Iljoesjin Il-76

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Iljoesjin Il-76
Fabrikant	Iljoesjin
Lengte	46,59 m
Spanwijdte	50,50 m
Hoogte (vanaf de grond)	14,76 m
Interieurbreedte
Max. Hoeveelheid lading	40000 kg
Leeggewicht	72000 kg
Vleugeloppervlak	?m²
Max. startgewicht	157000 kg
Max. brandstof
Motoren	4X Soloviev D30KP
Max. stuwkracht per motor	118 kN
Kruissnelheid	Mach 0,73 (900 km/u)
Kruishoogte	13.000 m
Max. reikwijdte	7300km

De Iljoesjin^[1] Il-76 (NAVO-Codenaam: Candid) is een Russisch strategisch transporttoestel. Het toestel wordt in grote aantallen gebruikt in Azië, Afrika en Oost-Europa. Het toestel werd in 1967 ontworpen na een opdracht van de regering van de Sovjet-Unie om een toestel te ontwerpen dat 40,000 kg over een afstand van 5000 km moest kunnen vervoeren binnen 6 uur. Daarnaast moest het toestel ook kunnen opereren van onverharde landingsbanen en bestand zijn tegen extreme weersomstandigheden zoals die in Siberië voorkomen.

De Il-76 lijkt wel wat op de Amerikaanse Lockheed C-141. Maar de Il-76 heeft meer laadvermogen en sterkere motoren. De eerste vlucht vond plaats in 1971 in Tasjkent, bij de TAPiCH vliegtuigfabriek, in het tegenwoordige Oezbekistan, waar het toestel tot op de dag van vandaag wordt geproduceerd. In de toekomst zullen verbeterde versies van dit toestel gebouwd gaan worden door de United Aircraft Building Corporation.

Inhoud 1 Geschiedenis van de Il76 1.1 De Ilyushin Il76 in Sovjetdienst 1.2 Het succes in de civiele sector 2 Varianten 3 Trivia 3.1 Overig 4 Bronnen, noten en/of referenties

[bewerk] Geschiedenis van de Il76

De Ilyushin Il76 werd eind zestiger jaren ontworpen door het Ilyushin ontwerpbureau om te voldoen aan een opdracht van de Russische overheid voor een middelzwaar transportvliegtuig voor de lange afstand. Zoals het geval was bij vrijwel alle Sovjet transportvliegtuigen, werd dit toestel gebouwd volgens de eisen van de VTA (Voenno-Transportnaya Aviatsya), het Transport Commando van de Sovjet Luchtmacht. Het toestel had een draagvermogen van ongeveer 40 ton, dezelfde klasse als de Amerikaanse C141 Starlifter. Het was ook duidelijk aan de vormen te zien dat de Amerikaanse Starlifter als model stond tijdens de ontwerpfase. Op 25 maart 1971 maakte het toestel haar eerste vlucht vanaf de Ilyushin fabriek op het vliegveld Khodinka, vlakbij Moskou. Nadat er drie pré-productie vliegtuigen gebouwd waren op Khodinka, werd de productie overgeheveld naar de staatsvliegtuigfabriek no. 86 op het vliegveld Chkalowa nabij de Kazakhse hoofdstad Tashkent. In 1971 werd het tweede prototype in Aeroflot kleuren naar de Air Salon van Parijs gestuurd waar het toestel haar westerse debuut maakte. De Westerse wereld was onder de indruk van de mogelijkheden van het vliegtuig en de NAVO gaf het toestel de codenaam ‘Candid’. De Ilyushin Il76 was speciaal ontworpen voor ruwe landingsbanen. Het toestel had aan een ongeasfalteerde landingsbaan van 6.000 voet (1.829 meter) voldoende, terwijl de grond maar 6 kilo per m2 gronddruk moest kunnen weerstaan om het toestel te kunnen dragen. Verder was het toestel zeer zelfvoorzienend door de interne laadkraan en startgeneratoren. Zoals bij elk Russisch toestel waren er zelfs bij de civiele toestellen duidelijk militaire onderdelen te zien. Toestellen van de eerdere Il76M productieseries vliegen rond met een (lege) geschutskoepel in de staart en de observatiekoepel met weer- en grondradar in de neus van alle toestellen maakte verkenning ook goed mogelijk. Radio’s waren ook geschikt voor zowel civiele als militaire frequenties. Ook was de laadruimte aangepast aan afmetingen van militaire voertuigen van het Sovjetleger. In geval van oorlog werd de staatsluchtvaartmaatschappij namelijk gewoon ingelijfd bij de strijdkrachten. De directeur van Aeroflot was een Luchtmacht generaal, terwijl alle piloten luchtmachtreservisten waren.

Vele versies zijn hierna uit de Ilyushin Il76 ontwikkeld. Andere toestellen werden door het staatsluchtvaart instituut op vliegveld Sheremetyevo bij Moskou gebruikt voor het testen van onder andere nieuwe motoren. Andere toestellen zijn, als experiment, omgebouwd tot vliegende militaire commandopost, maar uiteindelijk zijn deze toestellen opgeslagen, nadat de Ilyushin Il86 beter geschikt bleek. Dit toestel stond toen bekend als Il82 ‘Madcap’. Veel van deze voor tests omgebouwde toestellen staan nog steeds in opslag op het immense voormalige testterrein op het Moskouse vliegveld Sheremetyevo. In totaal werden er gedurende 30 jaar 928 vliegtuigen gebouwd, namelijk 860 ‘gewone’ Il76s, 45 Il78 tankerversies en 23 toestellen die aan staatsvliegtuigfabriek no. 83 op het vliegveld van Taganrog geleverd werden voor conversie naar de A50 radarvliegtuig variant. Alleen in 1994 werd de productie een jaar stil gelegd vanwege geldgebrek. In 1999 werd de productie echter weer stilgelegd, wachtend op de start van de serieproductie van de gemoderniseerde Il76MF en -TF. Dit is een 6,6 meter langere versie van de originele Il76 uitgerust met nieuwere motoren en elektronica die voor het eerste vloog op 10 augustus 1995. Het enige prototype is op dit moment nog steeds bezig met acceptatie tests en het project wordt geplaagd door geldgebrek. Tien toestellen staan op dit moment op de productielijn, waarvan 5 toestellen (3 Il76TF’s en 2 Il76MF’s) alleen nog motoren nodig hebben.

[bewerk] De Ilyushin Il76 in Sovjetdienst

In de Sovjet luchtmacht werd het toestel vooral ingezet als strategisch transportvliegtuig en als transportvliegtuig voor de luchtlandingstroepen. Hiermee volgde het vliegtuig de Antonov An12 ‘Cub’ op. Hoewel dit niet betekende dat de Cub werd afgedankt. De Sovjet-Unie bewaarde altijd alles totdat het echt niet meer gebruikt kon worden. Het toestel werd operationeel veel ingezet door de Rode Luchtmacht. In 1976 maakte het toestel haar operationele debuut door Cubaanse versterkingen en materieel van Cuba en de Sovjet Unie naar Angola te vliegen. Ook ondersteunde Het Sovjet Transportcommando VTA de uiteindelijke terugtrekking van de Cubanen in 1989. In 1978 kwamen Il76s ook in actie tijdens de Sovjetrussische steun aan Ethiopië dat oorlog voerde met Somalië. Een jaar later vlogen Il76s luchtlandingstroepen naar Afghanistan tijdens de beruchte Sovjet interventie in dat land. Tussen 1979 en 1989, toen de Sovjet strijdkrachten zich uiteindelijk terugtrokken, vlogen Il76s een luchtbrug naar het land met versterkingen, voorraden en troepen. Tijdens de terugtrekking waren Il76s ook zeer actief. Als laatste “wapenfeiten” van het vliegtuig werden Il76’s ingezet tijdens de conflicten in Tsjetsjenië van 1994 en 1996 en werden door de voormalige Sovjetrepublieken Il76s ingezet tijdens diverse kleinere en grotere grensconflicten, zoals in Georgië en Azerbaijzan. Tijdens vrijwel alle acties werden civiele en militaire toestellen door elkaar gebruikt, wat de verwevenheid tussen beide onderdelen weer onderstreepte. Na de val van de muur en het uiteenvallen van de Sovjet Unie in 1991 en 1992 kreeg het toestel bekendheid door haar betrokkenheid bij de terugtrekking van de Sovjet troepen uit Polen en het voormalige Oost-Duitsland.

De Il76 werd ook ingezet als tanker en als vliegend radarstation, als de Il78 en de Il76/A50. De Il78 ‘Midas’ tanker kan drie vliegtuigen gelijktijdig bijtanken vanuit haar eigen brandstofvoorraad. Indien nodig kunnen in het vrachtruim nog extra brandstofcellen geplaatst worden, maar normaal is het vrachtruim nog beschikbaar voor vracht. De Il76/A50 ‘Mainstay’ was de Sovjet tegenhanger van de NAVO E3 “AWACS” vliegtuigen. Tijdens de laatste jaren van de Koude Oorlog was dit toestel een bedreiging voor NAVO gevechtsvliegtuigen, maar het feit dat er maar 23 van gebouwd zijn, maakte het toestel onderbezet. Tegenwoordig staan de meeste toestellen in opslag vanwege geldgebrek. Na het uiteenvallen van de Sovjet Unie zijn veel Il76s terechtgekomen bij de luchtmachten van de diverse nieuwe republieken. Zo heeft de luchtmacht van de Ukraïne een behoorlijke vloot van enige tientallen vliegtuigen. Veel andere militaire vliegtuigen zijn verdwenen in de civiele wereld. Zo heeft de Ukraïnse maatschappij Busol Airlines enkele Il78 tankers in dienst, waarvan de tankinstallaties verwijderd zijn en ze weer als gewone transportvliegtuigen rondvliegen. De Ilyushin Il76 heeft een beperkt militair exportsucces gehad. De grootste buitenlandse klant was de Indiase Luchtmacht die sinds de tachtiger jaren enige tientallen Il76’s in dienst heeft. Sinds de val van de muur hebben de luchtmachten van Algerije en Iran ook enige exemplaren in dienst.

[bewerk] Het succes in de civiele sector

De Sovjet staatsluchtvaartmaatschappij Aeroflot ontving in 1975 haar eerste vliegtuigen, nadat de eerste order voor de Luchtmacht geleverd was. Deze toestellen werden vooral intern gebruikt in Siberië en in de olierijke Kaukasus, in het zuiden van de Sovjet Unie als ondersteuning van de olie-industrie. Hier kwamen de kwaliteiten van dit toestel als een robuust transportvliegtuig aan het licht. Enkele andere landen, zoals Syrië, Irak en Cuba plaatsten orders voor Il76’s voor hun nationale luchtvaartmaatschappijen, waarvan Irak de meeste toestellen kreeg. Libië bestelde ook enkele toestellen in de tachtiger jaren die zowel militair als civiel werden ingezet. Zeker drie van deze toestellen werden vernietigd of beschadigd tijdens de Amerikaanse aanvallen op Libië in april 1986 (Operatie El Dorado Canyon). Na de val van de muur en het uiteenvallen van de Sovjet Unie kwamen de eerste toestellen op de Europese vliegvelden terecht, meestal gecharterd door Westerse vrachtvervoerders. Dit kwam vooral omdat het toestel, vergeleken met westerse toestellen in dezelfde klasse, veel goedkoper in het charteren was. Tegelijkertijd had het vliegtuig qua laadvermogen en laadgemak geen echte concurrenten in de Westerse wereld. In het Westen waren alleen militaire vrachtvliegtuigen, zoals de C141 Starlifter en de C5 Galaxy, in staat dit toestel te evenaren. Het huren van deze toestellen was echter vrijwel onmogelijk. Ook was het toestel relatief bekend in het Westen en waren de piloten het beste opgeleid voor het vliegen in de Westerse luchtruimen. Het vliegtuig was ook een van de modernste en meest in gebruik zijnde transportvliegtuigen in de Russische luchtvaartwereld. De eerste charters werden georganiseerd om door het Westen ingezamelde hulpgoederen naar diverse voormalige Sovjet landen te brengen. Ook werd intensief van het toestel gebruik gemaakt voor het invliegen van hulpgoederen naar het door oorlog verscheurde Bosnië. De VN charterden in 1991 en 1992 diverse toestellen voor de luchtbrug naar Sarajevo. Dit ging door tot 1995, hoewel in de latere jaren militaire vliegtuigen van de Westerse luchtmachten de overhand hadden. Deze waren namelijk uitgerust met verdedigingsapparatuur tegen luchtdoelraketten die vaker dan eens tegen de langzame transportvliegtuigen werden gebruikt. Geen Il76 werd gelukkig neergehaald. Het enige ‘slachtoffer’ was een Il76 van de Wit-Russische maatschappij Belair, de EW-76836, die op 31 december 1994 doorschoot na een klepband. Uiteindelijk kwam het vliegtuig in het gras terecht met een ingeklapt neuswiel. Hier moest het vliegtuig blijven staan tot na 1996, na het einde van de oorlog, toen het eindelijk geborgen kon worden.

In de inmiddels voormalige Sovjet-Unie ontstond intussen een vergaande versnippering van de voormalige Aeroflot toestellen toen elke nieuwe staat, en dat waren er nogal wat, vliegtuigen opnam, opeiste of gewoon inpikte van de failliete Sovjet inboedel. Tegelijkertijd kwamen tientallen (zo niet honderdtallen) kleine vrachtmaatschappijtjes op die probeerde in te spelen op de trend om in en voor het Westen te vliegen. Ook kregen meer buitenlandse maatschappijen de beschikking over dit toestel. Iran ontving verschillende toestellen, terwijl zowel Heavylift Airlines and Air Foyle, beide speciale vrachtcharter maatschappijen uit Groot-Brittannië contracten onderhielen met Russische Il76 maatschappijen en zelfs enkele toestellen in hun kleuren lieten spuiten. Toch bleven deze toestellen hun originele registraties behouden.

Inmiddels is de chaos die ontstond na de opheffing van de Sovjet-Unie grotendeels verdwenen en zijn de meeste van die kleine maatschappijtjes ook weer verdwenen of opgeslokt door de grotere maatschappijen. Geluidsoverlast en ongevallen hebben de voormalige Sovjet vliegtuigen inmiddels een heel wat slechtere naam bezorgd. Slecht onderhoud en chronisch geldgebrek plagen veel maatschappijen in de voormalige Sovjet-Unie en houden hun toestellen aan de grond. Bewoners van Westerse vliegvelden klagen steen en been over de herrie die de overgebleven vliegtuigen maken, iets wat bij de ontwerpers en beleidsmakers in de voormalige Sovjet-Unie nooit prioriteit heeft gehad. Hierdoor is de populariteit van vooral de Il76 afgenomen en gedeeltelijk ingenomen door toestellen zoals de nog grotere Antonov An124, het grootste commerciële transportvliegtuig ter wereld. Er zijn wel enige projecten opgestart om de Il76 te moderniseren, maar door bureaucratie en chronisch geldgebrek zijn deze projecten of nooit van de tekentafel afgekomen of blijven steken bij het prototype stadium. Tegenwoordig zijn er nog slechts enkele Europese vliegvelden waar de Il76s verwelkomd worden.

[bewerk] Varianten

Van de Il-76 zijn in de loop der jaren verschillende varianten verschenen. De grootste modificaties zijn toegepast op de IL-78 Midas tanker en de A-50 Mainstay AWACS.

Daarnaast is het toestel ook aangepast om te worden gebruikt als blusvliegtuig. Deze versie wordt zelfs door de Verenigde Staten gebruikt om bosbranden in Californië te bestrijden. Dit omdat het toestel 3 maal zoveel water kan vervoeren dan de Lockheed C-130 Hercules.

Hieronder volgt een lijst van vrijwel alle voorkomende varianten. Er zijn ook enkele toestellen eenmalig omgebouwd, deze zijn niet meegenomen hierin. Deze ombouwingen waren meestal tijdelijk of hadden een experimenteel karakter.

• Il76 Originele versie van de Il76
• Il76T ‘Civiele’ versie van de Il76, verschil zit vooral in het navigatiesysteem
• Il76M ‘Militaire’ versie van de Il76, eerdere versies hebben een (lege) geschutskoepel in de staart
• Il76TD Lange afstand versie van de ‘T’ variant
• Il76MD Lange afstand versie van de ‘M’ versie
• Il76/A50 (NAVO codenaam: Mainstay) AEW (Airborne Early Warning) variant, een vliegend radarstation met een radar op de rug en commando apparatuur in de romp
• Il76MDK Kosmonauten trainer voor het ruimtevaartprogramma (‘zero-gravity’ trainer)
• Il78 (NAVO codenaam: Midas) Tanker versie voor het bijtanken van gevechtsvliegtuigen in de lucht
• Il76FF Blusvliegtuig versie (prototype gezien op Parijs 1993)
• Il76MF Gemoderniseerde militaire versie van de Il76
• Il76TF Gemoderniseerde civiele versie van de Il76

[bewerk] Trivia

De Il-76 was het toestel waarmee de eerste noodhulp van Rusland aan de Verenigde Staten ooit werd vervoerd. Dit naar aanleiding van orkaan Katrina en de gevolgen daarvan. Op 8 september 2005 landde een toestel van de Russische luchtmacht in Little Rock. Op 14 september volgde nog een tweede lading met hulpgoederen.

[bewerk] Overig

• Lijst van verkeersvliegtuigen

Vliegtuigen van Iljoesjin
Il-2 · Il-4 · Il-10 · Il-12 · Il-14 · Il-18 · Il-20 · Il-28 · Il-38 · Il-40 · Il-62 · Il-76 · Il-78 · Il-80 · Il-86 · Il-96 · Il-103 · Il-114

Bronnen, noten en/of referenties:

^ Iljoesjin is de Nederlandse transliteratie van het Russische Ильюшин, deze wordt echter weinig gebruikt. Als internationale handelsnaam gebruikt Iljoesjin de Engelse transliteratie, Ilyushin.