Partia (kraina)

Z Wikipedii

Największy zasięg imperium Partów około 60 roku p.n.e.

Partia, w starożytności wyżynna kraina położona między Medią a Baktrią (dzisiejszy Chorasan), ze stolicą w Hekatompylos. Partia (staroperskie Parthava) była za Cyrusa Wielkiego satrapią Persji, a później także monarchii Seleucydów. Ok. roku 238 p.n.e. na teren satrapii wkroczyli koczowniczy Parnowie pod przywództwem Arsakesa (247 - ok. 217 p.n.e., od którego wzięła nazwę dynastia Arsacydów). W świetle najnowszych badań wydaje się jednak, że nie nastąpiło wtedy jeszcze całkowite oderwanie się Partii od Seleucydów. Dopiero za panowania Seleukosa II Kallinikosa, w trakcie wojny domowej tegoż monarchy z bratem Antiochem Hieraksem, Arsakes całkowicie uniezależnił się od hellenistycznej monarchii w roku 239 p.n.e..

Następcy Arsakesa – Arsakes II (ok. 214- 191 p.n.e.), Fraates I (176-171 p.n.e.), walczyli ze zmiennym szczęściem z Seleucydami i sąsiednimi ludami. Dopiero Mitrydates I (171-138 p.n.e.) przez podbój Medii, Mezopotamii, Arii, Margiany i Baktrii podniósł Partię do rzędu mocarstw. Syn Mitrydatesa Fraates II (138-128 p.n.e.) pokonał Antiocha VII Sidetesa pod Ekbataną w 129 p.n.e. i podporządkował sobie Armenię, sam jednak zginął w walce z Sakami.

Następny okres zajmują konflikty z uzurpatorami i walki dynastyczne. Wreszcie Mitrydates II Wielki przywrócił jedność imperium, pokonał Saków, przywrócił tytuł "Król Królów" i opanował dalsze ziemie na Wschodzie łącznie z Arachozją.

[edytuj] Wojny z cesarstwem rzymskim

Główny artykuł: wojny partyjsko-rzymskie

W pierwszej wojnie z Rzymem okazali się Partowie zwycięzcami (klęska rzymska pod Carrhae) w połowie I w. p.n.e. Także wyprawa Antoniusza przeciwko Partom skończyła się niepowodzeniem, ale wewnętrzne niepokoje zmusiły Fraatesa IV (37-2 p.n.e.) do porozumienia się z Rzymem. Później jednak wojna między imperiami odnowiła się i toczyła z przerwami i zmiennym szczęściem przez długie lata. W 117 r. n.e. cesarz Trajan wykorzystał rozbicie Partii między trzech pretendentów, podbił Mezopotamię i osadził na tronie partyjskim swojego klienta, jednak niebawem powstanie ludowe zmusiło go do wycofania się. Wreszcie ostatnią wojnę rzymsko-partyjską zakończył pokój oparty na ustaleniach Nerona i Wologezesa I, do którego został zmuszony cesarz Makrynus, pobity przez Artabanosa IV pod Nisibis w 217 roku. Makrynus musiał zapłacić Partom kontrybucję, ale ten sukces nie zahamował postępującego rozkładu imperium partyjskiego. Jeszcze tylko 7 lat istniało państwo partyjskie, któremu położyła kres dynastia Sasanidów.

Państwo partyjskie dzieliło się na satrapie i wasalne królestwa (Atropatene, Adiabene, Osroene, Hatra, Mesene, Persis, Elymais, Indo-Partia, Gordiene, Zabdikene, Sofene).

Władcy partyjscy pielęgnowali zarówno perską, jak i grecką kulturę. Dla Greków chcieli być królami hellenistycznymi (gr. basileus), dla Irańczyków dziedzicami Achemenidów – "Królami Królów" (szachinszach). Przyjmowali greckie przydomki (Euergetes, Epifanes, Filopator itp.), bili tetradrachmy. Deifikowani po śmierci władcy dysponowali despotyczną władzą pochodzącą od bogów. Musieli jednak liczyć się ze zdaniem członków siedmiu książęcych klanów partyjskich (dynastia Arsakidów należała do jednego z nich), których reprezentanci zasiadali w radzie królewskiej. To właśnie rada wybierała króla spośród członków dynastii (tron był elekcyjny w tradycji irańskiej, jednak za Achemenidów zwyczaj ten uległ zatarciu). Wśród badaczy panuje jednak niezgoda: niektórzy uważają, że również za Partów elekcyjność tronu stała się formalnością.

Partowie budowali okrągłe, ufortyfikowane miasta. Dbali o rozwój handlu, wielkie korzyści czerpali z panowania nad jedwabnym szlakiem, nawiązali kontakty z Chinami. Miasta greckie cieszyły się autonomią, ale urzędnicy miejscy musieli uzyskać potwierdzenie wyboru ze strony króla, aby móc wykonywać swoje obowiązki. Arsakidzi rezydowali w kilku stolicach (Hekatompylos, Ktezyfon, Seleucja nad Tygrysem, Ragy), przenosząc się z jednej do drugiej, podobnie jak Achemenidzi. Piechota ich feudalnego państwa nie przejawiała szczególnej wartości, natomiast wzorowana na Scytach i Sarmatach jazda złożona z konnych łuczników oraz partyjskiego rycerstwa walczącego jako opancerzeni jeźdźcy (clibanari) okazała się przeciwnikiem groźnym dla Rzymu.