Balet

Z Wikipedii

Balet "Dziadek do orzechów"

Przedstawienie baletu przed Henrykiem III w Luwrze

Wacław Niżyński w Talizmanie, 1909

Termin balet posiada kilka powiązanych z sobą znaczeń:

rodzaj widowiska teatralnego, w którym głównym środkiem wyrazu jest taniec wykonywany przez tancerzy według choreografii, z towarzyszeniem muzyki, na tle dekoracji
zespół baletowy (na przykład balet Teatru Wielkiego)
utwór muzyczny napisany specjalnie dla widowiska baletowego
całokształt sztuki baletowej danej epoki lub kraju (na przykład: balet romantyczny, balet polski).

[edytuj] Historia baletu

Historia baletu jest zaledwie fragmentem historii tańca obejmującym czasy nowożytne i odnosi się głównie do kultury europejskiej. Balet powstał z renesansowych maskarad karnawałowych i z triumfów, popularnych we Włoszech, które przerodziły się w widowiska dworskie złożone z recytatywu, śpiewu, muzyki, pantomimy i tańca. Od początku XV w. krystalizuje się specyficzny styl włoski, a jego najwybitniejszym przedstawicielem jest Domenico da Piacenza i jego dwaj uczniowie: Antonio Cornazzano i Guglielmo Ebreo, ten ostatni wydał Rozprawę o sztuce tańczenia. W 1489 roku w Tortonie odbył się ślub księcia Mediolanu, Galeazzo Viscontiego z Izabellą Aragońską, z tej okazji Bergonzio di Botta przygotował dla dworu uroczyste interludium oparte na temacie wyprawy Jazona i Argonautów po złote runo, można uznać to przedstawienie za pierwsze widowisko baletowe.

Na temat tańca w okresie średniowiecza zobacz: taniec w średniowieczu.
Na temat tańca w okresie Renesansu zobacz: taniec w renesansie.

Na francuski dwór balet zawitał dzięki Katarzynie Medycejskiej. Mylnie za pierwsze baletowe widowisko uznaje się wystawione przez nią w 1581 roku Le Ballet Comique de la Reyne (Komiczny Balet Królowej). Między XVI a XVII w. balet przybrał formę widowiska o treści mitologicznej, wykonywanego przez dworzan. W XVIII w. powstała opera baletowa, w której przeważały nad partiami śpiewanymi partie tańczone, wykonywane już z dużym wirtuozerstwem przez zawodowych tancerzy (Marie Camargo, A i G. Vestris). Przełomową datą w kształtowaniu się baletu zawodowego był 1661 rok, w którym Ludwik XIV założył Narodową Akademię Muzyki i Tańca. Oderwanie się baletu od opery nastąpiło głównie dzięki działalności J.G. Noverre'a, który w 2 połowie XVIII w. stworzył balet d'action (dramat baletowy). Inni reformatorzy działający we Włoszech (S. Vigano, C. Blasis) ukształtowali podstawy stylu romantycznego.

W 1832 choreograf Filippo Taglioni stworzył pierwszy romantyczny balet Sylfida. Głównym dziełem epoki stał się jednak inny balet - Giselle, dominował wtedy głównie taniec kobiecy. Za największe primabaleriny epoki uznano: Marię Taglioni, Carlottę Grisi i Fanny Elssler, a za największego tancerza i choreografa J. Perrot'a.

W drugiej połowie XIX wieku nowym centrum sztuki baletowej stała się Rosja. Marius Petipa stworzył tam balet-divetissement, klasyczny dziś typ baletu o ustalonej budowie, do takich należą schoreografowane przez niego Jezioro łabędzie i Śpiąca królewna Piotra Czajkowskiego. Przeciw zrutynowaniu tańca baletowego wystąpiła na początku XX w. Isadora Duncan. Skostniałe schematy tradycyjnego baletu zreformował Michaił Fokin. W swych choreografiach Ognistego ptaka i Pietruszki do muzyki I. Strawińskiego, wystawionych przez zespół Ballets Russes. Najwybitniejszymi tancerzami epoki byli Anna P. Pawłowa, Wacław Niżyński, Matylda Krzesińska, Tamara P. Karsawina. W drugiej połowie XX w. duże znaczenie dla rozwoju współczesnego baletu miała działalność M. Béjarta i R. Petit.

[edytuj] Bibliografia

Arnold Haskel – Balet (PWM)
G.B.L. Wilson – A dictionary of Ballet (Penguin Books)
Janina Pudełek – Z historii baletu (C.O.M.U.K.)
Luigi Rossi – Storia del Balletto (Universale Cappelli)
Irena Turska – Przewodnik baletowy (PWN)
Mała encyklopedia muzyki – (PWN)
Il Baletto. repertorio del teatro di danza dal 1581 – red. Mario Pasi (Arnoldo Mondadori)