Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopneming (Maastricht)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
 |
|
De Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopneming, Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw "Sterre der Zee", of kortweg Onze-Lieve-Vrouwebasiliek, is een basiliek in het centrum van Maastricht, gelegen op het gelijknamige Onze-Lieve-Vrouweplein. In het Maastrichtse dialect wordt deze kerk Slevrouwe genoemd. De stad Maastricht heeft nog een tweede basiliek: de Sint-Servaasbasiliek (Maastricht), die op korte loopafstand staat van de Slevrouwe (hierbij zijn beide "e" sjwa). De basiliek behoort tot de Top 100 der Nederlandse UNESCO-monumenten.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Tot de 11e en 12e eeuw is de documentatie van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek zeer beperkt, maar er wordt van uitgegaan dat de voorganger van de basiliek gebouwd werd rond de vijfde eeuw. Daarmee is de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek de oudste kerk van Maastricht. De kerk werd gebouwd binnen de muren van het oorspronkelijke castrum, waarschijnlijk ter vervanging van een heidens Romeins heiligdom. Mogelijk heeft de kerk dienst gedaan als kathedraal in de tijd dat er een bisschop zetelde in Maastricht (vierde tot zevende eeuw).
De huidige kerk dateert uit de 11e eeuw. De fundamenten van het westwerk moeten rond het jaar 1000 gedateerd worden. De grijze hoekstenen (zie foto hiernaast) zijn afkomstig van het Romeinse fort dat op de plaats van de huidige kerk stond en rond die tijd werd afgebroken. Tot de omwalling van de stad in 1229 was de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek het middelpunt van Maastricht. De kerk heeft een crypte aan de oostkant en de westkant van het gebouw. Uit documenten blijkt dat er in het jaar 1018 melding wordt gemaakt van het instorten van de oostcrypte. Uit voorzorg werd in de herbouw van deze oostcrypte een extra groep pilaren bijgebouwd om het gewicht van het priesterkoor erboven te kunnen dragen.
De Onze-Lieve-Vrouwebasiliek heeft - gedurende de eeuwen - de stormen der tijd goed doorstaan. Zo werd tijdens de inname van Maastricht door de Fransen op 4 november 1794 (door de Franse generaal Kléber) later ook de kerk geconfisqueerd. De kerk werd gedegradeerd en ontwijd tot paardenstal en kanonnensmederij, omdat er geen drempel aanwezig was en dus makkelijk in-en-uit gereden kon worden. Het kapittel van Onze Lieve Vrouw werd opgeheven en het was door de Franse revolutionairen verboden om de katholieke godsdienst uit te oefenen. De gestolen kerk moest overigens in de 19e eeuw door de katholieke gemeenschap van de Nederlandse overheid worden "teruggekocht" die de kerk onderhand in bezit had gekregen.
De kerk is op 20 februari 1933 door paus Pius IX tot basilica minor verheven, de volledige naam luidt sindsdien: "Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-Tenhemelopneming".
In de Tweede Wereldoorlog werd in 1943 de grote klok uit de klokkentoren van Slevrouwe geroofd door de Duitsers die het materiaal nodig hadden voor de oorlogsindustrie. Het naar beneden takelen van deze klok is heimelijk gefotografeerd door fotograaf Daniëls vanuit een pand tegenover de kerk. Opmerkelijk, aangezien in die tijd een streng fotografeerverbod door de Duitse bezetter was ingesteld. Gedurende de oorlog heeft de Onze-Lieve-Vrouwekerk ook andere oorlogsschade opgelopen.
[bewerk] Wapen en eretekenen
In 1990 kreeg de basiliek een wapen. Het verlenen van een wapen aan een kerkelijke instantie is uitzonderlijk. De onthulling werd toentertijd gedaan door de bisschop van Roermond, Mgr. J.M.Gijsen. Het bovenste groene deel van het wapen duidt de speciale status van zetel van het oude bisdom van Maastricht aan. De gele ster op het blauw staat symbool voor Maria en de witte ster is het teken van Maastricht. Onderaan het wapen staat "Solium gloriæ Dei", De Troon van Gods Glorie.
Elke Basilica Minor heeft het recht op het dragen van drie eretekenen: het Conopeum, het Tintinnabulum en het Pauselijk Wapen. Een Conopeum ziet eruit als een parasol die niet geheel uitgeklapt is. Een Tintinnabulum is een stok met daarin een klein belletje met het beeld van de patroonheilige van de kerk. Wanneer de grote stadsprocessie (rond 15e mei van elk kalenderjaar) in Maastricht plaatsvindt, kan men aan deze eretekenen zien welke basiliek langs komt. De eretekenen staan normaal op het priesterkoor. Alleen in de Goede Week na de H.Mis van Witte Donderdag worden tijdens de liturgie van de Altaarontbloting deze kerkelijke attributen weggezet.
[bewerk] Architectuur
|
|
|
Het gebouw is geheel in romaanse stijl. Het meest opvallende deel is het hoge westwerk uit de 11e eeuw, een brede, massief ogende toren met daarin een crypte en een koor. Aan beide zijden wordt dit westwerk geflankeerd door traptorens. Waarschijnlijk werd in de 12e eeuw de verdieping in mergel toegevoegd dat zich duidelijk onderscheid van het kolenzandsteen van het oudste deel. Het mergel werd met grote deskundigheid in de kerk ingebouwd. Hierbij moesten de uitgezaagde stenen van de groeve, exact op dezelfde manier in het gebouw geplaatst worden. Doet men dat niet, en keert men de steen om zoals die uit de groeve komt, dan verpulvert de steen door de druk van het gebouw. Het koor in het westwerk stond oorspronkelijk ten dienste van de parochie terwijl het oostkoor was bestemd voor de kanunniken van het kapittel. In de 14e eeuw werd aan de noordkant een aparte parochiekerk gebouwd, een gotische kerk waarvan inmiddels geen spoor meer over is.
Het schip dateert grotendeels uit de tweede helft van de 12e eeuw. Tijdens een restauratie onder leiding van P.J.H. Cuypers aan het einde van de 19e eeuw werden bijna alle laatgotische en renaissance wijzigingen ongedaan gemaakt en het romaanse karakter gedeeltelijk gereconstrueerd.
De kerk wordt gerekend tot de Maasromaanse groep, een groep kerken in het Nederlandse Zuid-Limburg en de Belgische provincie Luik. Een kenmerk dat vaker voorkomt bij kerken van deze groep zijn de pseudo-transepten, verhoogde zijbeuktraveeën die dienden ter ondersteuning van het gewelf. De Onze-Lieve-Vrouwebasiliek heeft er aan elke kant twee.
Aan de oostkant van het schip ligt het eigenlijke transept, dat eveneens voor het grootste deel uit de tweede helft van de 12e eeuw dateert. Het oostelijke koor stamt uit het derde kwart van dezelfde eeuw en verving een koor dat slechts een paar decennia daarvoor was gebouwd. Van dit eerdere koor bevinden zich restanten van de koortorens in de crypte. Ook het huidige koor heeft dergelijke torens, al staan die verder uit elkaar. Beide torens hebben een massief stenen spits. Door deze stenen spits kon de z.g. Barbaratoren gebruikt worden als opslagplaats van een archief. Stenen torenspitsen zijn beter brandwerend in geval van een blikseminslag. Later is deze toren van de kerk als archiefplaats opgeheven.
Een portaal naast het westwerk biedt toegang tot de kerk. In zijn oorsprong dateert dit portaal uit de 13e eeuw, maar in de 15e eeuw werd het in gotische stijl verbouwd, toen het tevens ging dienen als toegang tot de achterliggende kapel van O.L. Vrouwe Sterre der Zee. De Dagkapel van Onze Lieve Vrouw wordt ook wel de 13e-eeuwse Merode-kapel genoemd. In de Dagkapel staat het genadebeeld van Onze Lieve Vrouw. Het beeld is mirakuleus: er zijn claims van genezingen opgetekend nadat men de voorspraak van de Maagd Maria had ingeroepen. Het genadebeeld wordt altijd meegedragen in de grote stadsprocessie op of rond de feestdag van Sint Servatius.
Ondanks diverse wijzigingen uit latere periodes, met name de kruisribgewelven, maakt het interieur van de kerk een redelijk authentieke romaanse indruk, onder meer door de kleine raampjes die slechts weinig licht binnenlaten.
[bewerk] Inrichting
De kerkelijke inventaris heeft ook een bewogen geschiedenis achter de rug. Door de gedwongen opheffing in 1773 van de orde der jezuïeten vervielen de biechtstoelen en de preekstoel van de jezuïetenkerk aan Slevrouwe die het sindsdien een plaats heeft gegeven. De biechtstoelen (die nog elke zaterdag worden gebruikt voor diegenen die willen biechten) zijn van 1721 als ook de preekstoel in Lodewijk XIV-stijl met daarboven een groot klankbord.
De kansel wordt vanwege de slechte staat niet meer gebruikt. Het houtsnijwerk van de balustrade en de stoel zijn prachtig verlucht en toont de grote vakmanschap van de toenmalige meester.
Het orgel is van 1652 en bevat ruim 3000 orgelpijpen (Groot Regaal en Positief). Dit orgel is rond de jaren tachtig van de vorige eeuw gerestaureerd om de oorspronkelijke Tone du Chapelle terug te krijgen. Hiervoor moesten alle orgelpijpen worden verwijderd en op oorspronkelijke lengte worden terug gebracht. Het orgel is gebouwd door de orgelbouwer Andries Severijn. Vandaar de naam Severijn-orgel.
[bewerk] Kruisgang
Via de kerk kan men de kruisgang in Maasgotische stijl bezoeken die een tuin, de pandhof, omsluit. Deze kruisgang is in 1558-1559 grotendeels uit mergel gebouwd. De vloer van de kruisgang is geplaveid met monumentale grafplaten uit verschillende eeuwen. De Nederlandstalige grafplaten zijn afkomstig van de afgebroken Sint-Nicolaaskerk, die vlak bij de Onze-Lieve-Vrouwekerk stond, maar in 1837 wegens bouwvalligheid werd afgebroken. Daarnaast liggen er grafplaten van kanunniken die vóór de opheffing van het kapittel in de kerk werden begraven. De teksten van deze platen zijn in de Latijnse taal geschreven. Op deze grafplaten staan de naam, de functie en de sterfdatum met wapenschild afgebeeld.
[bewerk] Opgravingen
Vanaf mei 1996 werd in de pandtuin (gelegen binnen de kruisgang) gezocht door een archeologisch team naar de resten van de oude kerk. In tegenstelling tot wat verwacht werd, werd een deel van een Romeinse tempel opgegraven. Naast deze opgravingen werden ook veel graven gevonden en zelfs de oude sacristie werd blootgelegd. Een kostbare gouden Romeinse munt, een solidus werd tijdens deze opgravingen in de pandtuin gevonden. Bij eerdere opgravingen werd onder een steunbeer van de kruisgang een Romeinse stenen waltoren gevonden (zie foto rechts). Deze waltoren is een onderdeel van een Romeins fort dat in de beginperiode vooraf aan het ontstaan van het christendom werd aangelegd. De originele Romeinse brug bestaat in Maastricht al lang niet meer, en moet ongeveer gesitueerd worden in de as van de Maastrichtse Plankstraat, zo'n 150 meter afstand van de huidige Sint Servaasbrug.
