Mury obronne Warszawy

Z Wikipedii

Plan murów miejskich na ścianie jednej z kamienic

Umocnienia miasta w 1656, plan Erika Dahlbergha

Baszta Prochowa

Barbakan przed dawną Bramą Nowomiejską

Fragment Wieży Gnojnej na rogu ul. Brzozowej

Mury obronne Warszawy to podwójny ciąg murów obronnych wokół Starej Warszawy, wzniesionych w XIII-XVI wieku, odbudowanych w latach 1950-1963 i częściowo później. Zlokalizowane są one obecnie głównie wzdłuż ulicy Podwale w dzielnicy Śródmieście i otaczają łukiem Stare Miasto pomiędzy Zamkiem Królewskim, Barbakanem a skarpą wiślaną.

[edytuj] Historia

[edytuj] Pierwsza linia murów

Warszawskie mury obronne wymieniane są po raz pierwszy w 1339 podczas procesu polsko-krzyżackiego, odbywającego się w Warszawie. Musiały one powstać zatem wcześniej w formie wału ziemnego z fosą otaczającego ówczesne miasto. Pierwsze murowane fragmenty obwałowań to Brama Nowomiejska (północno-zachodnia część obwałowań od strony późniejszego Nowego Miasta) i Brama Krakowska (część południowa - rejon Placu Zamkowego). Pierwszy odcinek murów, liczący około 300 metrów wzniesiono pomiędzy Bramą Krakowską a ulicą Wąski Dunaj wraz z Basztą Rycerską. W połowie XIV wieku murem otoczono fragment pomiędzy Wąskim Dunajem a Bramą Nowomiejską i dalej w kierunku Wisły. Po 1379 zaczęto budowę muru od strony Wisły od Zamku do Wieży Marszałkowskiej w północnej części miasta zamykając obwód murów. Ogółem mury o długości około 1200 metrów zamknęły obszar o powierzchni ok. 8,5 ha.

W skład murów obronnych weszły nie tylko mury, ale także baszty i wieże:

Brama Krakowska
Brama Poboczna
Brama Nowomiejska z szyją bramną i późniejszym Barbakanem
Wieża Biała z furtą
Wieża Gnojna z furtą
Wieża Marszałkowska (najwyższa)
Wieża Grodzka (zamkowa)
Wieża Dworzańska (zamkowa)
Baszta Prochowa
Wieża Żuraw (Żóraw - rejon zamku).

Wszystkie warszawskie wieże i baszty posiadały kształt prostokątny, z wyjątkiem Białej (okrągła) i Marszałkowskiej (wieloboczna).

[edytuj] Druga linia murów i Barbakan

Już w XIV wieku umocnienia te wydawały się niewystarczające, przystąpiono więc do budowy drugiej linii murów od Zamku do Wieży Marszałkowskiej. W odległości 9 do 14 metrów od pierwotnej linii murów wzniesiono w XV-XVI wieku drugą, niższą linię murów. Różnica wysokości pomiędzy zwieńczeniem drugiej linii a strzelnicami w pierwszej linii wyniosła około 4 metrów, przy czym dla uzyskania podobnej wysokości murów względem ziemi wynoszącej około 8,5 metra, przed drugą linią wykopano fosę głębokości około 4 metrów. Grubość muru w starym obwałowaniu wyniosła 1,2 metra, natomiast w nowej już 1,8 metra. Niższa wysokość muru pozwalała nie tylko na zastosowanie artylerii, ale i na rażenie wroga z 2 poziomów murów jednocześnie. W przypadku zajęcia zewnętrznej linii murów przez wroga, nadal można było się bronić i razić pozycje wroga z wysoka.

Wykopanie fosy wiązało się z koniecznością budowy mostów - jeden z nich powstał przy Bramie Nowomiejskiej, przekształcony w 1548 w Barbakan (ostatni wybudowany element murów), drugi zaś przy Bramie Krakowskiej (Plac Zamkowy, odsłonięty w latach 80. XX wieku). Już w XVI wieku umocnienia te były przestarzałe w związku z rozwojem artylerii i sam Barbakan już nie miał większego militarnego znaczenia, pomimo usytuowania wjazdu pod kątem do ulicy Freta biegnącej z Nowego Miasta do bramy. Osadnictwo w rejonie Warszawy już w XIV wieku znajdowało się poza murami miejskimi, które okazały się być zbyt ciasne dla nowej ludności.

[edytuj] Utrata znaczenia

W latach 1621-1624 powstał nowy pas umocnień ziemno-bastionowych tzw. Wał Zygmuntowski, który już był znacznie oddalony od murów miejskich. Żywiołowo rozwijającą się zabudowa miasta pochłonęła nie tylko mury miejskie, ale także już wkrótce i Wał Zygmuntowski, który nie konserwowany i nieprzydatny wkrótce zniknął z krajobrazu miasta. W czasie potopu szwedzkiego mury uległy uszkodzeniom, które w okresie późniejszym nie zostały już naprawione. W XVII wieku powoli rozpoczęła się rozbiórka murów, wybito też dla wygody nowe przejścia, choć nadal w dobrym stanie były bramy i wieże. W XVIII wieku do murów przyległy zabudowania, początkowo drewniane, w XIX wieku wyparte przez kamienice. W XIX wieku także uległy zniszczeniu bramy miejskie, jako zbyt wąskie w stosunku do potrzeb.

[edytuj] Renowacja

Pierwsze próby renowacji podjęte zostały w 1936 pod kierownictwem Jana Zachwatowicza i próba odsłonięcia murów objęła fragment pomiędzy Bramą Poboczną (Wąski Dunaj) a Barbakanem, w trakcie której odkopano fosę i usunięto zabudowę. Kolejne prace wznowiono dopiero po II wojnie światowej, a prace nad rekonstrukcją umocnień ułatwił m.in. stopień zniszczeń Warszawy. W latach 1950-1955 dążono do odbudowy całych fortyfikacji - stąd w tym okresie zrekonstruowano m.in. Barbakan i Wieżę Prochową, jednak ten sposób autorskiej odbudowy wzbudził kontrowersje nie mając oparcia w źródłach. W latach 1957-1963 starano się już jedynie uwidocznić zachowane fragmenty poprzez ich remont a nie odbudowę.

Ostatnim etapem prac konserwatorskich było wydobycie spod bruku Placu Zamkowego murowanego mostu nad fosą prowadzącego do dawnej Wieży Krakowskiej. Od roku 2005 trwają intensywne prace konserwatorskie mające na celu poprawę stanu technicznego murów, m.in. wyremontowano także obiekty odbudowane w latach 50. XX wieku. W zakresie prac znajduje się wzmocnienie strefy oparcia murów na kamiennej ławie fundamentowej, wzmocnienie konstrukcji części naziemnej, likwidacja wyboczeń płaszczyzny, zabezpieczenie korony muru, renowacja powierzchni elewacyjnych-likwidacja wysoleń i glonów, wymiana spoin^[1].

[edytuj] Ciekawostki

W pierwszej linii murów na odcinku pomiędzy dawną Bramą Krakowską a Furtą Poboczną, znajdują się tablice ku czci: Jozsefa Antalla, Marii Konopnickiej, Casimira Delavigne, Bernardo Bellotto, Wiktora Gomulickiego i żołnierzy Batalionu AK "Gustaw".
Wystawa Mury obronne Starej Warszawy wraz z modelami ważniejszych obiektów w obrębie murów eksponowana jest w Barbakanie, natomiast stała wystawa prezentująca m.in. makietę miasta znajduje się Muzeum Historycznym Miasta Stołecznego Warszawy.