory stanowiły wiarygodny dokument zbrodni faszystkowskich i materiał, z którego później powstawały większe dzieła artystyczne. Nieraz w czasie pracy przy ładowaniu ziemi albo w czasie apelu czy obozowej pryczy rodził się wiersz przemawiający prostotą uczuć i żarem słów. Jego twórca był w takiej chwili daleko od spraw obozowych, myślał o wielkich ideałach i duchem był na wolności.".[3]
"To wszystko, co odbijało los więźnia a chwytało najtajniejsze uczucie, co stanowiło żywą mowę wzruszeń obozowych, co stawało się niejako językiem niemej z bólu zbiorowości - -to wszystko ucieleśniało się w temat sztuki, przemawiało w poezji czy muzyce i ulegało rozpowszechnieniu. W pamięci i na skrawkach papieru, w całości lub fragmentarycznie, narażając się na rewizję i niechybną śmierć, przechowywali więźniowie udolne i nieudolne formalnie wiersze obozowe zaklęte i poplątane z drutami znaki uczuć ludzkich, liryczne dokumenty obecności "duszy człowieka" w każdej najtrudniejszej sytuacji.[4]
[edytuj] Tematyka poezji lagrowej
"Tematyka tej muzy w pasiakach była najrozmaitsza. Człowiek bronił swego człowieczeństwa, wyrównywał brak za pomocą marzenia, wizji i słowa. Wolność, dom, ojczyzna, sprawa ludzka, Bóg, piękno przyrody i nadzieja powrotu, hymny żarliwej wiary i miłujących uniesień stanowiły naszą skargę i naszą modlitwę." [5]
Najważniejszymi i najczęściej powtarzającymi się tematami w wierszach obozowych były:
- Codzienność w obozie: apele, praca, głód, stosunki między więźniami
- Praca: wyniszczająca praca, która w obozach była najczęstszą przyczyną śmierci
- Zagłada: selekcje, śmierć w komorach gazowych
- Modlitwa: poezja modlitewna, hymny do Boga
- Wiersze okolicznościowe: dedykowane współwięźniom
- Satyra: ośmieszanie katów i oprawców a także obozowego życia
- Przyroda: piękno przyrody, tęsknota za światem poza drutami
- Marzenia i nadzieja: na rychły powrót do domu po wojnie
"Cechą wspólną wszystkich wierszy obozowych nie jest wcale, ja mogłoby się wydawać, pesymizm, rezygnacja i bezgraniczna rozpacz. Wspólnym motywem większości utworów jest tęsknota za utraconą wolnością, za najbliższymi - za krajem."[6]
[edytuj] Autorzy poezji lagrowej
Alfabetyczny spis najbardziej znanych autorów poezji obozowej i więziennej:
- Borowski Tadeusz
- Borwicz Michał Maksymilian
- Braun Pola
- Bromowiczowa Teresa
- Chrostowska Grażyna
- Cieniak Mieczysław
- Ćwierk Konstanty
- Filarski Zbigniew
- Golczowa Halina
- Górska-Romanowicz Zofia
- Grochowska-Abramowicz Zofia
- Gruszczyński Józef
- Hołuj Tadeusz
- Horodyska Maria
- Iwanicka Zofia
- Jasielska Jadwiga
- Jeleń-Chroń Róża
- Kociubska Maria
- Lapusz Kazimierz
- Pannenkowa Irena
- Paszkowski Kazimierz
- Piekarczyk Zenaida
- Pociłowska-Kann Zofia
- Polak Edmund
- Popowska Elżbieta
- Przeczek Gustaw
- Racina-Zabłocka Monika
- Rutkowska-Kurcjuszowa Maria
- Serafin Cezary Józef
- Stefaniszyn Janina
- Tarasiewicz Krystyna
- Timofiejew Grzegorz
- Trejta Zofia
- Wójtowicz Kazimierz
- Wnuk Włodzimierz
- Wróblewski Zdzisław
- Wygodzki Stanisław
- Żywulska Krystyna
[edytuj] Przypisy
- ↑ Maria Rutkowska: Listy niewysłane z Ravensbrück (1941-1945); Londyn 1947
- ↑ Irena Pannenkowa: Ravensbrück. Wiersze obozowe. Wciąż stoję w ogniu; Warszawa 1961
- ↑ Ludwik Rajewski: Ruch oporu w polskiej literaturze obozowej
- ↑ Grzegorz Timofiejew: Muza w Pasiakach; Wolni Ludzie, 1947
- ↑ Grzegorz Timofiejew: Muza w Pasiakach; Wolni Ludzie, 1947
- ↑ Ludwik Rajewski: Ruch oporu w polskiej literaturze obozowej
[edytuj] Bibliografia
Autorskie tomiki poezji lagrowej
- CHROSTOWSKA, Grażyna: Jakby minęło już wszystko, Lublin 2002
- HARSDORF-BROMOWICZOWA, Teresa: Utwory zebrane; Nowy Sącz 2003
- KIEDRZYŃSKA W., PANNENKOWA I., SULIŃSKA E: Ravensbrück. Wiersze obozowe. Wciąż stoję w ogniu; Warszawa 1961
- PRZECZEK, Gustaw: Serce na kolczastych drutach. Wiersze z obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen; Czeski Cieszyn, 1946
- RUTKOWSKA, Maria: Listy niewysłane z Ravensbrück (1941-1945); Londyn 1947
- TIMOFIEJEW, Grzegorz: Wysoki płomień. Wiersze z konspiracji i obozu; 1946
- WYGODZKI, Stanisław: Pamiętnik miłości; Warszawa 1948
- ŻYWULSKA,Krystyna: Wiersze oświęcimskie; Warszawa 1946
Utwory zebrane
- Aby świat się dowiedział… Nielegalne dokumenty z obozu Ravensbrück; Wydawnictwo Państwowego Muzeum w Oświęcimiu 1980
- Czy jest nadzieja? Gibt es noch Hoffnung? Wiersze polskie z Bergen-Belsen. Zebrał i opracował Karl Liedke; Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Warszawa 2007
- MIELNICZUK-PASTOORS, Anna: Maria Rutkowska-Kurcjuszowa. De Profundis Clamavi. Gedichte; Plöger, 1994
- MURAWSKA-GRYŃ, Zofia: Pieśni zza drutów. Wiersze, pieśni i piosenki powstałe w obozie koncentracyjnym na Majdanku; Towarzystwo Opieki nad Majdankiem. Lublin 1985
- STRZELEWICZ, Konrad: Polskie wiersze obozowe i więzienne 1939-1945 w archiwum Aleksandra Kulisiewicza.; Krajowa Agencja Wydawnicza w Krakowie
- SZCZAWIEJ, Jan: Antologia Polskiej Poezji Podziemnej 1939-1945; Wspólna Sprawa - Wydawnictwa Oświatowe, 1957
- SZCZAWIEJ, Jan: Poezja Polski Walczącej 1939-1945. Antologia, t. I-II; Warszawa, 1974
- WIŃSKA, Urszula: Zwyciężyły wartości. Wspomnienia z Ravensbrück
- ZYCH, Adam: Na mojej ziemi był Oświęcim…Oświęcim w poezji współczesnej, tI-II; Wydawnictwo Państwowego Muzeum w Oświęcimiu, Oświęcim 1993
Opracowania naukowe
- RAJEWSKI, Ludwik: Ruch oporu w polskiej literaturze obozowej;Warszawa
- LEBDA-WYBORNA, Anna: Poezja powstała w KL Auschwitz; Zeszyty oświęcimskie nr 16, Wydawnictwo PMA-B, 1975
- ROSIAK, Elżbieta: Ruch oporu w polskiej literaturze obozowej; Zeszyty Majdanka nr 7
- WYSOCKI, Jan: Twórczość literacka więźniów Majdanka w latach 1941-1944; Zeszyty Majdanka nr 11
Jednodniówki
- RUDAK, Eulalia: Ślad życia – wiersze poetek w pasiakach; Fundacja Moje Wojenne Dzieciństwo, Warszawa 2000
- Wiersze zza drutów. Wiersze Wybrane; wydane przez Klub Mauthausen-Gusen w związku z 50. rocznicą wyzwolenia z hitlerowskich obozów koncentracyjnych; Warszawa, maj 1995
Archiwa
- Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu
- Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku
- Archiwum Muzeum na Pawiaku
- Archiwum United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie
