Johannes Kepler

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Johannes Kepler, of Johannes Keppler (Weil der Stadt, 27 december 1571 – Regensburg, 15 november 1630) was een Duits astronoom, astroloog en wis- en natuurkundige, die vooral bekend werd door de berekening van de planeetbewegingen, de Wetten van Kepler. Isaac Newton zou deze ontdekkingen door zijn algemene wetten van de Wet van de zwaartekracht fysisch verklaren. Kepler was een pionier van de optica en de kristallografie. Als wiskundige was hij een voorloper van de integraalrekening door zijn volumebepalingen van omwentelingslichamen zoals wijnvaten. Hij hield zich ook bezig met kosmologische speculaties en schreef zelfs vroege sciencefiction.

Kepler keerde zich tegen de gebruikelijke astrologie, maar was actief astroloog. Volgens hem kon astrologie wetenschappelijk beoefend worden. Bij zijn verklaring van het verschijnen van de nieuwe ster van 1604, SN 1604, nam hij zijn toevlucht tot astrologische ideeën en terminologieën

Inhoud 1 Leven en Werk 1.1 Eerste levensjaren en opleiding 1.2 Wiskundeleraar in Graz 1594-1600 1.3 Graz-Benatek-Graz-Praag 1600 1.4 Praag 1600-1612 1.4.1 Supernova 1604 1.4.2 Astronomia Nova 1.5 Linz 1612-1626 1.6 Heksenproces tegen Keplers moeder 1.7 Ulm, 1626-1627 1.8 Sagan 1627-1630 1.9 Laatste levensjaar 1.10 Familie na zijn dood 2 Kepler, astroloog en mysticus 3 Werken 4 Literatuur over Kepler 5 Zie ook 6 Externe link

[bewerk] Leven en Werk

[bewerk] Eerste levensjaren en opleiding

Kepler werd 27 december 1571 geboren in Weil der Stadt nabij Stuttgart, in het zuidwesten van Duitsland. Zijn vader was o.a. beroepssoldaat en trok als zodanig naar de Nederlanden. Zijn vrouw volgde hem, 1574 en 1575, en Johannes woonde twee jaar bij zijn grootouders. Over zijn ouders heeft hij later niet erg lovend geschreven. Na terugkeer van de ouders verhuisde de familie naar Leonberg. Daar bezocht Johannes de Latijnse school in 1578. Dan, in 1579 probeerde vader zijn geluk als baas van de herberg Zur Sonne in Elmerdingen waar Johannes de tweede klas van de Latijnse school bezocht. Maar de volgende twee jaren moest hij meehelpen op het veld en kon niet naar school. In 1583 mocht hij weer naar school en kon deze eenvoudige Latijnse basisschool afmaken. Hij slaagde voor het zogenaamde landexamen zodat hij de kloosterschool van Adelsberg mocht bezoeken. Daar had hij veel onenigheden met zijn schoolkameraden, door eigen aanpassingsproblemen en door na-ijver om zijn goede schoolresultaten. In 1586 werd hij student op het protestantse seminarie in de Maulbronn. Van 1589 tot 1591 studeerde hij theologie aan de lutherse Universiteit van Tübingen.

Hij volgde colleges wiskunde bij Michael Maestlin die een van de eerste aanhangers van Copernicus' heliocentrische wereldbeeld was. Hij wilde tijdens zijn opleiding een keer een dispuut starten over de bewegende maan en de bewegende aarde. De ideeën zijn verwerkt in Somnium (Maandroom). De dispuutleider professor Müller verbood dit dispuut. Zie het hoofdartikel Somnium

In Kepler's tijd werd de wetenschappelijke studie aan de universiteit nog ingedeeld volgens oude middeleeuwse schema's. Zo werd astronomie (waartoe ook astrologie behoorde) als onderdeel van de wiskunde beschouwd en resorteerde natuurkunde onder filosofie, dat een hogere status had dan wiskunde. Kepler werd er bij het verschijnen van zijn eerste werk, Mysterium Cosmograficum, door de rector van zijn oude universiteit in Tübingen, Matthias Hafenreffer, dan ook op gewezen dat hij zich toch vooral tot de wiskunde moest beperken bij zijn werk. Maar Kepler beschreef zijn nieuwe astronomie, Astronomia Nova, tien jaar later juist als hemelse fysica!

[bewerk] Wiskundeleraar in Graz 1594-1600

In 1594 werd Kepler hoogleraar wiskunde in de stad Graz aan de Protestantse Hogeschool. Deze school was de tegenpool van de Katholieke Universiteit. Deze Katholieke Universiteit van Graz was oorspronkelijk een Katholieke Hogeschool geweest, die echter in 1585 door de katholieke aartshertog tot universiteit verheven was, met bekrachtiging in 1586 door de paus. Keplers standvastige geloofsovertuiging brengt hem uiteindelijk in 1600 in moeilijkheden.

Kepler is overtuigd van de juistheid van Copernicus' voorstelling van de kosmos. Maar ook Kepler is een mens van zijn tijd. Hij ziet in de wiskunde het denken van God en meent dat in de stereometrie de bouw van het zonnestelsel terug te vinden is. Hij noteert voor 19 juli 1595 dat hij als bij ingeving begrijpt hoe de kosmos ( = zonnestelsel + sterrenuitspansel) gebouwd is. De zes planeten zijn gescheiden door de vijf stereometrische gelijkvlakkige figuren. In de stereometrie zijn er namelijk slechts vijf gelijkvlakkige figuren, de zogenaamde platoonse lichamen. Hij beschrijft zijn opvatting van de bouw van de "Kosmos" in Mysteriun Cosmograficum. Hij noemt het werk ook een Prodromos, "voorloper". In Harmonice Mundi (1619) worden de gedachten en ideeën van zijn Mysterium Cosmograficum uitgewerkt. Zie het hoofdartkel Mysterium Cosmograficum, 1596.

Mysterium Cosmograficum is het eerste wetenschappelijke werk dat van het wereldbeeld van Copernicus uitgaat. Het maakte grote indruk op de astronomen van die tijd. Belangrijk is dat hij door dit werk met Tycho Brahe in verbinding komt. In april 1597 trouwde Kepler met Barbara Mühleck, dochter van een rijke molenaar. Ze stierf in 1611. Uit een eerder huwelijk overleefde haar een dochter en uit het huwelijk met Kepler leefden er na haar dood nog twee kinderen. Kepler bleef tot 1600 in Graz. In dat jaar moesten alle protestanten als gevolg van de contrareformatie tot het katholicisme overgaan of het land verlaten.

[bewerk] Graz-Benatek-Graz-Praag 1600

Vanaf de opvolging van aartshertog Ferdinand in december 1596 was de situatie voor de protestanten in Graz uiterst moeilijk geworden. Kepler moest bijvoorbeeld in 1599 10 gulden betalen om zijn gestorven dochtertje luthers te mogen begraven. Kepler had al lang een uitnodiging voor een bezoek van Tycho Brahe die in 1596 Keplers Mysterium Cosmograficum gelezen had. In februari 1600 reisde Kepler over Praag naar Benatek om na te gaan of hij bij Tycho een aanstelling kon krijgen.

Op 4 februari 1600 vond in Benátky nad Jizerou (30 km oostelijk van Praag) die merkwaardige ontmoeting plaats, die zo belangrijk voor de astronomie zou worden. Brahe hoopte dat de grote wiskundige “zijn” kosmosidee zou kunnen onderbouwen. Kepler meende de waarnemingen van Tycho te kunnen gebruiken om daarmee de ideeën van zijn Mysteriun te bewijzen.

Als hij in juli terug reist naar Graz, probeert hij toch nog bij aartshertog Ferdinand een aanstelling te krijgen als hofmathematicus; de keizer had immers ook een hofmathematicus die een andere religie had. Voor de zonsverduistering van 10 juli 1600 organiseerde hij een waarneming op de markt van Graz. Hij schreef nog een verhandeling over de bewegingen van de maan, die hij opdroeg aan aartshertog Ferdinand.

Maar dan vindt er op 27 juli 1600 de uitwijzing van alle lutheranen plaats. 2500 mensen blijven standvastig en emigreren, onder wie Kepler met zijn gezin.

[bewerk] Praag 1600-1612

Kepler vertrok 30 september 1600 definitief naar Praag waar hij assistent werd van Tycho Brahe, die daar de keizerlijk wiskundige was. Bij Tycho Brahe was een werkverdeling en Kepler kreeg de baan van Mars toegewezen. Tycho had jarenlang nauwkeurige waarnemingen over de baan van Mars gemaakt. Zelfbewust meent Kepler het werk in een paar weken af te hebben. Hij sloot zelfs een weddenschap met de assistent van Tycho, Longomontanus, maar het bleek een werk van jaren te worden.

In 1601 publiceert hij een werkje over astrologie: De Fundamentis Astrologiae Certioribus (Over zekerder fundamenten voor Astrologie)! Na de dood van Brahe in 1601 werd hij benoemd als zijn opvolger en kreeg hij de volle beschikking over Brahes observaties van de Marsbaan. Toch loopt hij vast.

Hij onderbreekt het Marswerk, omdat hij meent dat hij een beter inzicht in de breking van licht nodig heeft als hulp bij de bepaling van de baan van Mars. Over die onderzoekingen publiceert hij in 1604 Astronomiae pars Optica, (= het optische deel van de astronomie) over atmosferische lichtbreking, de werking van het oog en lenzen. Over de werking van het oog verlaat Kepler het oude standpunt van Aristoteles (waarschijnlijk nog verdedigd door Galilei), dat er een straal van het oog uitgaat die een voorwerp aftast.

Nee, zegt Kepler, het licht gaat uit van het voorwerp in alle richtingen en treft zo een oog. Licht wordt gebroken door het vocht in de ooglenskamer en zo gebundeld en valt achter op de oogzenuw. Bij het passeren van de atmosfeer wordt licht ook gebroken, hiermee heb je te maken in de astronomie.

Kepler verklaart zo de werking van lenzen zoals die al heel lang in brillen toegepast werden, zonder dat men precies de werking wist. Door zijn verklaring van de werking van het oog maakte hij duidelijk hoe de lens van de bril werkt, door namelijk meer of minder het licht te breken en zo de ooglens te corrigeren. In 1610, als Galilei nog maar een paar maanden zijn Sidereus Nuncius gepubliceerd heeft, publiceert Kepler een nieuw boek over hetzelfde onderwerp, maar nu over de inmiddels in de telescoop gebruikte lenzen: Dioptrice. Kepler is de eerste die een dergelijk gedegen boek over optica schrijft.

[bewerk] Supernova 1604

Kepler publiceert in 1604 in het Duits en in 1606 in het Latijn over de Nieuwe Ster, (een supernova) die in 1604 een paar maanden aan de hemel zichtbaar was geweest. Zie het hoofdartikel SN 1604

[bewerk] Astronomia Nova

In 1609 verscheen Kepler's beroemdste werk. 2000 jaar lang had de geleerde wereld beweerd dat de planeten zich in mooie cirkelbanen en met gelijkmatige snelheid langs de hemel bewogen. Kepler bewijst door zijn eerste twee wetten dat die banen ellipsen zijn en dat de planeten langs hun banen van snelheid veranderen. Zie het hoofdartikel Astronomia Nova seu Physica coelestis

In 1610 hoorde hij van de waarnemingen die Galilei in de Sidereus Nuncius bekend had gemaakt. Enthousiast schreef hij zijn Dissertatio cum Nuncio Sidereo, een instemming met en waardering voor Galilei's werk. Een paar maanden later beschikte hij voor het eerst over een telescoop en publiceerde zijn waarnemingen van de manen van Jupiter in Narratio de Observatis Quatuor Jovis Satellitibus. Dit boek, dat ook in Florence verscheen, betekende een enorme steun voor Galilei. Zie het hoofdartikel Dissertatio cum Nuncio Sidereo

[bewerk] Linz 1612-1626

Na de dood van Rudolf II in 1612 verliet Kepler Praag en verhuisde hij naar Linz. Hij schreef daar onder andere boeken over de geboortedatum van Christus en toonde aan dat de christelijke kalender er 5 jaar naast zat en dat Jezus eigenlijk 4 voor Christus geboren was. In 1613 huwde Kepler voor de tweede keer. De bruid heette Susanna Reuttinger, ze was 24 jaar. Keplers leven, maar meer nog haar leven, na Keplers dood, was niet vrij van financiële zorgen.

Tussen 1617 en 1621 verscheen zijn werk Epitome Astronomiae Copernicanae, een werk van zeven boeken, wat een zeer belangrijke bijdrage was voor de heliocentrische astronomie. Zijn aanzien en invloed stegen door dit werk enorm.

In 1619 verscheen een lijvig boekwerk Harmonice Mundi. De Prodromus (=Voorloper) van dit werk was Mysterium Cosmograficum (1596) waarvan het eerste woord van de originele Latijnse titel "Prodromus" luidt. Harmonice geeft het beste inzicht in de gedachtewereld van Kepler. Kepler is diep religieus, zoals de wereld om hem heen: God heeft de kosmos volgens een mathematisch, harmonisch bouwplan geschapen. De mens kan de harmonie in dit plan ontdekken, omdat hij naar Gods beeld geschapen is. Dit lijkt een relieuze verhandeling, maar in dit boek staat ook zijn derde wet. Het werk was in vijf boeken verdeeld, vandaar: Harmonices Mundi Libri V wat betekent Vijf Boeken over de Wereldharmonie. Bedoeld is de kosmos. ( Harmonices is de tweede naamval van Harmonice.) Zie het hoofdartikel Harmonice Mundi

[bewerk] Heksenproces tegen Keplers moeder

In 1616 werd zijn moeder, een kruidenvrouwtje, tijdens een heksenjacht beschuldigd heks te zijn. Zoals dikwijls bij de heksenprocessen begon het heksenproces tegen Katherina Kepler met een ruzie tussen twee buurvrouwen. Verder was in 1611 een afschrift van een eerste ontwerp van Somnium of Maandroom buiten Keplers weten in Tübingen bekend geworden. Grappig bedoelde opmerkingen over de magere uitgedroogde menselijke wezens, die door demonen meegevoerd konden worden tijdens hun reis naar de maan, kwamen Kepler duur te staan. Bij het heksenproces tegen zijn moeder werd dit breed uitgesponnen. Ook hijzelf zou op grond van dit grapje in staat van beschuldiging gesteld zijn, als hij niet van hogerhand beschermd was. De zaak begint in 1615 en sleept jaren lang. Ondanks haar beroemde zoon zat Katherina Kepler 14 maanden, van augustus 1620 tot oktober 1621, opgesloten in verschillende kerkers in afwachting van haar berechting. Met grote inspanning van haar zoon werd zij vrijgesproken. Ze stierf een half jaar later in het stadje Heumaden, in huis bij haar dochter, een domineesvrouw. Zie het Hoofdartikel Katherina Kepler

[bewerk] Ulm, 1626-1627

In de loop van de dertigjarige oorlog werd de stad Linz in 1626 zwaar beschadigd. Ook de drukkerij waar Kepler de beroemde Rudolfijnse Tafels (berekeningen van de stand der planeten) wilde laten drukken werd vernield. Hij verhuisde naar Ulm waar in 1627 dat werk eindelijk klaar komt. Dit werk was eigenlijk de "hoofdopdracht" die Brahe en Kepler zichzelf oorspronkelijk gesteld hadden. Immers Brahe had ca 1570 ontdekt hoe onnauwkeurig de tafelen, die gebruikt werden om de stand van de planeten te voorspellen, feitelijk waren. Dat wilde Brahe, en na hem Kepler, verbeteren. In het jaar 1627 komt Kepler ook in dienst van Wallenstein en verhuist naar Sagan, waar Wallenstein resideerde. Wallenstein hoopt dat Kepler betrouwbare horoscopen voor hem kan maken. Wallenstein was de machtige legeroverste in dienst van de keizer. Als zodanig stond hij aan het hoofd van de katholieke legers.

[bewerk] Sagan 1627-1630

Wallenstein verwachtte van Kepler dat deze als astroloog voor hem betrouwbare horoscopen zou trekken. Als tegenprestatie zou Wallensteinhem ook een drukkerij ter beschikking geven. Die moest echter nog opgezet worden. Kepler heeft de drukkerij pas in 1629 in orde en drukt dan eerst een driedelige efemeridenband voor de jaren 1621-1636. Dit werk was destijds voor astronomen (en astrologen) belangrijk en er was al lang naar uitgekeken.

Tussendoor werd ook begonnen aan Somnium, dat Kepler zelf net niet meer af zou krijgen, maar dat voor de postume uitgave van het grootste belang was. Kepler heeft talloze horoscopen samengesteld, waarvan er nog 800 bewaard zijn.

[bewerk] Laatste levensjaar

In 1630 wilde hij naar Linz, waar men hem eindelijk zijn loon zou uitbetalen. Onderweg in Regensburg zou hij de keizer bezoeken, die daar een Rijksdag hield, en hem ook nog geld schuldig was. Door zijn reis te paard wordt hij ernstig ziek en sterft in Regensburg. Door de dertigjarige oorlog werd het kerkhof in Regensburg, waar Kepler begraven lag, volledig verwoest. Zijn graf is totaal onbekend.

We kennen zijn grafschrift omdat hij dat lang van te voren bekend gemaakt had. Mensus eram coelos, nunc terrae metior umbras. Mens coelestis erat, corporis umbra iacet. (De hemel heb ik bemeten, nu meet ik de schaduwen der aarde. Mijn geest verkeerde in de hemel, het lichamelijk omhulsel ligt hier.)

[bewerk] Familie na zijn dood

De gelden die hij tegoed had, worden slechts gedeeltelijk en na veel inspanningen aan zijn familie betaald. Zijn weduwe komt na allerlei omzwervingen en ontberingen naar Regensburg, wordt daar vriendelijker ontvangen en sterft daar, toch nog arm, in 1636. Na zijn dood liet Keplers zoon Wilhelm in 1633 ook eindelijk het kleine boekje Somnium drukken. Het had Kepler beziggehouden vanaf zijn studietijd in Tübingen, had de grote problemen om zijn moeder geen goed gedaan en had hem zijn leven lang vervuld met vragen en fantasie: Hoe zou de aarde er vanaf de maan uitzien? En hoe zou de maan er uitzien? Het boekje, een soort science sprookje met veel wetenschappelijke aantekeningen, was mede uitgegeven om de financiële zorgen van Kepler's weduwe te verlichten. Zie het Hoofdartikel Somnium

Na zijn dood vond in 1631 de door Kepler voorspelde Venusovergang plaats, die echter door niemand werd waargenomen.

[bewerk] Kepler, astroloog en mysticus

In 1601 publiceert Kepler een werkje over astrologie: De Fundamentis Astrologiae Certioribus (Over zekerder fundamenten voor Astrologie)! In het najaar van 1609 publiceert hij een geschrift Tertius Interveniens waarin hij de "Tegenstanders van de Astrologie" waarschuwt niet het kind met het badwater weg te gooien. Aanleiding was de publicatie van twee strijdschriften over astrologie. Het ene was van de arts Helisäus Röslin, die een onvoorwaardelijk voorstander van astrologie was, het andere van de arts Philippus Feselius, een felle tegenstander. Kepler treedt in zijn geschrift als een bemiddelaar tussen beide standpunten op.

Astrologie en astronomie gaan tot Keplers tijd hand in hand. Men geloofde heel algemeen aan allerlei voortekenen, aan waarzeggerij, astrologie, magie ( beheersing van de natuur door bezweringen). Niet iedere astronoom geloofde overigens aan astrologie, het schijnt dat Copernicus er niets van moest hebben. Maar Galileo Galilei trekt nog een horoscoop voor zijn broodheer Cosimo II de Medici.

Johannes Kepler, de wetenschapper die bewees dat het 2000 jaar oude axioma van de volmaakte cirkels de werkelijkheid niet beschreef, beoefende serieus astrologie als een vak. Niet om het geld, zoals verklarend en vergoelijkend gezegd wordt of als truc. Kepler zag zichzelf als een professioneel astroloog. Hij schrijft in 1601 een handleiding hoe je de astrologie wetenschappelijk kunt beoefenen.

Maar voor Kepler “staat in de sterren” alleen wat een mens kàn worden. Daarover kun je een horoscoop trekken: je stelt precies vast hoe zon en planeten staan bij de geboorte van je klant. Wat hij ervan maakt, dat hangt van die mens zelf af. De rest noemt Kepler "fantasieën" en is tegen fatalisme.

Als Wallenstein zijn lot wil weten van Kepler schrijft deze dan ook als antwoord:

“..Welke mens, geleerd of ongeletterd, astroloog of filosoof die deze kwestie navorst en de ogen afwendt van de eigen willekeur van de geborene of anders bekeken van zijn houding en kwaliteiten ten opzichte van de politieke omstandigheden en die alles alleen maar vanuit de hemel wil ontvangen hetzij op een dwangmatige manier hetzij als richting wijzend, die heeft hierover waarachtig nog nooit goed nagedacht en heeft het lampenglaasje van het licht dat God bij hem ontstoken heeft nog nooit gepoetst en als hij deze zaak grondig overdenkt zou hij weten dat deze kwesties te onderzoeken of ze voor te leggen een echt onzinnige manier is. Ik voor mij dank God, dat ik de astrologie zo veel bestudeerd heb, dat ik nu veilig ben voor deze fantasieën, die in de astrologie boeken zo veel te vinden zijn.”

(Johannes Kepler, Wallenstein Horoskop, Jänner 1625 Bron: O. Struve, Beitrag zur Feststellung des Verhältnisses von Kepler zu Wallenstein, Memoiren der Petersburger Akademie der Wissenschaften, VII. Serie, II. Bd. Nr. 4,11)

Astrologie, de harmonie der sferen, heksengeloof, wat voor Kepler logisch en duidelijk was komt ons als achterlijk en bijgelovig voor. Het is middeleeuws denken: Kepler is een overgangsfiguur. Hij zegt ook: ik wil bewijzen dat de hemelse machine niet een soort goddelijk wezen is, maar als het ware een uurwerk dat door een magnetische kracht wordt bewogen en dat die kracht in de zon zit. Het ingrijpendst voor hem persoonlijk blijkt zijn middeleeuwse denktrant rond het heksenproces tegen zijn moeder. Beiden, moeder en zoon, geven niet een ogenblik blijk niet in hekserij te geloven.

[bewerk] Werken

Een volledige opsomming van Keplers werken is te vinden op de Duitse site. Een kleine greep hieruit:

• 1596: Mysterium cosmographicum: (Hypotheses over de bouw van de kosmos, Kepler verdedigt onder andere de theorieën van Copernicus) Uitgave: Mysterium cosmographicum. De stella nova. Hrsg. Max Caspar. C.H. Beck. München, 1993. ISBN 3-406-01639-1
• 1609: Astronomia Nova: (waarin: Eerste en tweede wet van Kepler.) Uitgave: I Astronomia nova aitiologetos seu Physica coelestis. Hrsg. Max Caspar. C.H. Beck. München, 1938. II Astronomia Nova, Hrsg. u. eingel. v. Fritz Krafft (Bibliothek des verloren gegangenen Wissens) 2005. LVIII, 576 S., MARIXVERLAG. ISBN 3-86539-014-5)
• Harmonices Mundi libri V. ( Over de harmonie in de kosmos. Dit werk wordt tegenwoordig druk besproken.) Uitgave;

Hrsg. Max Caspar. C.H. Beck. München, 1990. ISBN 3-406-01648-0 1619: Vertaling in het Duits:

• 2006 R Oldenbourg Wissenschaftsverlag GmbH, MünchenHarmonice MundiISBN 13: 978-3-486-58046-9
• 1627: Rudolfijnse tafels (Tabellen voor gebruik in astronomische waarnemingen. Tegenwoordig onbelangrijk voor waarnemingen, historisch van betekenis voor de experts)
• In 1633, na Keplers dood, verschijnt Somnium.
• Edward Rosen, Kepler's Somnium, The Dream, or Posthumous Work on Lunar Asronomy, ISBN 0-486-43282-3 (Volledige vertaling in het Engels met veel aantekeningen.)
• De Duitse uitgave van Johannes Keplers Gesammelte Werke telt inmiddels 23 boeken, Uitgave:

[bewerk] Literatuur over Kepler

• Max Caspar, Johannes Kepler, Stuttgartt 1995 ISBN 3-928186-28-0 (Blz.143 162) (Duits, Grote informatieve monografie.)
• Anna Maria Lombardi, Johannes Kepler, in: Spektrum der Wissenschaft, Biografie 4/200. (Mooi, informatief Duits boekje. Dit werk geeft ook een uitermate deskundige inleiding in Harmonice Mundi.)

Engelstalige werken over Kepler en zijn tijd:

• Arthur Koestler, The Sleepwalkers, Penguin Arkana, ISBN 0-14-019246-8
• Owen Gingerich, The Book Nobody Read, Heinemann London, ISBN 0-434-01315-3

Nederlands: er is een kleine roman in het Nederlands, vertaald uit het Engels:

• John Banville, 1981, Nederlands van R van der Veer, 1986, Meulenhof, ISBN 90-290-2033-4

Van Kepler is geen werk in het Nederlands vertaald.

[bewerk] Zie ook

• Wetten van Kepler
• Vergelijking van Kepler
• Driehoek van Kepler
• Kepler Space Observatory - Een ruimtesonde die in 2008 gelanceerd gaat worden door de NASA.
• Anagram: Keplers oplossing van Galileï's anagram

[bewerk] Externe link

• (de) Artikel over slot Benatek, waar Tycho Brahe Johannes Kepler ontmoette op de website van Radio Praag