Benzodiazepine
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
 |
Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht. Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts |
De benzodiazepinen (BDZ) zijn een geneesmiddelen groep met sederende (kalmerende, slaapbevorderende) en anxiolytische (gevoelens van angst verminderende) eigenschappen. De ontdekking van deze middelen was een grote medische doorbraak. Met name omdat deze middelen beter worden verdragen, en in overdosering veel veiliger zijn dan de tot dan toe veel gebruikte barbituraten. [1]Benzodiazepinen worden op grote schaal voorgeschreven, in Nederland per jaar ongeveer 10 miljoen recepten. Tot aan 2002 is het gebruik elk jaar toegenomen.[2]
Inhoud |
[bewerk] Chemie
De term benzodiazepine heeft betrekking op het deel van de structuur dat bestaat uit een benzeenring die gefuseerd is met een 7-delige diazepine ring. In de figuur hiernaast gaat het dus om de bovenste twee ringen. Alle medisch belangrijke benzodiazepines hebben een 5-aryl substituent en een 1,4 diazepine ring. In de figuur is dat de onderste ring, een zogenaamde fenylgroep en de zevendelige ring met op de plaatsen 1 en 4 een stikstofatoom. Een uitzondering hierop is clobazam met een 1,5 diazepine ring. De benzodiazepines bestaan uit het basisskelet van deze dringen, en verschillen van elkaar qua substituenten. [1]
[bewerk] Farmacologie
De effecten van BDZs zijn voor het overgrote deel het gevolg van hun effect op de hersenen. De belangrijkste effecten zijn sedatie, slaapbevordering, vermindering van angst, spierverslapping, geheugenverlies en anti-epileptische eigenschappen. Deze effecten komen tot stand doordat de BDZs op bepaalde receptoren in de hersenen, teweten de GABA-A-receptor aangrijpen. De GABA-A receptor bestaat uit 5 onderdelen, die opgebouwd zijn uit zogenaamde subunits. De meerderheid van de GABA-A receptoren in de hersenen bestaat uit α- , β- , en γ-subunits in de verhouding 2:2:1. Benzodiazepinen versterken selectief de werking van GABA, door binding op het grensvlak van de α –en γ subunits van de receptor. (Niet aan α4 –of α6 subunits.) [3]
Ondanks de farmacologische overeenkomsten tussen de BDZs, verschillen ze sterk in hun klinische bruikbaarheid. Voor een deel wordt dit veroorzaakt door verschillen in halfwaardetijd (werkingsduur). De meeste benzodiazepinen hebben metabolieten die eveneens werkzaam zijn. De halfwaardetijd kan hierdoor oplopen tot 100 uur. Dit geldt met name voor de stoffen die nordazepam als metaboliet hebben: chloordiazepoxide, clorazepinezuur, diazepam, ketazolam, medazepam en prazepam. Ter illustratie: Een middel met een zeer korte halfwaardetijd kan worden gebruikt voor het inleiden van een narcose, een middel met een lange halfwaardetijd kan langdurige vermindering van angst en spanning geven.[1]
Het is nog steeds niet duidelijk of de anxiolytische effecten en de sederende effecten hetzelfde zijn: vermindert de angst omdat de spieren ontspannen en men zich een beetje loom voelt, of bestaat er ook een specifiek angstdempende effect?[1]
Interacties met andere geneesmiddelen zijn zeldzaam. Wel dient men op te passen met het gelijktijdig gebruik van alcohol en andere stoffen die de alertheid verminderen; zij versterken elkaars suffer-makende werking. [1]
[bewerk] Indicaties
[bewerk] Slaapmiddelen (hypnotica)
Benzodiazepinen die als slaapmiddel worden gebruikt: Hierna volgt een lijst met preparaten: stofnaam gevolgd door (merknaam). Meestal wordt een kort werkende benzodiazepine gekozen voor slaapstoornissen.
- zeer kort werkend
- brotizolam (Lendormin) – midazolam (Dormicum) – triazolam (Halcion)
- kortwerkend
- flunitrazepam (Rohypnol) – loprazolam (Dormonoct) – lorazepam (Temesta) – lormetazepam (Loramet) – oxazepam (Seresta) – temazepam (Normison)
- middellangwerkend
- nitrazepam (Mogadon)
Langwerkende benzodiazepinen worden meestal niet als hypnotica (slaapmiddel) voorgeschreven aangezien ze overdag nog doorwerken. Meestal kiezen artsen voor de kortwerkende middelen, soms voor de zeer kort werkende middelen en een enkele keer voor middellange- of langwerkende middellen.
- langwerkend
- Langwerkende benzodiazepinen worden maar zelden als slaapmiddel voorgeschreven omdat ze soms meer dan 12-24 uur werken. Bij regelmatige inname kan de halfwaardetijd oplopen tot wel 75-100 uur bij diazepam en vergelijkbare benzodiazepinen.
[bewerk] Angstverminderende middelen (anxiolytica)
Nog niet onder slaapmiddelen genoemde benzodiazepinen die vooral als angstverminderend middel worden gegeven, min of meer gesorteerd van kort- naar langwerkend:
- alprazolam (Xanax) (kortwerkend)
- bromazepam (Lexotanil) (middellangwerkend)
- chloordiazepoxide (Librium) (langwerkend)
- (Librium is een oude merknaam, maar de naam wordt vaak nog gebruikt voor chloordiazepoxide. Het bestaat nog wel, maar meestal worden goedkopere varianten van chloordiazepoxide voorgeschreven)
- clobazam (Frisium)
- clorazepinezuur (Tranxene) (clorazepaat) (langwerkend)
- diazepam (Valium) (Valium is een oude merknaam, net als Librium/chloordiazepoxide, zie hierboven.)
- flurazepam (Dalmadorm)
- ketazolam (Unakalm)
- medazepam (Nobrium)
- nordazepam (Calmday)
- prazepam (Reapam)
[bewerk] Bijwerkingen
De meeste veelvuldig optredende bijwerkingen zijn een rechtstreeks gevolg van hun werkingsmechanisme.[1]
- Slaperigheid overdag is de meest gemelde bijwerking, met risico's voor rijgedrag en besturen van machines, met name bij de langwerkende middelen.
- Afname van de concentratie en geheugenverlies, waardoor het aanleren van nieuwe vaardigheden en kennis wordt bemoeilijkt. Leren voor school of studie gaat moeizaam.
- Beïnvloeding van de kwaliteit van de slaap. De hoeveelheid droomtijd (REMslaap) neemt af. Men heeft deze nodig - onder andere - om nieuwe dingen te kunnen aanleren en voor de verwerking van emoties.
- Toegenomen eetlust en gewichtstoename.
- Verminderd libido.
- Huidreacties.
- Katergevoel na het wakker worden.
[bewerk] Misbruik
Flunitrazepam (Rohypnol) of "rooie knol", als rape drug. Met name in combinatie met alcohol kan het spierverslappende effect en het geheugenverlies ervoor zorgen dat in het uitgaanscircuit mensen misbruikt kunnen worden.
Alle benzodiazepines zijn vanwege hun misbruikbaarheid opgenomen in lijst II van de Opiumwet.
Een overdosis leidt zelden tot overlijden, vanwege de geringe giftigheid van deze middelen. Overigens is de kans op overlijden bij een overdosis van hypnotische benzodiazepines, en met name de krachtige zoals flunitrazepam, temazepam en midazolam aanzienlijk hoger dan bij een overdosis van anxiolytische benzodiazepines. Ook de kortwerkende anxiolytische benzodiazepines zijn hierin gevaarlijker, met name Alprazolam. [4]
Soms worden met benzodiazepinen andere verslavingen in stand gehouden omdat ze de negatieve effecten van de andere verslaving tegen kunnen gaan. Vaak wordt dit moedwillig en stiekem door de patiënt gedaan. Bijvoorbeeld een alcoholist die weer gaat drinken omdat hij of zij weet voldoende medicatie in huis te hebben om weer af te kunnen kicken.
[bewerk] Terugdringen en afbouwen van het gebruik
Bij landurig gebruik treedt tolerantie op: men een steeds hogere dosis nodig om hetzelfde effect te bereiken. Indien tolerantie optreedt, lopen patiënten de kans psychisch en lichamelijke verslaafd te raken. Als men dan wil stoppen, kunnen ontwenningsverschijnselen en optreden. Deze verschijnselen zijn vaak dezelfde als waarvoor men het middel gebruikt, bijvoorbeeld angst en slapeloosheid. Voorts kunnen lichamelijke klachten zoals tremor, zweten, tintelingen, maag-darmproblemen etc. voorkomen.[5]
Volgens een in 2004 gepubliceerd onderzoeksrapport van het IVO gebruikte in 1993 ongeveer 7% van de Nederlandse ouderen (55-plussers) langdurig en vaak (5 of meer dagen per week) benzodiazepinen. Ruim de helft van hen is in de periode 1994-1999 minder gaan gebruiken of gestopt. Maar ongeveer 1% van de ouderen is in diezelfde periode juist langdurig frequente gebruiker geworden.[6]In 1992 gebruikte in Nederland ongeveer 450.000 personen langer dan een jaar een BDZ. Chronisch gebruik (langer dan 3 maanden) is slechts zelden een goede behandelmethode. Redenen om het chronisch gebruik terug te dringen zijn: gebrek aan bewijs voor werkzaamheid op de lange termijn, gedragsveranderingen, geheugenverlies en verslaving.[5] Bij ouderen verhoogd BDZ-gebruik de kans op heupfracturen met 50%.[7]
[bewerk] Afbouwschema
Het eventuele succes van een dosisreductie is mede afhankelijk van leeftijd, duur van de inname, dosis en de ernst van de klachten waarvoor het benzodiazepine werd gegeven. Het hieronder beschreven schema is niet de enige manier om te minderen. Des te hoger de dosering en des te langer het gebruik, des te voorzichtiger de afbouw dient te geschieden. Dit heeft tot doel de ontwenningsverschijnselen te minimaliseren.[8][5] Stap 1. Overschakeling naar een benzodiazepine met lange halfwaardetijd zoals diazepam. Het overschakelen moet gradueel gebeuren. Indien de patiënt het benzodiazepine in meerdere giften per dag nam, wordt het best één dosis per keer gesubstitueerd: meestal wordt gestart met de dosis vóór het slapengaan
Stap 2. Bij elke stap zou om de twee weken met één tiende of één achtste van de aanvankelijke dosis kunnen worden geminderd. Afbouwen met 1/8 per 2 weken duurt 14 weken. Regelmatige controle door een huisarts is verstandig. Zulke kleine afbouw stappen zijn vaak niet mogelijk omdat er geen tabletten in voldoende kleine doses beschikbaar zijn. De patiënt of zijn arts kunnen de apotheker vragen speciale capsules te maken. Of men kan zelf de tabletten handmatig of met een speciale 'pillenbreker' breken tot de juiste dosering.
Stap 3. Wanneer de dagdosis nog slechts 0,5 mg diazepam (of het equivalent daarvan) bedraagt, dient volledig te worden gestopt.
Aanvullende behandeling tijdens het afbouwen kan bestaan uit gedragstherapie, relaxatietherapie, groepstherapie of het gebruik van een antidepressivum of een bètablokker.
| Referenties: |
|
