Glacièr
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Un glacièr (reg. glacèir, glacèr, glacier) es una massa gròssa de glaç mai o mens espandida que se forma a la superfícia de la Tèrra per compactacion e cristallizacion de la nèu.
Somari |
Formacion
Los glacièrs se forman dins d'airals ont s'acomola mai de nèu en ivèrn que la que se fond en estiu. Quand las temperaturas se mantenon jos lo punt de congelacion, la nèu tombada càmbia son estructura perque l'evaporacion e la recondensacion de l'aiga provòcan la recristallizacion que va formar de grans de glaç pus pichons, espesses e de forma esferica. Aqueste tipe de nèu recristallizada es sonada neviza en espanhòl, firn en anglés. Tre que la nèu se depausa e se càmbia en neviza o firn, los jaces inferiors son somés a de pressions cada còp mai intensas. Quand los jaces de glaç e de nèu tenon una espessor qu'atenh mantuna desena de mètres, lo pes es tal que la neviza comença de produire de cristals de glaç pus grands.
.png/200px-Glacial_ice_formation_LMB_(no_text).png)
Dins los glacièrs, ont la desnevada se fa dins la zona d'acomolacion de nèu, la nèu se pòt cambiar en glaç al travèrs de la desnevada e recongelacion (sus mantuna annada). En Antartida, ont la desnevada es fòrça lenta o existís pas (inclús en estiu), la compactacion que tresmuda la nèu en glaç pòt perdurar de milierats d'annadas. L'enòrma pression suls cristals de glaç fa qu'aicestes subisson una deformacion plastica, que va provocar lo desplaçament lent dels glacièrs jos la fòrça de la gravitat coma se se tractava d'un enòrme flus de tèrra.
La dimension dels glacièrs depend del clima de la region ont s'encontran. La diferéncia entre çò que s'amolona dins la partida superiora respècte a çò que fond dins la partida inferiora constituís lo nombre de balança glaciària. Dins los glacièrs de montanha, lo glaç se va compactar dins los cirques, que vendràn la zona d'acomolacion equivalenta a çò que seriá la conca de recepcion dels rius. Dins lo cas dels glacièrs continentals, l'amolonament se fa tanben dins la partida superiora del glacièr mas es la resulta mai de la formacion de gelada, es a dire, del passatge dirècte de la vapor d'aiga de l'aire a l'estat solid dins las bassas temperaturas dels glacièrs, que de las precipitacions de nèu. Lo glaç amolonat s'esquicha e exercís una pression considerabla sul glaç pus prigond. Al seu torn, lo pes del glacièr exercís una pression centrifuga que provòca la butada del glaç cap a la broa exteriora ont se desnèva; aquesta partida es coneguda coma zona d'ablacion. Dins los glacièrs de val, la linha que dessepara aquestas doas zonas (la d'amolonament e la d'ablacion) se sona linha de nèu o linha d'equilibri. L'elevacion d'aquesta linha varia amb las temperaturas e la quantitat de nèu tombada e es fòrça mai importanta per l'adrech que per l'ubac. L'avançada o lo recuolament d'un glacièr son determinats per l'aumentacion de l'amolonament o de l'ablacion respectivament. Los motius de l'avançada o del recuolament dels glacièrs pòdon èsser, objectivament, naturals o umans, mas son aquestes darrièrs los pus segurs dempuèi 1850, e lo desvolopament de l'industrializacion pr'amor que los efièches mai coneguts son l'enòrma produccion d'anidrid carbonic o dioxid de carbòni (CO²) lo qual absorbís de grandas quantitats d'aiga (dirèctament dels glacièrs vesins) per formar l'acid carbonic, amb lo qual los glacièrs de val van recuolar. Es lo cas dels glacièrs aupencs europèus, qu'an a proximitat de grandas fabricas que consoman de quantitats considerablas de combustibles que generan lo dioxid de carbòni. Pels glacièrs de Groenlàndia e d'Antartida los resultats son pus dificils de mesurar, pr'amor que los movements del front pòdon èsser compensats per un mai o mens grand amolonament de glaç dins la partida superiora, e presentar una mena de cicle d'avançada e recuolament que se retroalimentan mutualament e que son a l'origina d'una compensacion dinamica dins las dimensions del glacièr. Una baissa de la nautor del glacièr d'Antartida, per exemple, podriá provocar a l'encòp una butada màger cap a l'exterior, e una mai granda plaça per que s'acomola tornamai una quantitat de glaç similara a la qu'existissiá abans: aquesta nautor (unes 3 km) es determinada per la balança glaciària, que ten una mena de limit determinat al dessús del qual se pòt pas acomolar mai de glaç per la febla quantitat de vapor d'aiga contenguda dins l'aire a mai de 3000 m.
Classificacion
Los glacièrs se classan d'aprèp lors dimensions e lors relacions amb la geografia.
- Glacièr alpenc
- Aquesta classa inclutz los glacièrs pus pichons, que se caracterizan per èsser acantonats dins las vals montanhosas: per aquesta rason son nomenats glacièr de val o glacièr alpenc o glacièr de montanha.
- Calòta glaciària
- Es formada per d'enòrmes jaces de glaç que pòdon cobrir una cadena montanhosa o un volcan; sa massa es inferiora a la dels glacièrs continentals. Aquestas formacions cobrisson una granda partida de l'archipèla de las illas norvegianas de Svalbard, dins l'Ocean Glacial Artic.
- Glacièr de desbòrdament
- Las calòtas glaciàrias alimentan los glacièrs de desbordament, lengas de glaç que s'espandisson dins las valadas situadas a la talvèra d'aquestas massas de glaç pus grandas. Los glacièrs de desbordament son mai que mai de glacièrs de val, que se forman pel movement del glaç d'una calòta glaciària de las regions montanhosas fins a la mar.
- Calòta glaciària continentala
- Los glacièrs mai grands son las Calòtas glaciàrias continentalas: enòrmas massas de glaç que son pas influenciadas pel païsatge e que s'espandisson per tota la superficia, levat a las talveras, ont son espessor es mendre. Antartida e Groenlàndia son actualament los unics glacièrs continentals existissents. Aquestas regions contenon de grandas quantitats d'aiga doça. Lo volum de glaç es tant grand que se Groenlàndia se fondiá, lo nivèl de las mars aumentariá de 21 m al nivèl mondial, alara que s'èra Antartida que fondiá, l'enauçada seriá de 108 m. La fonda combinada provocariá una enauçada de 130 m.
- Glacièr de platèu
- Los glacièrs de platèu son de glacièrs de talha menora. Semblan las calòtas glacièras, mas son de dimensions inferioras. Cobrísson de zonas enauçadas e de platèus. Aqueste tipe de glacièrs apareis en fòrça endreches, mai que mai en Islàndia e dins unas de las grandas illas de l'Ocean Artic (Baffin, Ellesmere, Devon, etc.).
- Glacièr de pè de mont
- Los glacièrs de pè de mont ocupan de tèrras bassas, situadas a la basa de montanhas esquivas. Se forman quand un o mantun glacièrs alpencs sorgisson de las parets de confinament de las valadas de montanhas. Las dimensions dels glacièrs de pè de mont varian fòrça: demest los pus grands se trapa lo glacièr Malaspina, que s'espandís al larg de la còsta sud d'Alaska. Ocupa mai de 5000 km² de la plana costièra situada al pè de l'enauçada cadena de Sant Elias.
Movement
Lo glaç se compòrta coma un solid fragil fins que la pression que ten al dessus atenh los 50 m d'espessor. Un còp despassat aqueste limit, lo glaç se compòrta coma un material plastic e comença de rajar. Dintre del glacièr, lo glaç es constituit de jaces de moleculas ligadas las unas a las autras. Los ligams entre los jaces son mai febles que los existents al dintre de cada jaç, e quand la fòrça de la pression ven superiora a las fòrças dels ligams que mantenon los jaces units, aquestes darrièrs començan de limpar los uns sus los autres.
Un autre tipe de movement es lo limpament de la sòla, quand lo glacièr entièr se desplaça sul terren ont se tròba. Dins aqueste processus, l'aiga de fonda contribuís al desplaçament del glaç per lubrificacion. L'aiga liquida provòca una baissa del punt de fusion per a mesura qu'aumenta la pression. L'aiga pòt aver tanben per origina la friccion del glaç sus la ròca, çò qu'aumenta la temperatura, o la calor provenent de la Tèrra. Lo desplaçament d'un glacièr es pas unifòrme pr'amor qu'es condicionat per la friccion e la fòrça de gravitat. Per encausa de la friccion, lo glaç del glacièr inferior se bolega mai lentament que las partidas superioras. A la diferéncia de las zonas inferioras, lo glaç situat dins los 50 m superiors, es pas subjècte a la friccion e es mai rigid. Aquesta seccion es coneguda coma zona de fractura. Lo glaç de la zona de fractura viatja en naut del glaç inferior e quand aqueste darrièr passa al travèrs de terrens iregulars, de crebassas se forman sus la zona de fractura que pòdon aver fins a 50 m de prigondor. La rimaia es un tipe especial de crebassa que se forma pas que dins los glacièrs de circ e que per encausa de la gravitat, ten una direccion transversala al movement. Es una crebassa que se forma als punts ont se dessepara la nèu situada al fond del circ del glaç que encara es plan aderent dins la partida superiora.
Velocitat
La velocitat de desplaçament dels glacièrs es determinada per la friccion. Coma se sap, la friccion fa que lo glaç de fons se desplaça a una velocitat pus febla que lo de las partidas superioras. Dins lo cas dels glacièrs aupencs, aquò s'aplica tanben per la friccion de las parets de las vals, per los que las regions centralas presentan un màger desplaçament. Aquò foguèt confirmat per las experiéncias realizadas al sègle XIX e qu'utilizèron d'estacas alinhadas suls glacièrs aupencs per n'analisar l'evolucion. Posteriorament se confirmèt que las regions centralas s'èran las pus desplaçadas. Se passa exactament la meteissa causa per lo desplaçament de l'aiga del rius dins lor lièch mas a velocitat pus febla.
Las velocitats mejanas varian. D'unes an una velocitat tan lenta que los arbres pòdon brotar entre los bridadís depausats. D'autres ça que la, se desplaçan de qualques mètres per jorn. Es lo cas del glacièr Byrd, un glacièr de desbordament d'Antartida que, d'aprèp los estudis faches per satellit, se desplaçava de 750 a 800 m per an (siá 2 m per jorn).
L'avançada de fòrça glacièrs pòt èsser caracterizada per de passas d'avançada rapida apeladas ondas. Los glacièrs que fan d'ondas, se compòrtan d'un biais normal fins que bruscament accelèran lor movement per après tornar a lor estat anterior. Pendent las ondas, la velocitat de desplaçament es fins a 100 còps superiora a las condicions normalas.
Erosion glaciària
Las ròcas e los sediments son incorporats al glacièr per mantun processus. Los glacièrs provòcan l'erosion del terren principalament de dos biais: abrasion e arrancament.
Per mesura que lo glacièr raja sus la superfícia fracturada del lièch de ròca, arranca e leva de blòcs de ròcas qu'incorpora al glaç. Aqueste processus conegut coma arrancament se produís quand l'aiga de fonda penètra dins las crebassas e las diaclasas del lièch de ròca e del fons del glacièr e se congela. Tre que l'aiga s'espandís, va far coma un agre e alussar la ròcas. D'aqueste biais, los sediments de totas las talhas dintran per venir formar una partida de la carga del glacièr.
L'abrasion se produís quand lo glaç e la carga de bridadís rocalhos lisan sul lièch de ròca e foncionan coma un papièr de veire qu'alisa la superficia situada en dejós. La ròca polsejada per abrasion recep lo nom de farina de ròca. Aquesta farina es formada per de grans de ròca d'una talha de l'òrdre de 0,002 a 0,00625 mm. De còps que i a, la quantitat de farina de ròca produsida es tan elevada que los corrents d'aiga de fonda prenon una color grisa.
D'autras caracteristicas visiblas de l'erosion glaciària son los selhons glaciaris. Aquestes se produsisson quand lo glaç de fonda conten de grands tròces de ròca que marcan lo lièch del glacièr. Cartografiar la la direccion dels selhons pòt permetre de determinar lo desplaçament del flus glaciari, çò qu'es una entresenha interessanta dins lo cas de glacièrs ancians.
Velocitat d'erosion
La velocitat d'erosion d'un glacièr es fòrça cambiadissa. L'erosion realizada pel glaç es contrarotlada per quatre factors importants:
- Velocitat del movement del glacièr.
- Espessor del glaç.
- Forma, abondància e duretat dels fragments de ròca contenguts dins lo glaç a la basa del glacièr.
- "Erosionabilitat" de la superficia situada jol glacièr.
Brisadís
Un còp que lo material es incorporat al glacièr, pòt èsser carrejat a qualques quilomètres abans d'èsser depausat dins la zona d'ablacion. Totes los depaus daissats per los glacièrs recebon lo nom de bridadís glaciaris. Los bridadís glaciaris son devesits pels geològs en dos tipes distints:
- Los materials depausats directament pel glacièr, coneguts coma tills o baldra glaciària.
- Los sediments daissats per l'aiga de fonda del glacièr, nomenats bridadís estratificats.
Los blòcs que s'encontran dins lo till o liures sus la superficia son apelats blòcs erratics glaciaris se son diferents del lièch de ròca ont se trapan (es a dire quand sa litologia es diferenta de la de la ròca del lièch). Los blòcs erratics d'un glacièr son de ròcas transportadas e lèu abandonadas pel corrent de glaç. Son estudi litologic permet de comprene la trajectòria del glacièr que los a depausats.
Morrenas
Lo nom pus comun per los sediments dels glacièrs es lo de morrena. Lo tèrme de moraine utilizat en francés e anglés a per origina lo francoprovençal morêna que foguèt emplegat per los pageses per designar los molons de bridadís encontrats prèp de las talveras dels glacièrs dins los Alps. A l'ora d'ara, lo tèrme ten un sens mai larg, e s'aplica a una seria de formacions, totas las que son compausadas pel till.
- Morrena terminala
- Una morrena terminala es un molon de material que foguèt desplaçat pel glaç e que que se depausa a l'extremitat d'un glacièr. Aqueste tipe de morrena se forma quand lo glaç s'es fondut e evaporat prèp de l'extremitat del glacièr a una meteissa velocitat que la de l'avançada endavant del glacièr dempuèi sa zona d'alimentacion. E mai que l'extremitat del glacièr siaga estacionària, lo glaç contunha de rajar e de depausar los sediments coma un riban transportaire.
- Morrena de fons
- Quand l'ablacion ven superiora a l'acomolacion, lo glacièr comença de recuolar; per mesura qu'o fa, lo processus de sedimentacion del riban transportador contunha daissant un depaus de till en forma de planas onduladas. Aqueste jaç de till doçament ondulat se sona morrena de fons. Las morrenas terminalas que se depausèron pendent las estabilizacions ocasionalas del front de glaç e pendent los recuolaments se nomenan morrenas de recuolament.
- Morrena laterala
- Los glacièrs aupencs produsisson dos tipes de morrenas qu'apareisson exclusivament dins las vals de montanha. Lo primièr se sona morrena laterala. Aqueste tipe de morrena apareis mercés al lisament del glacièr al respècte de las parets de la val ont es confinat; d'aqueste biais los sediments s'amolonan parallèlament als costats de la val.
- Morrena centrala
- L'autre tipe son las morrenas centralas. Aqueste tipe de morrenas es exclusiu dels glacièrs alpencs e se forma quand dos glacièrs s'amassan per formar un sol corrent de glaç. Dins aqueste cas las morrenas lateralas s'amassan per formar una franja centrala fosca.
Transformacion del terren
Vals glaciàrias
Abans la glaciacion las vals de montanha an una forma de V caracteristica, produsida per l'erosion verticala de l'aiga. Ça que la, pendent la glaciacion aquestas vals s'alargan e se cavan, çò qu'abotís a la creacion d'una val glaciària en forma de U. A mai de son cavament e alargament, lo glacièr tanben alisa la val mercés a l'erosion. D'aqueste biais va eliminar los esperons de tèrra que s'espandisson dins la val. La resulta d'aquesta interaccion es la formacion de bauces triangulars sonats esperons trencats, deguts a çò que mantun glacièr cava las vals mai que o fan sos afluents pichons. Doncas, quand los glacièrs acaban de recuolar, las valadas dels glacièrs afluents demòran en naut de la depression glaciàra principala, e son apelats glacièrs suspenduts. Las partidas del sòl que foguèron afectadas per l'arrancament e l'abrasion pòdon formar de lacs de còps sonats lacs paternoster per referéncia a las estacions del rosari.
A la font d'un glacièr i a una estructura fòrça importanta, apelada circ glaciari que ten una forma de bòla amb de parets escarpadas de tres costats, mas dobèrtas del costat que davala a la valada. Es dins lo circ que se fa l'acomolacion del glaç. Aquò comença del costat de la montanha que lèu va aumentar de talha per encausa de l'amolonament del glaç. Quand lo glacièr se fond, aquestes circs pòdon èsser ocupats per de pichons lacs de montanha nomenats tarn.
De còps que i a l'erosion pòt formar una gòrja o un pas entre dos circs glaciaris vesins. Aquestas formacions son nomenadas pas de montanha.
Los glacièrs tanben son responsables de la creacion de fjords, talhaduras prigondas e escarpadas que s'encontran dins las nautas latituds. Amb de prigondor que pòdon superar lo quilomètre, son provocadas per l'elevacion postglaciària del nivèl de la mar e, dins lo meteis temps pel cambiament de nivèl d'erosion dels glacièrs.
Arestas e pics (horns)
A mai de las caracteristicas que los glacièrs crean sus un terren montanhós, tanben se pòdon encontrar de crestas sinuosas de bòrds aguts que recebon lo nom d'arestas e de pics piramidals e aguts sonats horns en anglés.
Aquestas doas caracteristicas pòdon seguir lo meteis processus: l'aumentacion de talha dels circs produsida per arrancament e per l'accion del glaç. Dins lo cas dels pics, las encausas de sa formacion son los circs qu'enròdan una sola montanha.
Las arestas sorgisson del meteis biais; l'unica diferéncia s'encontra que dins los circs que son pas dispausats en cercle, mas en costats opausats. Las arestas tanben se pòdon formar amb l'encontra de dos glacièrs parallèls. Dins aqueste cas, las lengas glaciàrias van estequir las linhas de division per mesura que s'alisan las valadas adjacentas.
Ròcas motonadas
Son formadas sus la trajectòria del glacièr quand escalpra de pichonas còlas a partir de las protuberàncias del lièch de ròcas. Una protuberància de ròca d'aqueste tipe recep lo nom de ròca motonada. Las ròcas motonadas son formadas quand l'abrasion glaciària alisa lo pendís leugièr que se tròba sul front del glaç glaciari que se sarra e l'arrancament aumenta l'inclinason del costat opausat per mesura que lo glaç passa per dessús de la protuberància. Aquestas ròcas indican la direccion del flus del glacièr.
Drumlins
Las morrenas son pas las soletas formacions depausadas pels glacièrs. Dins d'airals determinats que dins unas ocasions foguèron cobèrts per las calòtas glaciàrias continentalas existís una varietat especiala de paisatge glaciari caracterizat per de còlas lisadas, alargadas e parallèlas sonadas drumlins.
Los drumlins son de còlas asimetricas de perfil aerodinamic compausadas principalament de till. Sa nautor oscilla entre 15 e 50 m e podon aténher fins a 1 km de longor. Lo costat penjarut de las còlas agacha la direccion d'avançada del glaç, alavetz que la penjal pus larga seguís la direccion de desplaçament del glaç.
Los drumlins apareisson pas isolats, mas al contrari, s'encontran amassats dins lo que se nomena camps de drumlins. Un d'els s'encontra a Rochester, Nòva York, e se calcula que conten qualques 10 000 drumlins.
Quitament se sabèm pas d'un biais segur coma se forman, a la vista de lor aspècte aerodinamic, se pòt pensar que foguèron modelats dins la zona de flus plastic d'un glacièr ancian. Se pensa que fòrças drumlins se forman quand los glacièrs avançan sus de brisadis glaciaris ja depausats, en remodelar lo material.
Brisadís glaciaris estratificats
L'aiga que sorgís de la zona d'ablacion s'aluenha del glacièr en un jaç planièr que transpòrta de sediments fins; per mesura que baissa la velocitat, los sediments contenguts començan de se depausar e alara l'aiga de fonda va cavar de canals naturals anastomosats. Quand aquesta estructura se forma en associacion a una calòta glaciària, recep lo nom de plana alluviala e quand es confinada dins una val de montanha, se nomena trin de val.
Las planas d'alluvions e los trins de val son sovent acompanhats de pichonas depressions conegudas coma kettles o olas de gigant, que son tanben de formacions menoras del relèu que se forman dins los corrents fluvials, e doncas pas pas al sens estricte del tèrme ligadas als glacièrs, mas que son fòrça frequentas en terrens fluvioglaciaris. Las depressions de glacièr son tanben caracterizadas per de depaus de till. Las depressions màgers se forman quand de blòcs de glaç enòrmes demòran dins los brisadís glaciaris e que après de s'èsser fonduts daissan de cròs dins los sediments, e que son a l'origina gaireben sempre, de sistèmas formats per de lacs nombroses religats entre els. Aquestas formacions alargadas e parallèlas an una direccion mai o mens coïncidenta amb la direccion de l'avança del glaç durant las glaciacions del Pleistocèn. Es una morfologia glaciària fòrça frequenta en Finlàndia (qu'es per aquò apelat "país dels 10 000 lacs"), en Canadà e dins qualques unes dels estats nòrd-americans coma Alaska, Wisconsin e Minnesòta. L'amplitud d'aquestas depressions, en general, supera pas los 2 km, levat en Minnesòta e autres endreches, que de còps que i a pòdon atenher los 50 km de diamètre. Las prigondors oscillan entre 10 m e 50 m.
Depaus en contacte amb lo glaç
Quand la talha d'un glacièr merma fins a un punt critic, lo flus s'arrèsta e lo glaç demòra amachotit. Dins aquel temps, las aigas de fonda que rajan sus, al dintre e jol glaç daissan de depaus de brisadís estratificats. Per mesura que lo glaç se va fondre, va daissar de depaus de sediments estratificats en forma de còlas, terrassas e molons. Aqueste tipe de depaus es conegut coma depaus en contacte amb lo glaç.
Quand aquestes depaus an la forma de còlas de costats penjaruts o de pujòls son apelats kames. Unes kames se forman quand l'aiga de fonda depausa de sediments a travèrs de las oberturas al dintre del glaç. Dins d'autres cas, sonque son la resulta de deltas fach al exterior del glaç, provocats per l'aiga de fonda.
Quand lo glaç glaciari ocupa una val pòt formar de terrassas de kame de long dels costats de la val.
Un tresen tipe de depaus en contacte amb lo glaç es caracterizat per de crestas sinuosas longas e estrechas compausadas principalament d'arena e de grava. Unas d'aquestas crestas superan los 100 m de nautor e los 100 km de long. Se tracta dels eskers, crestas depausadas pels rius d'aigas de fonda que rajan jos una massa de glaç glaciari qu'avança lentament. Aquestes rius recebon las aigas de fonda dins la zona del glacièr en contacte amb lo sòl e ocupan una mena de tina alargada jol glacièr. L'origina d'aquestas còlas alargadas es deguda a las capacitats distintas de desplaçament dels sediments dins lo glaç (qu'es pus importanta) e dins l'aiga: dins lo lièch d'aquestes rius sosterranhs van s'amolonar de materials arrancats pel glacièr e que l'aiga pòt pas transportar. Los eskers son de còlas alargadas per ont passèron los rius intèrnes d'un glacièr e qu'an sempre la meteissa direccion que lo sens de desplaçament del glacièr. Son fòrça frequents en Finlàndia.
La glaciacion del Quaternari
En 1821, un engenhaire soís, Ignaz Venetz, presentèt un article que suggerissiá la preséncia de traças de paisatge glaciari a de distàncias considerablas dels Alps. Aquesta idea foguèt negada per un autre scientific soís, Louis Agassiz, mas quand ensagèt de demostrar son invaliditat, en realitat acabèt d'acreditar las presompcions de Venetz e d'autres lo seguiguèron, coma De Saussure, Esmark e Charpentier. D'efièch, un an aprèp son excursion amb Charpentier (1836), Agassiz pausèt l'ipotèsi d'una granda epòca glaciària qu'auriá tengut d'efièches generals e de longa portada. Sa contribucion a la Teoria glaciària consolidèt son prestigi coma naturalista.
Amb lo temps, e mercés al melhorament de las coneissenças geologicas, se comprenguèt que i aguèt mantun periòde d'avançada e de recuolament dels glacièrs e que las temperaturas renhantas sus Tèrra èran força diferentas de las actualas.
La glaciacion del quaternari es devesida en quatre etapas per l'America del Nòrd e Euròpa. Aquestas divisions son basadas principalament sus l'estudi dels depaus glaciaris. En America del Nòrd, caduna d'aquestas quatre etapas foguèt nomenada pel nom de l'estat ont s'encontran aquestes depaus. Per òrdre d'aparicion aquestes periòdes glaciaris (o glaciacions) son los seguents: Günz, Nebraska; Mindel, Kansas; Riss, Illinois e Würm, Wisconsin. Aquela classificacion foguèt melhorada mercés a l'estudi detalhat dels sediments del fons oceanic. Los sediments del fons oceanic, a la diferéncia dels continentals, son pas afectats per de discontinuitats estratigraficas, pr'amor que resultan d'un processus continuós, son especialament utils per determinar los cicles climatics de la planeta.
D'aqueste biais, las divisions identificadas son passadas a vint e la durada de caduna es d'aproximativament 100 000 ans. Totes aquestes cicles se tròban dins lo periòde conegut coma glaciacion quaternària.
Lo glaç daissèt sa marca sus gaireben 30% de la superficia continentala e cobriguèt aperaquí 10 milions de quilomètres carrats en America del Nòrd, 5 milions de quilomètres carrats en Euròpa e 4 milions de quilomètres carrats en Siberia. La quantitat de glaç glaciari dins l'emisfèri Nòrd foguèt lo doble de la dins lo sud. Aquò se justifica pr'amor que dins l'emisfèri sud, lo glaç pòt pas cobrir mai de territòri qu'Antartida.
A l'ora d'ara, se considèra que la glaciacion comencèt fa 2 o 3 milions d'annadas, es a dire çò qu'es conegut coma Pleistocèn.
Qualques efièches del periòde glaciari quaternari
Los efièches del periòde glaciari quaternari son encara evidents. Se sap que d'espècias animalas e de plantas se vegèron obligadas d'emigrar alavetz que d'autras se poguèron pas adaptar. Ça que la, la pròva pus importanta es l'actuala enauçada que se produsís en Escandinàvia e America del Nòrd. Per exemple, se sap que la baia de Hudson dins los darrièrs mila ans s'es enauçada de qualques 300 m. La causa d'aquesta ascension de la rusca terrèstra es l'equilibri isostatic. Aquesta teoria sosten que quand una massa, coma un glacièr, apieja sus la rusca terrèstra, aquesta darrièra s'enfonza jos la pression, mas un còp que lo glacièr se fond, la rusca comença de s'enauçar fins a sa posicion d'origina, es a dire, a son nivèl d'equilibri, en se liberar del pes del glacièr. Aquel movement es nomenat movement eustatic.
Causas de las glaciacions
A partir de las coneissenças de las darrièras annadas, se sap pauc de causas de las glaciacions.
Las glaciacions generalizadas foguèron raras dins l'istòria de la Tèrra. Ça que la, l'Edat de glaç al pleistocèn foguèt pas lo sol eveniment de glaciacion emai que foguèsson identificats de depaus (nomenats tilitas en espanhòl), e que son una ròca sedimentària formada per litificacion del till glaciari.
Aquels depaus encontrats en sisas subrepausadas d'edats diferentas presentan de caracteristicas identicas coma de fragments de ròca raiada, e estratificada sus la superficia d'un lièch de ròca alisada o associats amb de bresilhas o de conglomerats que revèrtan los depaus de las planas alluvialas.
Son estats identificats dos episòdis glaciaris Precambrics; lo primièr fa aproximativament dos miliards d'annadas e lo segond 600 milions d'annadas. A mai, dins las ròcas del Paleozoïc tardiu, d'una edat de 250 milions d'annadas s'encontra un registre plan documentat d'una epòca glaciària anteriora.
E mai qu'existisson diferentas idèas scientificas suls factors determinants de las glaciacions, las ipotèsis pus importantas son doas: la tectonica de las placas e las variacions de l'orbita terrèstra.
Tectonica de las placas
La teoria de la tectonica de las placas es deguda a l'idèa que los glacièrs se pòdon formar sonque sus la tèrra fèrma, e suggerís que la pròva de glaciacions anterioras es presenta dins las latituds tropicalas pr'amor que las placas tectonicas a la deriva an transportat los continents de las latituds tropicalas fins a las regions pròchas dels pòls. Las pròvas de la preséncia anciana d'estructuras glaciàrias en America del Sud, Africa, Austràlia e Índia confirman aquesta idèa, pr'amor que se sap que i aguèt un periòde glaciari a la fin del Paleozoïc, fa aperaquí 250 milions d'annadas.
L'idèa que las traças de glaciacions encontradas dins las latituds mejanas son ligadas al desplaçament de las placas tectonicas foguèt confirmada per l'abséncia de traças glaciàrias dins lo meteis periòde a las latituds pus nautas d'America del Nòrd e Eurasia, çò qu'indica que las localizacions dels glacièrs èran fòrça diferentas de las actualas. Dins un autre ordre d'idèa, per exemple, l'esple de minas de carbon actualament dins l'archipèla de Svalbard corrobòra l'idèa del desplaçament de las placas tectonicas, pr'amor qu'existís pas a l'ora d'ara dins aquel archipèla una vegetacion sufisenta per explicar aquelas resèrvas de carbon mineral.
Los cambiaments climatics tanben son ligats a las posicions dels continents, pr'amor que lo desplaçament de las placas afècta los corrents oceanics, que a lor torn an una influéncia sus la transmission de la calor e de l'umiditat. Coma los continents se desplaçan fòrça lentament (2 cm per an), los cambiaments se produsisson sus de milions d'annadas.
Variacions de l'orbita terrèstra
Coma lo desplaçament de las placas tectonicas es fòrça lent, aquela explicacion se pòt pas utilizar per explicar l'alternança entre climas glaciari e interglaciari que se produsiguèt pendent lo Pleistocèn. Per aquesta rason, los scientifics creson que las oscillacions climaticas del Pleistocèn devon èsser ligadas a las variacions de l'orbita terrèstra. Aquela ipotèsi foguèt formulada per Milutin Milankovitch e se basa sul fach que las variacions de las radiacions solaras dintrantas constituisson un factor fondamental dins lo contraròtle del clima terrèstre.
Lo modèl es basat sus tres elements:
- Variacions dins l'excentricitat de l'orbita de la Tèrra a l'entorn del Solelh;
- Cambiaments dins l'obliquitat, es a dire, los cambiaments dins l'angle que forma l'axe amb lo plan de l'orbita terrèstra;
- La fluctuacion de l'axe de la Tèrra, coneguda amb lo nom de precession.
E mai que las condicions de Milankovitch pareisson pas de justificar de grands cambiaments de las radiacions incidentas, lo cambiament se fa sentir pr'amor que càmbia lo gra de contrast de las sasons.
Un estudi de sediments marins que contenián unes microorganismes climaticament sensibles foguèt fach fins a un mièg milion d'annadas pus lèu e foguèt comparat amb d'estudis de la forma de l'orbita terrèstra; la resulta n'es que los cambiaments climatics son estrechament ligats als periòdes d'obliquitat, de precession e d'excentricitat de l'orbita de la Tèrra.
En general, amb las donadas reculhidas se pòt afirmar que la tectonica de las placas es sonque aplicabla per de periòdes de temps fòrça longs, alara que l'ipotèsi de Milankovitch, apuejada per d'autres trabalhs, es pus pròcha de la de las alternanças periodicas dels episòdis glaciaris e interglaciaris del Pleistocèn. Ça que la, cal prene en compte qu'aquelas proposicions son subjèctas a criticas, a l'ora d'ara se sap pas amb certitud se i a d'autres factors en jòc.
Curiositats
- Chapadura sul glacièr es una famosa e interessanta novèla romantica de Roger Frison-Roche, alpinista, guida de nauta montanha e escrivan francés, nascut a Paris en 1906, que moriguèt en decembre de 1999 a Chamonix.
- Lo jorn d'aprèp deman (The day after tomorrow) es una truculenta pellicula que conta la brusca e violenta venguda d'una novèla èra glaciària. Per Roland Emmerich e amb Dennis Quaid.
Bibliografia complementària
- DERRUAU, Max. “El sistema de erosión glacial.” En Geomorfología. Sección 3, capítulo 2. Barcelona: Ariel, 2ª ed., 1991.
- KASER, Georg; OSMASTON, Henry. Tropical Glaciers. Cambridge University Press, 2001. ISBN 0521633338
- HAMBREY, Michael; ALEAN, Jürg. Glaciers. Cambridge University Press, 2004. ISBN 0521828082
- MATTERN, Joanne. Antártida: El glaciar más grande del mundo. The Rosen Publishing Group, 2004. ISBN 082396874X
- STRAHLER, Arthur N. "Landforms made by glaciers". In Physical Geography, chapter 26. New York: John Wiley and Sons, 1960.
Vejatz tanben
- Escalfament global
- Cambiament climatic
- Camps de glaç
- Glacièr Perito Moreno
- Glaciologia
- Recuolament dels glacièrs dempuèi 1850
- Circ glaciari
- Val glaciària
Ligams extèrnes
- (es) Biblioteca digital y apoyo estudiantil en línea
- (es) Icarito Enciclopedia Virtual
- (es) Los Glaciares
- (fr) Les Paysages glaciaires, index géographique
- (fr) Les différents types de glaciers
- (en) swisseduc.ch - Glaciers online
- (en) National Snow and Ice Data Center - Images de glaciers
- (fr) Des glaciers sur Mars
- (fr) Université de Fribourg - « Opération glacier »
- (fr) Université de Neuchâtel - Cours de glaciologie
