Juda Haleví

Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.

Pels articles omonims, vejatz Juda (omonimia). 

---

Juda Haleví (en ebrieu: יהודה הלוי Iehudá haLeví) (nascut a Tudèla, Navarra- c. 1070 - ?Jerusalèm, c. 1141) foguèt un poèta, filosòf e mètge judèonavarrés.

[Modificar] Biografia e òbra

Pendent la joventut Juda Haleví viatja a Còrdoa e a Granada. Se desplaça posteriorament a Toledo, que s'i establiguèt e que i exerciguèt la medecina. Foguèt protegit per Josef ibn Ferrusel, Cidellus, foncionari d'Anfós VI de Castelha. Coneissiá profondament la Torà, la literatura rabinica, la poesia aràbia, la filosofia grèga e la medecina. Escriguèt a Toledo Divan (Dìwan), una colleccion de poèmas profans escriches en ebrieu, que i fa un cant a l'amistat, a l'amor e a la natura, e de poèmas religioses emplegats posteriorament dins la litúrgia josieva, que i exprimís son desir de Dieu e de Sion e son esperança de la redempcion messianica del pòble josieu. Escriguèt tanben lo Libre del Jazar, un dialòg en arabi que i explica lo Judaïsme a un convèrs. A una data desconeguda, faguèt un viatge cap a Tèrra Santa e demorèt mantuna annada en Egipte, especialament a Alexàndria e a Lo Caire. I a pas d'autra informacion sus son viatge, mas segon la legenda foguèt assaltat e assassinat per un bandit a las pòrtas de Jerusalèm. Es considerat lo melhor poèta medieval en lenga ebrieva. Son òbra poetica es granda e es inspirada per de tèmas divèrses: l'amor, l'amistat, la mar... Se garda de panegirics, de cants de nòças, d'elegias e de composicions autobiograficas de Diwan, òbra escricha a Toledo. Poèta culte, autor d'una poesia lirica amb de metafòras nombrosas, de descripcions e de reflexions filosoficas e religiosas. Utiliza de metricas e d'estrofas divèrsas. Son famosas sas kharjas profanas escrichas en lenga romanç, a la fin de las moashakhas, en mai de sas gueulot e sas ahavot de tematica religiosa, coma l'Imne de la creacion. Foguèt lo creador del genre poeticoreligiós de las Sionidas. Sa pensada es fòrça interessanta pr'amor que i coïncidisson las civilizacions ebrieva, aràbia e crestiana, e pr'amor que representa la posicion josieva ortodòxa davant las religions crestiana e musulmana, mas tanben davant la pensada filosofica e teologica d'origina grèga. Son òbra principala es Lo Kuzarí (en ebrieu: הכוזרי) o, segon son tèxte arabi original, Kitab alhuyya wa-l-dalil fi nusr al-din al-dalil (Libre de la pròva e del fondament sus la defensa de la religion menspreciada), escrich entre 1130-1140, e compausat de cinc discors. Lo nom del libre, Lo Kuzarí, ven del rei dels kuzars, que vòl conéisser la religion vertadièra e que, après anar a filosòfs aristotelics, a crestians e a musulmans, sonque trapa la vertat dins las fònts biblicas del Judaïsme, que n'avián ja parlat, mas qu'un savi josieu ortodòx ne li revèla en tota sa vertat e integritat. Atal, fa una apologia del Judaïsme, al qu'apèla «la revelacion vertadièra» e, encara qu'es una òbra de caractèr principalament edificant e apologetic, a de nombroses concèptes teologics e filosofics. Constituís un compendi extraordinari de tradicions oralas e costumas josievas.

[Modificar] Frasa atribuida

La santetat d'una sinagòga depend pas del nombre de Libres de la Lei que conten mas de la fidelitat, de l'ardor e del *zèle (fr) benintencionat dels fiseles.