Datief
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mofers. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mofers aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
De datief (Letien dare, datum = gaeve, gegaeve) of dèrde naamval guuef in väöl tale 't indirek veurwerp aan. 't Indirek veurwerp is de zaak in 'n zin worop de door de wèrkwaord oetgeveurdje hanjeling néét drek betrèkking haet, 't mitwerkendj veurwerp.
- Jan guuef Piet 'ne klap (Piet is indirek veurwerp)
De datief is ein vanne ach oorspronkelikke naamvalle vanne Proto-Indo-Europese taal wo ouch 't Limburgs van aafstamp. De datief is vanne ach ein vanne langs euverlaevendje naamvalle, die nag in 'n ruum aantal tale veurkömp. Dit geldj veur Germaanse tale wie Ieslandjs en Pruus en veure meiste Baltische en Slavische tale. Ouch Letien, Klassiek Grieks en Keltisch kóste deze naamval nag, mer in de Romaanse tale (mit oetzönjering van 't Roemeens), modern Grieks en modern Iers is de naamval verdwene. Det geldj ouch veur 't Limburgs, ouchal zeen d'r nag get euverbliefsele bewaardj gebleve.
In väöl Indo-Europese tale haet de datief in häör latere historie functies euvergenomme van anger naamvalle die ieëder oetstórve. In 't aad Germaans beveurbeildj zeen väöl functies vanne locatief (plaats), de instrumentaal (womit) en veur 'n deil ouch de ablatief (vanoet) euvergegaon op de datief en dees anger naamvalle zeen verdwene. 't Limburgs kint nag inkele restante vanne locatief wie óngerwaeges en heives.
Dit verklaortj wróm de datief ouch dök gebroek wuuertj veur aandujinge van plaats, tied en middel, al of neet in combinatie mit veurzètsels wie te, bie, in en mit.
[bewirk] Taengewuuerdig veurkómme
't Nederlands kintj 't stelselmaotig gebroek vanne datief althans inne sjrieftaal nag in éin geval: det van hun en hen (häör of die). Hun is 't perseunlik veurnaamwaord dèrde persoon mieëvawd veure datief, hen dae veure accusatief.
- Ik geef hun een boek (datief) Ich gaef (aan) häör/die 'n book
- Ik stuur hen weg (accusatief) Ich stuur häör/die weg
Nao 'n veurzètsel kömp hen, ouch al is d'r sprake van 'n indirek objek:
- Ik geef een boek aan hen (Ich gaef 'n book aan häör/die)
Dit is echter 'ne geconstrueerde kunsmaotige regel dae gein bazes haet inne laevendje taal. Vriewaal ederein gebroek hun en hen door einanger of vervank die alletwieë door ze. Dit in ougesjouw genaome kan waere gesteldj det gespraoke Nederlands geine datief mieë kintj. Accusatief en datief zeen samegevoog toet éine veurwerpsvorm veur 't liejendj, mitwèrkendj en veurzètselveurwerp.
[bewirk] Versteindj veurkómme
In 'n ruum aantal versteindje oetdrukkinge, ooch gefossielleerd taalgebroek geneumd, is echter de datief nag waal te vinje, wie in den beginne, bij monde van of te bestemder plaatse.
't Wilhelmus vertoeantj nag 'ne datief in: ...den vaderland getrouwe... (Trów aan 't vaderlandj)
Ouch inne Statenvertaling kömp de datief nag veur, beveurbeildj (Richteren 8:16):
- En hij nam de oudsten dier stad, en doornen der woestijn, en distelen, en deed het den lieden van Sukkoth door dezelve verstaan. (En hae noom d'n aajste van die häör stad, en dores vanne woestien, en distele, en di-j 't d'n li-jje van Sukkoth door dezèlve verstaon)
Hiebie is te zeen det de datief-mieëvawd ouch es lidwaord den had.
D'n aaj datiefvörm van 't lidwaord wore:
- datief mannelik inkelvawd: den, enen
- datief vrówlik inkelvawd: der, ener
- datief ónziejig inkelvawd: den, enen
- datief mieëvawd: den, /
Ónziejige en mannelikke zelfstenjige naamwäörd kriege in de regel 'n oetgang -e in de datief. Dit is nag good te zeen in oetdrukkinger wie oude van dage. Ouch in 'n waord es vandaag verraojdj de dóbbele aa 'ne aje datief. Anges zów 't *vandag zeen wie in 't Afrikaans.
Veurzètsels wie mit, van, in en veural te kómme nag in 'n aantal vaste oetdrukkinger mit 'ne datief veur:
- met voorbedachten rade
- van harte!
- in goeden doen
De datiefvörm van 't bepaoldj lidwaord waere in de regel samegetróg mit 't veurzètsel te: te + den = ten, te + der = ter. Dit veurzètsel kömp nag stèd vriewaal ömmer mit 'ne (versteindje) datief veur:
- t'r zieë
- t'n tieje van
Ouchal is 't gebroek vanne datief oetgesjèd mit 't zeen van 'n stelselmaotig óngerdeil van 't Nederlands en 't Limburgs, is 't aantal euverbliefsele zeker neet klein. Soms zeen dees vörm echter verbasteringe, wobie 't waordgeslach neet al te serieus genomme wuuertj:
- ter harte in plaats van het hart -> *ten harte
- te zijner tijd in plaats van *te zijnen tijde (germanisme! zu seiner Zeit)
[bewirk] Datief in 't Letien
De datief vervultj in 't Letien veural de functie van mitwèrkendj veurwerp, mer haet daonaeve nag anger functies, wie de datief van veur- of naodeil of degene van doel. Deze letste steit nao specifieke wèrkwäörd (esse, dare, dicere, ducere, habere, tribuere, ... ). Daonaeve is d'r de datief van bezit dae stèd bie esse steit en 'n bezit oetdruk (dativus possessivus).
De datief steit meistal bie wèrkwäörd, mer ouch bieveuglikke naamwäörd kinne de dominantj zeen. Dees bieveuglikke naamwäörd vervulle de beteikenis van gliek, naobie, bevröndj of gesjik. (vb. par tibi) Ouch kan d'r 'ne datief van veur- of naodeil 'n bieveuglik naamwaord es dominantj höbbe.
Prefixdatieve zeen datieve die kómme nao wèrkwäörd mit 'n specifiek veurvoogsel (ad, ante, cum, in, inter, prae, post, super, sub, ob). Ouch kinne gerundiva de dominantj wobie de datief de hanjelendje persoon is.
Weinig veurkómmendj zeen de datief van standjpuntj en de dativus ethicus.
