Intellectueel eigendom
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Intellectueel eigendom (IE) is een verzamelnaam voor een aantal rechten die terug kunnen worden gevonden in verschillende nationale en internationale wetten. Onder intellectuele eigendomsrechten worden de quasi-exclusieve rechten van rechthebbenden op een voortbrengsel van de menselijke geest verstaan. Per intellectueel eigendomsrecht verschillen de rechten en de rechthebbenden van aard, omvang en duur. Onder de noemer van intellectuele eigendomsrechten worden sterk uiteenlopende regimes als het auteursrecht, naburige rechten, portretrecht, octrooirecht, merkenrecht, modellenrecht, handelsnaamrecht, kwekersrecht en chipsrecht verstaan.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
De term 'intellectueel-eigendomsrecht' (Engels: intellectual property, Duits: geistiges Eigentum, Frans: propriété intellectuelle) kwam reeds halverwege de negentiende eeuw voor in Amerikaanse en Franse publicaties. [1][2] In 1883 kwam de Unie voor de bescherming van de industriële eigendom (Conventie van Parijs 1883) tot stand, waarin een aantal essentiële zaken met betrekking tot intellectuele-eigendomsrechten geregeld werden. [3]
[bewerk] Discussie over intellectueel eigendom
De term "intellectueel eigendom" is een steeds belangrijker juridisch concept in de westerse cultuur, hoewel het tot de tachtiger jaren van de twintigste eeuw een betrekkelijk obscure uithoek van het privaatrecht was. Het belang neemt met name toe omdat enerzijds intellectuele eigendomsrechten vooral betrekking hebben op informatieprodukten, anderzijds doordat het particuliere, economische belang van rechthebbenden steeds zichtbaarder is geworden door de groeiende geldstromen die hiermee gepaard gaan.
[bewerk] Oorspronkelijk idee
Eén van de ideeën achter de meeste vormen van intellectuele eigendomsrechten is dat een dergelijk alleenrecht een stimulans kan zijn om werken, uitvindingen en dergelijke te creëren en te delen met anderen. Voorstanders en belanghebbenden van intellectuele eigendomsrechten vinden dat personen en organisaties beschermd moeten worden tegen misbruik van de vruchten van hun intellectuele arbeid. Bij een effectieve bescherming van intellectuele eigendomsrechten weten de rechthebbenden hun investeringen veiliggesteld, hetgeen via de daaruit voortkomende stimulans de maatschappelijke vooruitgang zou bevorderen.
Er zijn echter partijen die aan de effectiviteit van dit mechanisme twijfelen. 'Intellectueel eigendom' is uiteraard anders van aard dan fysiek/tastbaar eigendom. De vaak gebruikte term 'diefstal van intellectuele-eigendomsrechten' is in dit verband volgens sommigen onjuist en misleidend: de Nederlandse wet definieert bijvoorbeeld diefstal als het "wegnemen" van een goed. [4] Anderzijds wordt het klakkeloos kopiëren van de resultaten van andermans intellectuele inspanningen potentieel door de meeste mensen als een onrechtmatige daad ervaren, zeker als hierbij niet eens 'credits' aan de oorspronkelijke bedenker worden gegeven. Voorts ondervindt de oorspronkelijke bedenker in de meeste gevallen wel degelijk schade als hij of zij de markt wederrechtelijk ingenomen ziet worden door iemand die zijn of haar ideeën klakkeloos kopieert.
Volgens guru's als Richard Stallman bestaan intellectuele eigendomsrechten simpelweg niet. Vanwege dergelijke overwegingen zijn wel de termen intellectueel monopolie of immaterieel monopolie voorgesteld voor gebruik met betrekking tot niet-stoffelijke zaken, maar deze voorstellen lijken doel te missen, omdat in de meeste gevallen geen sprake is van een monopolie bij intellectuele eigendomsrechten. Op zijn best bieden IE-rechten de mogelijkheid tot een monopolie, maar vaak wordt de markt met meerdere partijen gedeeld, bijvoorbeeld door licenties te verstrekken. Bovendien moet niet uit het oog verloren worden, dat het in de meeste gevallen gaat om een geheel nieuwe markt, waarbij dus per definitie geen sprake kon zijn van mededinging, laat staan oneerlijke mededinging.
[bewerk] Recente ontwikkelingen
Een ontwikkeling vormen musici die hun muziek (bijvoorbeeld onder een Creative Commons-licentie) vrij verspreidbaar maken op het Internet, maar geld verdienen aan toegangskaarten voor concerten en aan de verkoop van merchandise.
Ontwikkelingen op het gebied van DRM (Digital Rights Management) veroorzaken weerstand, temeer daar vele DRM-systemen beperkingen opleggen (bijvoorbeeld op het maken van reservekopieën) die volgens de wet principiële rechten zijn van de eindgebruikers.
Al met al is veel discussie rond het IE terug te brengen tot een semantische kwestie: Dat de bedenker van een werk, of dit nu een industrieel product is of een kunstwerk, recht heeft op een zekere bescherming, en zelfs compensatie – daar zijn de meesten het wel over eens. Maar hoe dat precies moet worden aangepakt, dat is nog steeds aanleiding voor debat. Feit is wel dat het oorspronkelijke uitgangspunt van het IE (het stimuleren van innovatie) meer en meer is verschoven richting bescherming van de bedenker.
[bewerk] Intellectueel eigendom in de wet
Het intellectuele eigendomsrecht (IE) is de losse verzameling van wetten en internationale verdragen die het eigendomsrecht regelen voor producten van intellectuele arbeid.
Bij intellectueel eigendomsrecht kent een overheid bepaalde rechten toe aan de bedenker of maker van bijvoorbeeld een product, uitvinding, merknaam, muziekstuk of literair werk. Alleen degene die over het intellectuele eigendomsrecht beschikt mag het product produceren, het muziekstuk vastleggen of het boek publiceren en vermenigvuldigen.
Er wordt wel gezegd dat een intellectueel eigendomsrecht een maker een (tijdelijk) monopolie heeft op het gebruik van die werken, maar dat is onjuist. Het recht kan slechts een alleenrecht verlenen. Of dat ook tot een monopolie leidt is een economische vraag. Bij aanwezigheid van zogenaamde subsituten (een economisch begrip) leidt een alleenrecht niet tot een monopolie.
[bewerk] Rechtsgebieden
Qua gebieden kunnen de volgende soorten van intellectueel eigendom worden onderscheiden:
- Het auteursrecht: Het alleenrecht van een auteur om zijn werken van literatuur, wetenschap of kunst te openbaren of verveelvoudigen. Onder het auteursrecht vallen het portretrecht en het beeldrecht.
- Het databankenrecht: De intellectuele eigendomsbescherming op verzamelingen van (al dan niet auteursrechtelijk beschermde) werken. Het recht geldt niet de werken die zijn opgenomen in de databank, maar de verzameling zelf.
- Het octrooirecht: het recht van de octrooihouder om anderen te verbieden zijn uitvinding commercieel uit te baten, in ruil voor openbaarmaking van die uitvinding.
- Het handelsgeheim: Het recht van bedrijven om vertrouwelijke en vanuit concurrentieoogpunt waardevolle informatie geheim te houden.
- Het merkenrecht: Het alleenrecht op het voeren van een bepaald merk (zoals een productnaam of logo).
- Het handelsnamenrecht: Het alleenrecht op het voeren van een handelsnaam of bedrijfsnaam.
- Het domeinnaamrecht: Het recht op internetdomeinnamen. Dit recht is nog omstreden omdat het een wettelijke basis ontbeert. Het recht zou onderdeel uit kunnen maken van het handelsnaam- of merkenrecht. De vraag is of er een zelfstandige wet voor moet komen.
- Het tekeningen- en modellenrecht: Het alleenrecht op het voorzien van producten van een bepaalde tekening (afbeelding) en op het vormgeven van producten volgens een bepaald model.
- Het halfgeleidersrecht: dit recht is te vinden in de Wet voor de bescherming van oorspronkelijke topografieën van halfgeleiderproduct uit 1987. Het recht biedt bescherming op het ontwerp van chips, microprocessors en andere halfgeleiders.
- De naburige rechten: De intellectuele eigendomsrechten van artiesten op hun uitvoeringen van (andermans) werk. Zo mag niet iedereen een opera exact zo uitvoeren als een ander en mag een zanger niet zomaar Ramses Shaffy nadoen, om maar iets te noemen.
- Het kwekersrecht: Dit recht geldt voor teeltmateriaal van ieder 'ras' dat behoort tot het plantenrijk. Het geldt dus niet voor dierenrassen.
[bewerk] Registratie
Voor recht op een octrooi, merk, kweekresultaat, topografieën van halfgeleiderproducten en een tekening of model is een registratie nodig. Het recht op een handelsnaam, naburige rechten, databank en het auteursrecht ontstaan van rechtswege. Een aparte registratie is niet nodig maar kan – in verband met de bewijsvoering – wel handig zijn. De laatstgenoemde rechten kunnen vrij informeel (dat wil zeggen: eenvoudig) 'geregistreerd' worden. Een datumstempel van de Belastingdienst (afdeling Registratie en Successie) is voldoende.
[bewerk] Geschiedenis van het intellectuele eigendomsrecht
De tegenwoordig onder de noemer 'intellectueel eigendom' verzamelde takken van het recht zijn ontwikkeld tijdens de afgelopen 450 jaar, toen het besef opkwam dat mensen steeds vaker geld verdienden met intellectuele arbeid in plaats van met het verhandelen of maken van stoffelijke zaken. Het kwam in die tijd helaas vaak voor dat uitvindingen verloren gingen met de dood van de uitvinder of ontdekker, omdat deze nooit aan iemand verteld had hoe de uitvinding werkte uit angst dat iemand anders met zijn idee aan de haal zou gaan.
Na de uitvinding van de drukpers lobbyden uitgevers voor het exclusieve recht om bepaalde boeken te mogen drukken. Vanaf de 19e eeuw werden dergelijke rechten aan de auteurs (in plaats van de uitgevers) verleend. Ook ontstonden er in veel landen octrooisystemen om technische innovaties te stimuleren. De opkomst van het octrooi viel samen met de industriële revolutie, hoewel de eerste octrooien avant la lettre al in de 15e eeuw verleend werden.
[bewerk] Overlap
De rechtsgebieden van het intellectuele eigendom beslaan veel verschillende aspecten en bijbehorende soorten wetgeving. De bedoeling is dat ieder soort wetgeving alle andere uitsluit, zodat een stuk intellectueel eigendom beschermd wordt door één soort wetgeving en niet door alle andere. Wie een octrooi heeft, heeft geen auteursrecht of merkenrecht, en omgekeerd. In de praktijk lukt dit niet altijd: zo kan een logo beschermd zijn middels zowel auteursrecht als merkenrecht. Naast deze "verticale" verdeling (in kolommen) van het intellectuele eigendom heeft dat ook een "horizontaal" stuk, dat inhoudt dat het intellectuele eigendom qua wetgeving op zeer veel verschillende niveaus geregeld wordt: internationale verdragen, nationale wetgeving en (in het geval van de Europese Unie) Europese Richtlijnen en Verordeningen. Allemaal spelen ze een rol in het vaststellen van de regelingen over de intellectuele eigendom. Overigens is het wel zo dat landen die zich aansluiten bij een internationaal verdrag rond intellectuele eigendom hun nationale wetgeving zoveel mogelijk in lijn brengen met het verdrag, om zo tegenstrijdigheden te voorkomen. Vrijwel alle Europese regels zijn bijvoorbeeld verwerkt in Nederlandse wetgeving. Dit gebeurt wel altijd met enige vertraging. Zo heeft "Europa" al in 1996 een Richtlijn rond het databankenrecht uitgevaardigd, die pas in 1999 in Nederland werd ingevoerd.
[bewerk] Intellectueel of industrieel [5]
Juristen maken vaak onderscheid tussen intellectueel en industrieel eigendom. Intellectueel eigendom betreft dan auteursrecht en naburige rechten, terwijl industrieel eigendom gebruikt wordt voor octrooien, merken, handelsgeheimen, kwekersrechten, enzovoort. Dit onderscheid komt voort uit het feit dat industriële eigendomsrechten vooral in de industrie werden gebruikt, terwijl het intellectuele eigendom het domein was van auteurs, artiesten en andere creatievelingen. Tegenwoordig is het onderscheid tussen beide zo goed als verdwenen. De meeste mensen gebruiken "intellectueel eigendom" als algemene term, en laten hieronder ook zaken als octrooien vallen die traditioneel "industrieel" geacht werden.
[bewerk] Externe koppelingen
- World Intellectual Property Organization
- Europees Bureau voor de Harmonisatie van de Interne Markt (merken en modellen)
- Benelux Bureau voor de Intellectuele Eigendom (merken en modellen)
- Europees Octrooibureau
- Octrooicentrum Nederland
- Belgische Dienst voor de Intellectuele Eigendom (octrooien)
- Intellectueel eigendom uitgelegd
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Bronvermeldingen
- ^ Het vroegst bekende gebruik van de term "intellectual property" in de VS vond plaats in een rechterlijke beslissing van het de Massachusetts Circuit Court in oktober 1845 tijdens de patentenrechtszaak "Davoll et al. versus Brown". Daarin schreef rechter Charles L. Woodbury: "only in this way can we protect intellectual property, the labors of the mind, productions and interests as much a man's own … as the wheat he cultivates, or the flocks he rears." (Woodury & Minot, CCD Mass. 7 F. Cas. 197, 1845).
- ^ In 1846 noemde de Franse auteur A. Nion het begrip "propriété intellectuelle" in zijn boek Droits civils des auteurs, artistes et inventeurs.
- ^ http://www.wipo.int/treaties/en/ip/paris/trtdocs_wo020.html
- ^ Het Nederlandse Wetboek van Strafrecht, artikel 310, luidt: Hij die enig goed dat geheel of ten dele aan een ander toebehoort wegneemt, met het oogmerk om het zich wederrechtelijk toe te eigenen, wordt, als schuldig aan diefstal, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vierde categorie.
- ^ Deze sectie, Copyright © 2004-2005 Arnoud Engelfriet, is overgenomen van iusmentis.com onder de voorwaarden van de Creative Commons-licentie Naamsvermelding-GelijkDelen 2.5, en mag alleen onder deze voorwaarden verder verspreid worden.
