Brandnetel
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
| Brandnetel | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Grote brandnetel |
|||||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
| geslacht | |||||||||||||||||
| Urtica L. (1753) |
|||||||||||||||||
.jpg/280px-Urtica-dioica(Blueten).jpg) |
.jpg/270px-Grote_brandnetel_rhizomen_(Urtica_dioica).jpg)
Brandnetel (Urtica) is een plantengeslacht waarvan in Nederland en België de grote brandnetel (Urtica dioica) en de kleine brandnetel (Urtica urens) voorkomen.
Inhoud |
[bewerk] Naam
De botanische naam Urtica dioica komt van het Latijnse uro "ik brand", wat verwijst naar het prikkende karakter van de plant, en het Griekse dioica "2 huizen", wat verwijst naar de mannelijke en vrouwelijke planten. De Nederlandse naam is afkomstig uit het Angelsaksisch en afgeleid van het woord noedl of naald. De brandnetel is kosmopolitisch, dat wil zeggen: een cultuurvolger.
[bewerk] Algemeen
In Nederland en België komen de grote brandnetel en de kleine brandnetel voor. De grote brandnetel is ook echt groot, hij kan tot 4 m hoog worden! De bloemtrossen van de grote brandnetel hangen in okselstandige aren, van de kleine brandnetel staan ze rechtop. Beide brandnetels hebben brandharen aan de stengel en aan de onderzijde van het blad. Aan de top van de knop van de brandhaar zit een weerhaakje. Bij aanraking komt het weerhaakje in de huid vast te zitten en breekt de knop van de brandhaar af en komt een mengsel van mierenzuur, acetylcholine, histamine, serotonine en een nog niet geïdentificeerde stof naar buiten dat een branderig gevoel op de huid geeft en later bultjes op de huid kan veroorzaken. De histamine zorgt ervoor dat de haarvaatjes in de huid zich verwijden, en het mierenzuur prikt. Wie gedwongen is een brandnetelstengel vast te pakken, kan dat het beste met een licht opwaartse beweging doen, omdat de brandharen van de stengel iets naar boven wijzen. De brand van de kleine brandnetel is pijnlijker en meer stekend dan van de grote. Bij beide soorten hebben wortels en bovenzijde van het blad geen brandharen.
De bovengrondse delen van brandnetel zijn rijk aan carotenen, vitamine C en ijzer. Ook komt vitamine D in de plant voor. Tot 20 % aan kiezelzuur, kalium en nitraat kan in de plant voorkomen.
Gedroogde brandnetels, liefst voor de bloei, zijn een goed voer voor geiten en konijnen, vanwege het hoge eiwitgehalte. Geiten eten de grote brandnetel ook graag vers. Zeer jonge planten, die nog geen brandharen hebben, kunnen vers aan konijnen gevoerd worden.
De Romeinen die in onze koude streken gelegerd waren, haalden soms brandnetels over hun benen om het warm te krijgen. In de Middeleeuwen maakten de monniken kleine zweepjes van brandnetelstengels en sloegen hun lichaam ermee als boetedoening.
[bewerk] Grote brandnetel (Urtica dioica)
[bewerk] Informatie
Dit is een vaste plant met wortelstokken (rizomen) en 30-150 cm, soms tot 2,5 m hoge planten. Heeft een ronde, kruipende wortelstok. De stengel is vierkant en evenals de bladeren bezet met brandharen. De planten zijn meestal tweehuizig, dat wil zeggen dat er planten zijn met alleen vrouwelijke bloemen en planten met alleen mannelijke. De brandnetel is een windbestuiver. De bloeiwijze van de mannelijke plant en vrouwelijke plant verschillen van elkaar. De mannelijke planten hebben kortere zijtakken dan de vrouwelijke planten. De zijtakken van de vrouwelijke planten gaan na de bevruchting enigszins hangen. Een verrassend verschijnsel is het plotseling openspringen van de mannelijke bloemen, waarbij de helmhokjes het stuifmeel in een wolk omhoog schieten. De bloei is van juni tot de herfst. Op de plant komen zowel gewone als brandharen voor.
[bewerk] Namen in andere talen
- Duits: Grosse Brennessel
- Engels: Stinging Nettle
- Frans: Grande Ortie
[bewerk] Kleine brandnetel (Urtica urens)
De kleine brandnetel is een eenjarige plant met een geel-witte penwortel en wordt maximaal 50 cm hoog. De bladeren zijn dun en diep ingezaagd. De planten zijn eenhuizig. De bloemtrosjes in de oksels van de bladeren, met vrouwelijke en mannelijke bloemen, staan voor het grootste deel rechtop of schuin uit . Bloei van mei tot de herfst. Op de plant komen geen gewone maar alleen brandharen voor.
[bewerk] Ecologisch
De grote brandnetel komt voor op stikstofrijke, humushoudende grond en vaak op halfbeschaduwde plaatsen. Is vaak te vinden op afvalplaatsen en verlaten bouwplaatsen.
Op de brandnetel komen ongeveer 50 vlindersoorten voor, waaronder atalanta en distelvlinder. De atalanta, dagpauwoog, kleine vos, gehakkelde aurelia, enkele uiltjes en het landkaartje leven alleen van de grote brandnetel.
De kleine brandnetel komt voor op akkerland en in moestuinen, waar de soort als onkruidprobleem wordt beschouwd. Dit omdat al zeer snel nieuw zaad gevormd wordt. Ook op opengewerkte grond in de duinen. In kippenmest van loslopende kippen kan zeer veel zaad van de kleine brandnetel zitten.
[bewerk] Gebruik
[bewerk] In de keuken
Jonge brandnetelstengels van de grote brandnetel kunnen als een soort spinazie gegeten worden. In het voorjaar smaken de ongeveer 20 cm lange stengels het beste. Zeer jonge stengels kunnen als sla gegeten worden. Ook kan van brandnetels soep gemaakt worden. Vroeger werden boter, vis en vlees in brandnetelbladeren verpakt om ze langer fris te houden. Het blijkt dat stoffen in brandnetel bacterie groei tegengaan. Een Friese specialiteit en lekkernij is brandnetelkaas.
[bewerk] Geneeskundig
 |
Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht. Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts |
De bovenste bloeiende stengel met bladeren met niet meer dan 10% stengelaandeel van twee niet in Nederland voorkomende soorten, is gedroogd te gebruiken als geneeskrachtig kruid en heeft een iets bittere smaak. Voor dit doel wordt hoofdzakelijk in het wild verzameld in Bulgarije, Hongarije, Rusland, voormalig Joegoslavië en Albanië. De planten bevatten ca. 1-2% flavonoïden, speciaal glucoside en rutinoside van quercetine, isorhamnetine en kampferolie, maar ook isorhamnetine-3-O-neohesperidoside. In kleinere concentraties verschillende alifatische organische zuren (chlorogenzuur), maar ook hydroxycumarine scopoletine. Alleen in de Grote brandnetel komt 0,03-1,6 % koffie-oylappelzuur voor.
[bewerk] In het haar
Bladeren en stengels geweekt in water geven een geur die uitstekend geschikt is voor de bestrijding van luizen. Brandnetels worden ook in haarwater gebruikt. Brandnetelspiritus wordt gebruikt voor behandeling van de hoofdhuid en haren tegen roos en vet haar.
[bewerk] Gier
- Brandnetelgier is een middel dat gebruikt kan worden ter bestrijding van allerlei soorten luis en rupsen. Hiervoor moeten forse brandnetels 24 uur in een emmer met schoon water op een koele plaats worden gezet. Het water voelt nu prikkelig aan en kan gebruikt worden in een verstuiver.[1]
[bewerk] Overig
- Modebedrijf Brennels ontwikkelt brandnetelmode en is het enige bedrijf in Nederland dat brandnetels grootschalig teelt voor het maken van stof. Brennels heeft een kledingcollectie ontwikkeld van brandnetel, bamboe, houtpulp en biologisch katoen. De winkel is eind 2006 geopend in Arnhem.
- Uit de stengel van de Grote brandnetel worden vezels gewonnen en verwerkt tot neteldoek.[2]
- De plant werd ook gebruikt bij de productie van papier
- Lange tijd werd de Grote brandnetel voor het verven van wol gebruikt.
Na voorbehandeling met aluin kon wol wasgeel geverfd worden. Na voorbehandeling met zink en nabehandeling met koper en in een ammoniakbad kreeg wol een intense grauwgroene kleur. Voor het verven is ongeveer 600 g brandnetel per 100 g wol nodig; de verftoon wordt beïnvloed door het pluktijdstip en het verven.
[bewerk] Morfologie
Bladeren tegenoverstaand met gezaagde bladrand. Planten met brandharen. De bloemen zijn klein en groenachtig met vier of vijf meeldraden. Stamper met één of twee stempels. Bloemen een- of tweeslachtig. De vrucht is eenzadig.
[bewerk] Bloemdiagram
 |
[bewerk] Externe links
- SoortenBank.nl beschrijving en afbeeldingen van de grote brandnetel
- SoortenBank.nl beschrijving en afbeeldingen van de kleine brandnetel
[bewerk] Referenties
- ^ Nijkamp J., Rook R., Slijper H. en Zweers K. (1976). De 12 maanden van het jaar. Utrecht/Antwerpen: Het Spectrum.
- ^ http://www.stoffkontor-ag.de/
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Urtica dioica op Wikimedia Commons.
|
|
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Urtica urens op Wikimedia Commons.
|
