Lodewijk Ernst van Brunswijk-Lüneburg-Bevern

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Hertog van Koerland
Periode 1741 Voorganger Ernst Johann Biron Opvolger Karel van Saksen (1758)
Vader Ferdinand Albrecht II van Brunswijk-Bevern Moeder Antoinette Amalia van Brunswijk-Wolfenbüttel Dynastie Welfen

Lodewijk Ernst van Brunswijk-Lüneburg-Bevern (Wolfenbüttel, 25 september 1718 - Eisenach, 12 mei 1788) was een militair in Oostenrijkse en Nederlandse dienst. Hij was een zoon van Ferdinand Albrecht II, de hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel. Lodewijk Ernst stond in de Republiek der Verenigde Nederlanden bekend als de hertog van Brunswijk of de hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel. De hertog is waarschijnlijk een van de eerste media-slachtoffers in de Nederlandse geschiedenis.^[1]

[bewerk] Biografie

Lodewijk Ernst had familiebanden met diverse Europese vorstenhuizen. Zelden waren de vorstenhuizen zo met elkaar verwant als toen.^[2] De familie was gelieerd aan de vorstenhuizen in Londen en Berlijn. Zijn broer Anton Ulrich was getrouwd met een Russische prinses, een nicht van tsarina Anna. Hun zoon Ivan werd bij zijn geboorte tot tsaar van Rusland benoemd. Lodewijk Ernst is, gesteund door zijn nicht Maria Theresia, enkele maanden hertog van Koerland en Semgallen geweest. In 1741 verbleef hij in verband met die benoeming in Sint-Petersburg. De hertog bleek geïnteresseerd in een huwelijk met Elisabeth I van Rusland, maar na een paleisrevolutie, werden zijn neef Iwan en alle Duitse raadgevers door haar uit hun positie gezet, resulterend in verbanning, opsluiting of vertrek. Zijn jongste zus trouwde in 1752 met de koning van Denemarken Frederik V.

Tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog diende Lodewijk Ernst in het Oostenrijkse leger, waarin hij tot veldmaarschalk opklom. In 1745 vocht hij tegen zijn broers, officieren in het Pruisische leger en raakte zwaar gewond. In 1747 ontmoette hij bij Oudenbosch stadhouder Willem IV, verwikkeld in een strijd om het Franse leger buiten de deur te houden. Hij ging in 1750 na diverse verzoeken van de stadhouder over in dienst van de Republiek der Verenigde Nederlanden (voor een tractement van twintigduizend gulden per jaar).

Anna van Hannover stond aanvankelijk nogal sceptisch tegenover zijn benoeming. In 1751 werd de hertog gouverneur van 's-Hertogenbosch, waar de stadhouder sinds 1629 bijzonder veel invloed had. Na de dood van stadhouder Willem IV werd hij opperbevelhebber en reorganiseerde de top van het leger. Engeland en Pruisen boden hem het commando aan over de geallieerde troepen tijdens de Zevenjarige oorlog, maar de hertog weigerde in verband met de neutraliteit van de republiek.^[3] Na het overlijden van de regentes-weduwe Anna van Hannover in 1759 werd de hertog voogd over de minderjarige Willem V. De prins noemde hem zijn tweede vader. De Friese adel onder leiding van Onno Zwier van Haren moest het tegen hem afleggen.

[bewerk] Stadhouderlijk stelsel

De hertog van Brunswijk (rechts) en zijn plaatsvervanger en opvolger Robert Douglas, in 1786 geschilderd door Jacobus Vrijmoet (met dank aan het het Noordbrabants Museum)

Meteen begon de hertog met het organiseren van het stadhouderlijk stelsel: het benoemen van gekwalificeerde personen in de gewesten, beloond voor hun loyaliteit. De "favorieten" moesten zich verzekeren van plaatselijke assistentie om lokale onenigheden tijdig uit de weg te ruimen.^[4] Het gevolg van het ontbreken van een efficiënt bestuursapparaat in de Republiek was onderling overleg en correspondentie over het verdelen van ambten. De prins, die zich gemakkelijk verloor in details, gaf te kennen, prijs te stellen op advies, maar meestal zouden de opgestuurde lijsten met voordrachten zonder commentaar met kerende post en door de stadhouder gesanctioneerd terugkomen.

Stadhouder Willem V nam hem in 1766 bij zijn meerderjarigheid en op uitdrukkelijk verzoek als raadsman in dienst, volgens sommigen met de bedoeling zijn oudere zuster Carolina in te tomen. De Acte van Consulentschap was in het geheim opgesteld door de raadpensionaris Pieter van Bleiswijk. De hertog zou alleen op verzoek advies leveren. Eerdere plannen om een adviesraad in te stellen werden door deze actie gedwarsboomd. De hertog was - volgens Jan Wagenaar - beloond met de lieve som van 410.000 gulden: 200.000 van de Staten van Holland, een gratificatie die door de Prins uit eigen middelen was verdubbeld en de rest van de andere gewesten - en dat allemaal uit erkentelijkheid voor de zorgen, besteed aan de opvoeding van de Erfstadhouder.

Het is niet onmogelijk dat de hertog invloed heeft uitgeoefend om prins Willem V, in contact te brengen met zijn nicht, prinses Wilhelmina van Pruisen. De hertog had bij de prinses direct de drang naar medezeggenschap in de staatszaken opgemerkt en de prinses was onmiddellijk begonnen de overheersende positie van de hertog te ondermijnen. In lange brieven deed zij haar beklag aan haar oom Frederik de Grote.

[bewerk] Problemen

De opeenstapeling van functies en verstrengeling van belangen moest wel leiden tot problemen. Al in 1771 was sprake van een moordaanslag op de hertog in Den Haag, maar de kogel schoot tussen zijn benen door. (Het gerucht ging dat hij ooit door een kogel in zijn mannelijkheid was geraakt). Pieter Paulus kreeg in 1773 landelijke bekendheid door zijn boek over de stadhouderlijke regering, waarin hij zich keerde tegen de hertog van Brunswijk. In augustus 1781 ontstond opnieuw verzet tegen de hertog. Joachim Rendorp pleitte bij de prins om een adviesraad in te stellen. De hertog stond bekend als iemand die niet veel ophad met democratie: het begrip bij meerderheid van stemmen was hem - als militair - vreemd. De anti-stadhouderlijke partij, die hem spottend de dikke hertog of de dikke louis noemde, weet het verval van de vloot, het bevoordelen van het landleger, het uitbreken van de Vierde Engelse Zeeoorlog en het verlies van de barrièresteden in de Zuidelijke Nederlanden, voornamelijk aan hem. De patriotten meenden dat de hertog de opvoeding van de stadhouder schandelijk had verwaarloosd, zodat de stadhouder onbekwaam was om krachtige besluiten te nemen. Op 24 mei 1782 verliet de hertog vrijwillig Den Haag en trok zich terug in 's Hertogenbosch, in het Gouvernementshuis.

Karikatuur op de hertog

In de geschillen met keizer Jozef II over de barrièresteden en de Keteloorlog op de Schelde werd de hertog niet vertrouwd vanwege de familiebanden met de Oostenrijkse keizer. De hertog werd beschuldigd van hoogverraad en het uitleveren van Maastricht aan de keizer. In nummer 214 van de Post van den Neder Rhijn werd de Acte van Consulentschap bekend gemaakt. In juni werd deze in Friesland ongeldig verklaard, daarop volgde Holland. Pas op 14 oktober 1784 legde de hertog al zijn waardigheden neer en verliet de garnizoenstad. Tijdens zijn verblijf in Aken (1785) is een complot beraamd om met list of geweld de correspondentie tussen de stadhouder en de hertog te bemachtigen.^[5]

Een deel van de patriotten had het voorzien op de adel en haar privileges. In heel Europa was de adel het mikpunt geworden van kritiek. Tegen de hertog werden alle registers opengetrokken. De val van de hertog werd overal in Europa bekend. Met veel voortvarendheid richtten de patriotten zich rond 1785 op het organiseren van provinciale legers, het oefenen van vrijkorpsen en exercitiegenootschappen en democratisch gekozen officieren, hetgeen in september 1786 leidde tot een bijna burgeroorlog.

Lodewijk Ernst stond aan het einde van zijn leven in contact met het hertogelijke hof in Weimar, in het bijzonder met zijn nicht Anna Amalia van Brunswijk. Von Schlözer schreef in samenwerking met de hertog een biografie, annex verweerschrift, dat uit het Duits werd vertaald. Lodewijk Ernst stierf in Eisenach, maar ligt begraven in Braunschweig. Zijn neef de hertog van Brunswijk-Wolfenbüttel bezette op 13 september 1787 de Republiek, waarna vele patriotten op de vlucht sloegen.

[bewerk] Externe links

• Tekst over Lodewijk Ernst in Biografisch Woordenboek van Noord en Zuid (Wassenaar, 1941) van Kornelis ter Laan, online op de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
• Lodewijk Ernst op de website Die Welfen