Ciemiernik czerwonawy
Z Wikipedii
Ciemiernik czerwonawy | ||||||||||||||||||||||||||||
Systematyka wg Reveala | ||||||||||||||||||||||||||||
Domena | jądrowce | |||||||||||||||||||||||||||
Królestwo | rośliny | |||||||||||||||||||||||||||
Podkrólestwo | naczyniowe | |||||||||||||||||||||||||||
Nadgromada | nasienne | |||||||||||||||||||||||||||
Gromada | okrytonasienne | |||||||||||||||||||||||||||
Klasa | Ranunculopsida | |||||||||||||||||||||||||||
Rząd | jaskrowce | |||||||||||||||||||||||||||
Rodzina | jaskrowate | |||||||||||||||||||||||||||
Rodzaj | ciemiernik | |||||||||||||||||||||||||||
Gatunek | ciemiernik czerwonawy | |||||||||||||||||||||||||||
Nazwa systematyczna | ||||||||||||||||||||||||||||
'Helleborus purpurascens Waldst. & Kit. | ||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||
Galeria zdjęć i grafik |
Ciemiernik czerwonawy, ciemiernik purpurowy (Helleborus purpurascens Waldst. & Kit.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny jaskrowatych. W Polsce dziko występuje tylko w Bieszczadach na kilku stanowiskach (m.in. Małe Jasło, Okrąglik, Rypi Wierch).
Spis treści |
[edytuj] Rozmieszczenie geograficzne
W zasięgu ogólnym ciemiernik purpurowy uważany był, niezbyt precyzyjnie, za gatunek endemiczny dla Karpat lub Karpat Wschodnich[1][2]. Ściślej uznać go należy za subendemit dacki[3][4] z głównymi ośrodkami występowania w Karpatach Południowych i Wschodnich, Górach Bihorskich, na Wyżynie Transylwańskiej, Pogórzu Północno-Węgierskim oraz Podolu Zachodnim. Natomiast w Górach Dynarskich i na Bałkanach, skąd podawany jest przez różnych autorów[5][3][6][7], występują raczej zbliżone do niego morfologicznie gatunki sympatryczne jak np.: H. atrorubens (Góry Dynarskie), H. serbicus (Góry Wschodnioserbskie), H. odorus f. purpureiformis (Bałkany). Zgodne jest to z postulatem iż południowa granica zasięgu ciemiernika purpurowego przebiega w Karpatach Południowych[4]. Zagadnienie to wymaga jednak szczegółowych badań.
[edytuj] Charakterystyka
Helleborus purpurascens jest hemikryptofitem o budowie polikormonicznej, stąd w praktyce nie można ustalić granic pojedynczego osobnika (genety).
- Łodyga
- Gruba, wzniesiona, o wysokości 15-30 cm. Kłącze ma długowieczne, masywne - pojedyncza rameta (kępa) może osiągnąć średnicę kilkudziesięciu centymetrów. Część podziemna stanowi główną jego biomasę, wobec stosunkowo niewielkiego pędu generatywnego i liści odziomkowych. Pęd generatywny rozpoczyna wzrost wczesną wiosną bezpośrednio po ustąpieniu śniegu (marzec-kwiecień).
- Liście
- Liście odziomkowe długoogonkowe o blaszce dłoniasto złożonej generalnie z pięciu piłkowanych na krawędziach odcinków, ciemnozielone, o silnej, grubej nerwacji, nieco skórzaste lecz nie zimotrwałe, spodem na nerwach rzadko owłosione. Liście odziomkowe rozpoczynają wzrost mniej więcej w okresie zawiązywania się owoców (maj), a ich parametry: średnica blaszki liściowej, długość ogonka liściowego oraz kształt, zależą od wieku rośliny oraz warunków środowiskowych; w warunkach optymalnych najdłuższy segment osiąga długość 20-25 cm. Górne liście łodygowe są siedzące z reguły trójklapowe, czasami wtórnie powcinane, długości do 10 cm, choć bywają też zredukowane do jednocentymetrowego błoniastego rąbka.
- Kwiaty
- Od 1 do kilkunastu na łodydze, zwykle 2-5. Listki okwiatu z zewnątrz są podbarwione fioletowo, wewnątrz liliowosine, w wyższych położeniach górskich wyraźnie ciemniejsze niż w dolinach.. Okwiat 5-działkowy, liczne pręciki, słupków zwykle 5, słupkowie apokarpijne. Liczba kwiatów na pędzie oraz liczba słupków i miodników w słupkowiu zmienna osobniczo i populacyjnie, nawet w obrębie klasy wiekowej, czy też wielkościowej. Rozwijające się kwiaty zasadniczo są odporne na przymrozki, które wstrzymują jedynie ich wzrost, natomiast uszkodzenia może powodować marznący deszcz. Kwitnie od lutego do kwietnia.
- Owoce, nasiona
- Mieszki bez dzióbka z kilkunastoma czarnymi błyszczącymi nasionami, wysypującymi się pod koniec czerwca, nasiona bez elajosomów.
- Biotop, wymagania
- Spotykany jest zarówno na ubogich, płytkich glebach szkieletowych, jak i na głębokich, bogatych w próchnicę. Preferuje miejsca zasobniejsze w wilgoć, chociaż zdecydowanie unika miejsc silnie wilgotnych. Spotykany jest również na siedliskach ciepłych i nasłonecznionych, lecz tam zazwyczaj nie wytrzymuje konkurencji z roślinnością trawiastą. Występowanie ciemiernika w zbiorowiskach łąkowych związane jest zazwyczaj z umiarkowanym zaburzeniem (np. działalność kretów czy też gryzoni). Rośnie również na dawnych zrębach, gdzie jego trwanie wynika z dużej żywotności i długowieczności. Ciemiernik znosi ocienienie, lecz rosnąc na dnie lasu wykazuje oznaki obniżonej żywotności, słabo kwitnie i owocuje. W ogólnym zasięgu ciemiernik nie jest związany z jakimś określonym zespołem lub piętrem roślinnym. W górach występuje najczęściej w piętrze buczyny, zajmując raczej miejsca prześwietlone - stare osuwiska, skraje zabagnionych polanek, części przygrzbietowe. Spotykany jest też na połoninach, lecz tylko w sąsiedztwie lasu (w ekotonie). Nigdy nie występuje w lasach iglastych, co związane może być z niewystarczającą ilością światła docierającego do dna lasu, brakiem owadów zapylających lub/i znacznym przesuszeniem i zakwaszeniem ściółki, co uniemożliwia kiełkowanie nasion.
- Roślina trująca
- Ze względu na zawartość alkaloidów w większych ilościach ciemiernik jest toksyczny.
[edytuj] Ochrona
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) jest umieszczona w grupie gatunków rzadkich, potencjalnie zagrożonych (kategoria zagrożenia R)[8]. W opracowaniu Polska Czerwona Księga Roślin nadano mu kategorię zagrożenia LR, czyli niższego ryzyka. Polskie populacje są pod stałą kontrolą.
[edytuj] Zastosowanie
Ze względu na zawartość alkaloidów (helleboryna i helleborydyna) wyciąg z kłączy był stosowany w medycynie pod nazwą „Rhizoma Hellebori” jako lek przeciwko pasożytom oraz lek nasercowy (działanie zbliżone do digitaliny).
[edytuj] Uwagi
W ogrodach często mylony z ciemiernikiem kaukaskim i ciemiernikiem rdzawoczerwonym oraz ich ozdobnymi hybrydami.
[edytuj] Przypisy
- ↑ Májovský 1956
- ↑ Szafer & Zarzycki 1977
- ↑ 3,0 3,1 Lacza 1957
- ↑ 4,0 4,1 Soó 1966
- ↑ Schiffner 1889
- ↑ Ralska-Jasiewiczowa 1960
- ↑ Tutin 1964
- ↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
[edytuj] Bibliografia
- Bochenek, P. 1998. Obserwacje autekologiczne i populacyjne nad Helleborus purpurascens W. & K. (Ranunculaceae). Fragmenta Floristica et Geobotanica Series Polonica 6: xx-xx. Kraków. PL ISSN 1233–0132.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.