Lieveheersbeestjes
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
| Lieveheersbeestjes | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
|||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||
|
|||||||||||||||
| Familie | |||||||||||||||
| Coccinellidae Linnaeus, 1758 |
|||||||||||||||
 Larve van Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje verorbert wollige bloedluis (Eriosoma lanigerum) |
.jpg/270px-Coccinella_septempunctata_-_front_(aka).jpg)
Lieveheersbeestjes zijn leden van de tot de kevers behorende familie Coccinellidae.
Inhoud |
[bewerk] Algemeen
Ze zijn gekenmerkt door een ronde, zelfs vaak halfbolvormige vorm met korte pootjes die net als de kleine antennen onder het dek- en nekschild kunnen worden teruggetrokken. Ze hebben vaak rode, gele, witte en zwarte kleuren en zijn vaak gestippeld.
De grootte van de Nederlandse soorten ligt tussen 2 en 10 mm; in Nederland komen een zestigtal soorten voor. De kevers en de larven zijn meestal predatoren van o.a. bladluizen(die vaak worden beschermd door mieren vanwege hun zoete afscheiding), maar er zijn ook lieveheersbeestjes met een plantaardig dieet.
Hoewel de meeste lieveheersbeestjes felle rovers zijn is het diertje zelf symbool van een aantal instellingen en verenigingen met een goed doel, o.a. de Vereniging Het Zonnehuis voor verpleging van langdurig zieken en de Landelijke Beweging Tegen Zinloos Geweld.
De meeste lieveheersbeestjes leven ongeveer een jaar. Het aantal stippen zegt dus niets over de leeftijd. De kleur en de vlekken op de dekschilden spelen wel een belangrijke rol bij het op naam brengen van de verschillende soorten lieveheersbeestjes.
[bewerk] Kenmerken
Net als de boktorren, de snuitkevers, de bladhaantjes en de loopkevers, maken de lieveheersbeestjes (Coccinellidae) deel uit van de orde van de kevers (Coleoptera). Deze insecten zijn te herkennen aan de aanwezigheid van dekschilden, een stevig en ondoorschijnend omhulsel dat ontstaan is door de omvorming van de voorvleugels, waaronder zich de vliesvleugels bevinden (coleos = etui).
Lieveheersbeestjes kunnen soms sterk gelijken op andere kevers of zelfs op sommige wantsen. Het zorgvuldig kijken naar de 'extremiteiten' (poten, antennes, monddelen) kan nuttig zijn bij het vermijden van verwarring tussen lieveheersbeestjes en andere kevers met gevlekte en gekleurde dekschilden. Een voorbeeld van gelijkende kevers zijn de mierenzakkevers uit de familie bladhaantjes. De tarsen van lieveheersbeestjes zijn cryptotetrameer, wat betekent dat ze bestaan uit 3 goed zichtbare leden en een uiterst klein, vierde lid dat verborgen zit tussen de 2 lobben van het tweede lid. De antennen bestaan uit 8-11 leedjes en zijn verbreed tot een knots aan het uiteinde. Het laatste lid van de kaaktasters is bijlvormig.
De larven lijken van afstand op kleine rupsjes, maar hebben zes kleine looppootjes aan de voorzijde. Larven van veel soorten zijn stekel-achtig behaard en hebben felle gele en rode kleuren. De larven van verschillende soorten zien er vaak verschillend uit. De pop van een lieveheersbeestje lijkt een beetje op een druppel en is meer bruin van kleur.
[bewerk] Chemische afschrikking
Als je een lieveheersbeestje "pest" door zachtjes op hem te drukken dan produceert hij een gele vloeistof. Dit gedrag heet "reflexbloeden". De vloeistof (hemolymfe), die tevoorschijn komt bij het femoro-tibiale gewricht van de poten, heeft een kwalijk geurtje en smaakt erg bitter. Vogels die een lieveheersbeestje oppakken proeven dit bloed en laten hem dan soms snel vallen. Het rood met zwarte kleurpatroon is dan ook te beschouwen als een waarschuwing. Dit ziet men vaak bij insecten of andere dieren die hun giftigheid of vieze smaak adverteren door een felle kleur en wordt aposematische kleuring genoemd. De vieze smaak wordt veroorzaakt door een alkaloïde dat per lieveheersbeestje verschilt. Er is aangetoond dat deze vloeistof van het zevenstippelig lieveheersbeestje giftig is voor koolmeeskuikens. Die van het tweestippelig lieveheersbeestje niet.
[bewerk] Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje
Lieveheersbeestjes worden o.a. gebruikt om bladluizen op een natuurlijke manier te bestrijden (bio-tuinbouw). Een om deze reden ingevoerde Aziatische soort, het veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje (Harmonia axyridis (Pallas)) blijkt een invasieve soort die in Europa inmiddels vaste voet heeft gekregen en o.a. in Engeland (voor het eerst waargenomen in 2004), België en Nederland voorkomt. Ze hebben veel verschillende mogelijke tekeningen, van vrijwel oranje tot vrijwel zwart, maar zijn herkenbaar aan de zwarte 'M'-vormige tekening op het halsschild (pronotum) en het van achteren vaak wat geplooide of gedeukte rugschild (elytrum). De verspreiding wordt wetenschappelijk bestudeerd. Het veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje is een agressieve predator en bij gebrek aan luizen worden ook andere soorten lieveheersbeestjes, rupsen en vlindereitjes opgegeten, waardoor ze een bedreiging vormen voor de inheemse soorten.
[bewerk] Etymologie
De naam lieveheersbeestje is een herinnering aan de tijd dat de Germanen in Europa gekerstend werden. De bestaande Germaanse naam voor het kevertje, Freyafugle, vogel van de godin Freya, werd verchristelijkt tot onzelievevrouwebeestje of lieveheersbeestje. De eerste vertaling leeft voort in het Duits (Marienkäfer) en Engels (ladybird); de tweede in het Nederlands en Frans (bête à bon Dieu, al is coccinelle gebruikelijker). De Franse naam is in het Iers verbasterd tot bóín Dé, wat ook Gods koetje kan betekenen.
[bewerk] Streeknamen
- Nederlands: kapoentje, oliebeestje, Stippelbeestje
- Brabants: boerinnetje, boterbeestje, fowieltje, hemelbeestje, hennetje, kezenmolletje, jezusjesbeestje, koffiekuikentje, liefhennetje, liefvrouwebeestje, liefvrouwemuisje, lieve marijtje, lieveheerhennetje, lieveheerspaardje, lievehereminnetje, lievelammetje, mariabeestje, poppennonnetje
- Fries: krúpelhintsje, ingeltsje, earmpiekje
- Limburgs: sjmautwurmke,(s)-levenierepaerdje, hemelbeestje, pimpernelletje, smoutwormpje, tierenhennetje, vliegmusje, onzelievevrouwpulletje, mulderinnetje, molentandje, muuëletêntje (Weert), moedergodssterretje, lieveherebolletje, kevelewormpje, kaevelebieësje (Nederweert), draaihennetje, goudbeestje, hemellammetje, oliebeestje, (s)-lievrouwbiske (Sint-Truiden), slivveniersbieske (Maastricht)
- Nedersaksisch: kukeluusjen, kukeluutjen (Nunspeets), kukelesaantje (Bunschoten), keukediefien, kukediefien (Urkers), mariabeestje, zönnekuukske (Twents), zönnekuuknje (Rijssens), kroontien, herenhoentien (Stellingwerfs), laiveneertiekje (Gronings), armmarmottie (Drents)
- Vlaams: (onze)lieveheer(s)(e)beestje, (onze)lievevrouw(e)beestje, piempampoentje, hemelbeestje, pieternel(letje), pieternellebeestje, piepauw(tje), piepebontje, pimpajoen(tje), pimpaljoen(tje), pimpompulletje
- Zeeuws: kok'aentje, kok'aontje, lieve vrouwke, lie:vevrouwebêêstjen, pàpoe:nebêêsje, pampoe:ntje, piempampoe:ntje, pieternelleke, pimpampoe:ntje
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Wettelijke bescherming
Alle lieveheersbeestjes zijn in België beschermd bij Koninklijk Besluit van 22-9-1980. Dit betekent dat het verboden is om ze te doden, te bejagen, te vangen of in gevangenschap te houden, ongeacht het ontwikkelingsstadium; hun woon- of schuilplaats te beschadigen of met opzet te verstoren of ze levend of dood, onder welke vorm ook, te vervoeren, te verhandelen of kosteloos of tegen betaling af te staan.
[bewerk] Soorten
|
|
_1.jpg/150px-Marienkäferlarve_(Coccinellidae)_1.jpg)
|
|
.jpg/150px-Viervleklieveheersbeestje_(Exochomus_quadripustulatus).jpg)
- Onderfamilie Echte lieveheersbeestjes (Coccinellinae)
- Tweestippelig lieveheersbeestje (Adalia bipunctata)
- Zwartstreeplieveheersbeestje (Adalia conglomerata)
- Tienstippelig lieveheersbeestje (Adalia decempunctata)
- Oogvleklieveheersbeestje (Anatis ocellata)
- Negentienpuntlieveheersbeestje (Anisosticta novemdecimpunctata)
- Bruin lieveheersbeestje (Aphidecta obliterata)
- Tienvleklieveheersbeestje (Calvia decemguttata)
- Roomvleklieveheersbeestje (Calvia quatuordecimguttata)
- Vijftienvleklieveheersbeestje (Calvia quindecimguttata)
- Hiërogliefenlieveheersbeestje (Coccinella hieroglyphica)
- Schitterend lieveheersbeestje (Coccinella magnifica)
- Vijfstippelig lieveheersbeestje (Coccinella quinquepunctata)
- Zevenstippelig lieveheersbeestje (Coccinella septempunctata)
- Elfstippelig lieveheersbeestje (Coccinella undecimpunctata)
- Veertienvleklieveheersbeestje (Coccinula quatuordecimpustulata)
- Meeldauwlieveheersbeestje (Halyzia sedecimguttata)
- Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje (Harmonia axyridis)
- Harlekijnlieveheersbeestje (Harmonia quadripunctata)
- Zevenvleklieveheersbeestje (Hippodamia septemmaculata)
- Dertienstippelig lieveheersbeestje (Hippodamia tredecimpunctata)
- Zwervend lieveheersbeestje (Hippodamia undecimnotata)
- Ruigtelieveheersbeestje (Hippodamia variegata)
- Achttienstippelig lieveheersbeestje (Myrrha octodecimguttata)
- Gestreept lieveheersbeestje (Myzia oblongoguttata)
- Vloeivleklieveheersbeestje (Oenopia conglobata)
- Ongevlekt lieveheersbeestje (Oenopia impustulata)
- Veertienstippelig lieveheersbeestje (Propylea quatuordecimpunctata)
- Tweeëntwintigstippelig lieveheersbeestje (Psyllobora vingtiduopunctata)
- Twintigvleklieveheersbeestje (Sospita vigintiguttata)
- Zestienpuntlieveheersbeestje (Tytthaspis sedecimpunctata)
- Twaalfvleklieveheersbeestje (Vibidia duodecimguttata)
- Onderfamilie Breedkoplieveheersbeestjes (Chilocorinae)
- Heidelieveheersbeestje (Chilocorus bipustulatus)
- Wilgenlieveheersbeestje (Chilocorus renipustulatus)
- Zwart lieveheersbeestje (Exochomus nigromaculatus)
- Viervleklieveheersbeestje (Exochomus quadripustulatus)
- Behaard lieveheersbeestje (Platynaspis luteorubra)
- Onderfamilie Bladetende lieveheersbeestjes (Epilachninae)
- Onbestippeld lieveheersbeestje (Cynegetis impunctata)
- Heggeranklieveheersbeestje (Epilachna argus)
- Vierentwintigstippelig lieveheersbeestje (Subcoccinella vigintiquatuorpunctata)
- Onderfamilie Nepkapoentjes (Coccidulinae)
- Ongevlekt rietkapoentje (Coccidula rufa)
- Gevlekt rietkapoentje (Coccidula scutellata)
- Rhyzobius chrysomeloides
- Rhyzobius litura
- Onderfamilie Dwergkapoentjes (Scymninae)
- Cryptolaemus montrouzieri, de bekende soort die in de biologische bestrijding wordt gebruikt tegen wolluizen
- Clitostethus arcuatus
- Bosbesglanskapoentje (Hyperaspis campestris)
- Hyperaspis pseudopustulata
- Hyperaspis concolor
- Nephus bipunctatus
- Nephus quadrimaculatus
- Nephus redtenbacheri
- Lamsoordwergkapoentje (Nephus limonii)
- Scymnus abietis
- Scymnus apetzi
- Scymnus ater
- Scymnus auritus
- Scymnus ferrugatus
- Scymnus frontalis
- Scymnus haemorrhoidalis
- Scymnus interruptus
- Scymnus limbatus
- Scymnus mimulus
- Scymnus nigrinus
- Scymnus rubromaculatus
- Scymnus suturalis
- Stethorus punctillum
[bewerk] Externe links
- (nl) Overzicht van de meest voorkomende Nederlandse lieveheersbeestjes
- (nl) Overzicht van bijna 40 verschillende soorten lieveheersbeestjes
- (de) Determinatiehulp met veel foto's
- (nl) Standaardlijst van de Belgische lieveheersbeestjes
- (nl) Verspreidingskaartjes van de Belgische lieveheersbeestjes
- (nl) Voorlopige atlas van de lieveheersbeestjes van Vlaanderen met kleurenfoto's
- (nl) Website van de Belgische lieveheersbeestjeswerkgroep
- (en) Website van de Harlequin Ladybird Survey in Groot-Brittannië
- (nl) Monitoring van Aziatisch lieveheersbeestje in Nederland
- (nl) Eurocox, een interactief kennisplatform over de Europese lieveheersbeestjes
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden in de categorie Coccinellidae van Wikimedia Commons. |
