Bitwa pod Gniewem
Z Wikipedii
| Bitwa pod Gniewem Wojna polsko-szwedzka 1626-1629 |
|||||||||||||||||
| Data | 22 września – 1 października 1626 | ||||||||||||||||
| Miejsce | Gniew | ||||||||||||||||
| Wynik | zwycięstwo Szwedów | ||||||||||||||||
| Terytorium | ujście Wisły | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| Wojna polsko-szwedzka 1626-1629 |
|---|
|
Gniew — Zelbork — Kieś — Czarne — Tczew — Oliwa — Gdańsk — ujście Wisły — Ostróda — Górzno — Trzciana |
Bitwa pod Gniewem rozegrała się w dniach 22 września-1 października 1626 roku pomiędzy siłami Rzeczypospolitej i Szwecji. Armią polską dowodził król Polski Zygmunt III Waza, zaś armią szwedzką – król Szwecji Gustaw Adolf. Zwycięstwo w bitwie odnieśli Szwedzi. Bitwa ta jednocześnie była drugą w historii porażką husarii.
Spis treści |
[edytuj] Geneza
Po zajęciu Inflant w lipcu 1626 w Piławie wylądował korpus szwedzki w sile około 7000 żołnierzy i 80 dział, zajmując Braniewo, Frombork, Tolkmicko, Elbląg, Malbork, Tczew, Gniew i Puck. Głównym celem szwedzkim był Gdańsk, na którego odsiecz wyruszył król Zygmunt III Waza na czele 6780 jazdy (w tym 4000 husarii), 4430 piechoty z 20 działami.
[edytuj] Przebieg bitwy
[edytuj] Pierwsze starcie
Gustaw Adolf, mający przy sobie 8150 piechoty, 1700 jazdy i 74 działa[1], próbował stworzyć bazę operacyjną do ataku na Gdańsk. W tym celu rozpoczął budowę mostu na Wiśle wiodącego do Wielkich Żuław. Na wieść o oblężeniu Gniewu przez Zygmunta III ruszył na odsiecz i 11 września zajął Walichnowy. Oblegający Gniew Zygmunt III (6780 jazdy, 4430 piechoty i 20 dział [2]) przesunął swe siły na północ pod Ciepłe, a następnie zajął pozycje na stromym brzegu. Pod miastem został tylko jeden pułk.
Wartość bojowa armii królewskiej była nierówna, gdyż obok husarii, zaciężnej rajtarii i jazdy kozackiej, a także piechoty niemieckiej, były jednostki o niższej wartości, jak chorągwie prywatne, ochotnicze poczty szlacheckie oraz słabiej uzbrojone i wyszkolone roty piechoty polskiej i węgierskiej. Armia szwedzka znacznie przewyższała armię polską siłą ognia. Jednak Szwedzi, pamietający jeszcze niedawne klęski, obawiali się bitwy w otwartym polu. Gustaw Adolf (2000 piechoty i 1200 jazdy) ruszył więc 22 września z Walichnowów w kierunku Gniewu wzdłuż brzegu Wisły pod osłoną wału przeciwpowodziowego. Został jednak wykryty przez lekką jazdę polską, która natychmiast uderzyła na szwedzką rajtarię, po czym rzuciła się do ucieczki, licząc na to, że przeciwnik w pościgu wpadnie prosto na przygotowaną do szarży husarię. Szwedzi nie dali się jednak sprowokować, a do tego piechota szwedzka po przejściu przez wał zagroziła prawemu skrzydłu wojsk Zygmunta III. Król Polski zamierzał teraz odciąć szwedzki korpus od głównego obozu i uderzył na tyły nieprzyjaciela. Gustaw Adolf z trudem zdążył przegrupować swe siły i silnym ogniem powstrzymać polskie natarcie, co pozwoliło jego żołnierzom schronić się przed szarżą husarii w obozie osłoniętym nadwiślańskim wałem przeciwpowodziowym.
Uważa się, że gdyby Zygmunt III zdążył wprowadzić wszystkie siły, jakimi dysponował, odniósłby zdecydowane zwycięstwo. Nastąpiła teraz kilkudniowa przerwa, podczas której siły szwedzkie zwiększyły się do około 10 000 piechoty i 2100 jazdy. Armia polska wzrosła do 14 500 żołnierzy (głównie jazda). Ponadto wojska polskie, by zabezpieczyć się przed ponownymi próbami przedarcia się Szwedów do Gniewu wałem wiślanym, wybudowały dwa szańce silnie obsadzone piechotą i artylerią.
[edytuj] Główna bitwa
Armia szwedzka rankiem 29 września opuściła obóz w Walichnowach i zajęła Gronowo zanim zaalarmowane wojsko polskie zdołało wyjść w pole. Po zajęciu Gronowa Szwedzi zaczęli okopywać swą nową pozycję, osłoniętą od południa wałem wiślanym, a od północy bagnistą rzeczką Brawą. Dowództwo polskie zrozumiało, że Gustaw Adolf zamierza zepchnąć ogniem polską kawalerię na pobliskie wzgórze, a następnie przedrzeć się pod osłoną grobli do Gniewa. W przypadku powodzenia tego manewru doszłoby do walk pozycyjnych, w których jazda miałaby niewielkie znaczenie i o losie bitwy decydowała by jedynie piechota i artyleria, w której znaczną przewagę miała armia szwedzka. By do tego nie dopuścić, Zygmunt III zrezygnował z pierwotnego planu bitwy zaczepno-odpornej i podjął decyzję o ataku. Po dwugodzinnych harcach Zygmunt III nakazał atak na prawym skrzydle wydzielonemu oddziałowi muszkieterów, który w walce ogniowej ze szwedzką piechotą odniósł powodzenie, powodując zamieszanie w szeregach nieprzyjaciela. Zachęcony tym Zygmunt III postanowił ruszyć do generalnego natarcia. Idąca do szraży jazda polska rozpędziła stojących na przedzie rajtarów szwedzkich, jednak jej natarcie przy grobli nad Brawą powstrzymała szwedzka piechota i artyleria.
Po odparciu ataku polskiej jazdy do natarcia ruszyli Szwedzi i wyparli polską piechotę prawego skrzydła. Także druga szarża polskiej jazdy zakończyla się niepowodzeniem. Ponowny atak Szwedów przeprowadzony o zmroku przyniósł im odzyskanie wszystkich utraconych w początku dnia pozycji. Dzień zakończył się więc porażką wojsk polskich, a szczególnie bolesna była druga w dziejach porażka husarii w walce z wojskami szwedzkimi. Przyczyną tego była potężna siła ognia zreformowanej armii szwedzkiej - według obliczeń Jerzego Teodorczyka na 220 cwałujących na czele polskiego szyku jeźdźców Szwedzi w krótkim czasie wystrzelili 1824 kule muszkietowe i 25 kartaczy. Szacuje się, że siła ognia ówczesnego regimentu szwedzkiej piechoty porównywalna była z obecnym karabinem maszynowym. Tak więc dzięki dużej sile ognia Szwedzi, pomimo polskich prób, zachowali zdobyte pozycje.
Dwa dni później, 1 października, Gustaw Adolf postanowił ostatecznie rozprawić się z armią Zygmunta III. W tym celu szwedzkie oddziały ruszyły pod osłoną wału przeciwpowodziowego by oskrzydlić wojska polskie od południa. Wojska szwedzkie całkowicie zaskoczyły polskie dowództwo i zajęły leżący za wałem las przed wsią Ciepłe, który natychmiast obsadzili piechotą (2000 żołnierzy) i jazdą, po czym szybko okopali się na odcinku wału od Walichnowów do Gniewu. Nie powiodła się jednak Szwedom próba dostarczenia łodziami posiłków do Gniewu, gdyż silny ogień dział polskich zmusił szwedzki desant do odwrotu. Po umocnieniu swych nowych pozycji piechota szwedzka rozpoczęła natarcie wzdłuż wału wiślanego na polskie szańce, jednak zostało ono odparte przez polską piechotę. Wówczas Gustaw Adolf postanowił uderzyć na wzgórze zajmowane przez polską jazdę. Od czoła uderzyło na Polaków 3000 piechoty, a z lewego skrzydła zaatakowały oddziały ukryte w lesie. Atakująca od czoła piechota szwedzka pierwszy raz zademonstrowała szyk, w którym ogień prowadzony był w ruchu. Ponadto wraz z muszkieterami i pikinierami posuwała się naprzód artyleria. Była to pierwsza próba praktycznego działania brygady szwedzkiej.
Jazda polska próbowała szarżować po stromym, zarośniętym zboczu, zepchnęła piechotę ze wzgórza, ale na skarpie wiślanej dostała się pod niezwykle silny ogień szedzkiej piechoty i artylerii, który zmusił ją do odwrotu. W wyniku zastosowania przez Szwedów nowej taktyki ogniowej (zamiast jednego szeregu muszkieterów salwę oddały jednocześnie cztery szeregi) szarżująca kawaleria poniosła straty w wysokości ok. 50 ludzi (zwykle szarże husarii kończyły się znacznie niższymi stratami – ok. 10 ludzi). Dodatkowe straty spowodowała szwedzka artyleria. Piechota szwedzka ponownie zaatakowała i zepchnęła zdemoralizowaną dużymi stratami polską jazdę ze wzgórza. Zygmunt III próbował jeszcze odzyskać utraconą pozycję przy pomocy piechoty, jednak bez powodzenia. Po kilkugodzinnej zażartej walce, zagrożona z prawego skrzydła, jazda polska została ostatecznie wyparta z umocnień pod Ciepłymi i odrzucona na zachód od Pelplina, tracąc w trzech starciach około 500 żołnierzy i bardzo dużą ilość koni. Była to już druga w tej bitwie porażka polskiej kawalerii w starciu ze szwedzką piechotą. W dużej mierze zawinił tu Zygmunt III, który zrezygnował z walki kawaleryjskiej na płaskowzgórzu położonym na północ od Ciepłych, przez co jego armia niemal bez walki oskrzydlona została od zachodu i południa.
1 października 1626 król polski wydał rozkaz odwrotu, a odbicie Gniewu nastąpiło dopiero w 1627 pod dowództwem hetmana Stanisława Koniecpolskiego.
[edytuj] Po bitwie
Bitwa pod Gniewem była wyraźnym sygnałem, że jazda polska nie może już śmiało szarżować na uszykowaną za umocnieniami szwedzką piechotę. Także Szwedzi nie byli w stanie rozbić armii polskiej, która składała się przeważnie z ruchliwej jazdy. Dla obu stron oznaczało to, że wojna będzie długa i wyczerpująca.
Po przegranej bitwie Zygmunt III przesunął swą armię do położonego 5 km od Tczewa Czarlina, gdzie okopał się zagradzając Szwedom drogę na Gdańsk.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Literatura
- Mała Encyklopedia Wojskowa, 1967, Wydanie I
- Leszek Podhorodecki, "Rapier i koncerz", Warszawa 1985, ISBN 83-05-11452-X, str. 154-160
