Jawa Tengah
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
 |
|
| Motto: "Prasetya Ulah Sakti Bhakti Praja" Tegesé:"Janji bakal setya, sakuwating tenaga, bekti ing negara" |
|
 |
|
| Ibu kutha | Semarang |
| Pimpinan - Gubernur |
Drs. H. Ali Mufiz |
| Tlatah | 32.548,20 km² |
| Pedunung - (2005) - Kepadhetan |
31.820.000 977 jiwa/km² |
| Kabupaten/Kutha | 29 Kabupaten lan 6 Kutha otonom |
| Suku bangsa | Jawa (98%), Tionghoa, Sundha (1%), Arab-Indonesia |
| Basa | Indonesia, Jawa |
| Agama | Kejawèn, Islam, Kristen, Hindhu, lan Buddha |
| Zona wektu | WIB (UTC+7) |
| Koordinat - Latitudha - Longitudha |
6°Kidul - 7°30'Kidul 108°30'Wétan to 112°00'Wétan |
| Élévasi - Titik dhuwur dhéwé - Titik ngisor dhéwé |
3.428 m (Gunung Slamet) 0 m |
| Situs wèb | http://www.jawatengah.go.id/ |
Jawa Tengah iku sawijining provinsi ing Indonesia. Ibu kuthané iku Semarang. Jawa Tengah iku salah siji saka nem provinsi sing ana ing pulo Jawa. Kajaba jeneng sawijining provinsi, Jawa Tengah iku uga jeneng tlatah budaya ing Pulo Jawa. Dadi sajatiné Ngayogyakarta uga bagéyan saka Jawa Tengah, yèn ditilik saka sajarah ya pancèn mengkono. Kosok baliné, tlatah Surakarta sawisé Indonesia mardika dadi bagian provinsi Jawa Tengah. Tlatah Jawa Tengah iki papan sing wong Jawané manggon paling akèh minangka rélatif. Semboyan provinsi iki dadi uga yèn Jawa Tengah iku "Pusat Budaya Jawa".
Provinsi Jawa Tengah iku ambané 32,548.20 km²; kurang luwih saprapat saka amba total pulo Jawa. Pedhunungé cacahé 31.820.000 (2005), dadi provinsi iki nomer telu sing gedhé dhéwé ing Indonesia sawisé Jawa Kulon lan Jawa Wétan, lan kurang luwih saprapat cacah total pedhunung pulo iki.
Bab lan Paragraf |
[sunting] Géografi
Jawa Tengah iku papané ana ing satengahé Pulo Jawa lan kaapit déning provinsi Jawa Kulon lan Jawa Wétan. Ana bagéyan cilik ing sisih kidul dadi Daerah Istimewa Yogyakarta sing sacara sakabèhané diubengi déning Jawa Tengah. Ngayogyakarta iku yèn ditilik saka sajarah lan budaya sajatiné bagéyan saka Jawa Tengah senadyan saiki ngadeg dadi provinsi dhéwé. Ing sisih lor, Jawa Tengah winatesan déning Segara Jawa lan ing sisih kidul déning Samudra Hindia. Provinsi Jawa Tengah uga ngliputi sawetara pulo-pulo lepas panté: Karimun Jawa ing lor lan Nusakambangan ing kidul-kulon.
Suhu temperatur ing Jawa Tengah iku antara 18–28 drajat Celsius lan kadar lembab rélatif antara 73–94 persèn.[1] Sementara kadar lembab dhuwur ana ing tlatah ngisor provinsi iki, curah udan cukup gedhé ing tlatah pagunungan.[1] Kadar udan paling dhuwur 3.990 mm karo 195 dina udan tau kacathet ing Salatiga.[1]
Géografi Jawa Tengah bisa kaanggep teratur karo jalur ciyut dataran rendah ing pasisir lor lan kidul mawa tlatah pagunungan ing tengah. Ing sisih kulon ana gunung geni aktif, Gunung Slamet, banjur rada mangétan ana komplèks pagunungan Dièng ing dataran tinggi Dièng. Banjur sakidul-wétané ana latar Kedhu sing winatesan déning Gunung Merapi lan Gunung Merbabu ing sisih wétan. Sakiduling Semarang ana Gunung Ungaran lan sawétané ana Gunung Murya. Banjur ing sisih wétan, ing tlatah pawatesan karo provinsi Jawa Wétan ana Gunung Lawu.
Amerga déning sajarah vulkanik lan akibaté awu vulkanik, Jawa Tengah iku sawijining papan sing subur banget kanggo tani. Pemandhangan sawah ana ing ngendi-endi, kejaba ing tlatah kidul-wétan saubenging Gunung Kidul lan Wanagiri. Sebabé lemahé akèh konsentrasiné gamping lan panggonané pancèn ing tlatah ayang-ayang udan.
Ana loro kali gedhé ing Jawa Tengah; Kali Serayu ing sisih kulon sing mili menyang Samodra Hindhia lan Bengawan Solo sing mili menyang Segara Jawa, ngliwati Provinsi Jawa Wétan.
[sunting] Pamérangan administratif
- Uga pirsanana Daftar Kabupaten lan Kutha ing Jawa Tengah
Jawa Tengah nduwé status Provinsi wiwit jaman Walanda sing katata jroning 5 dhaérah (gewesten) utawa Karésidhènan yaiku Eks. Karesidenan Semarang, Eks. Karesidenan Pati, Eks. Karesidenan Kedu, Eks. Karesidenan Banyumas, Eks. Karesidenan Pekalongan lan ditambah Eks. Karesidenan Surakarta saha Eks. Karesidenan Ngayogyakarta. Sing dadi dhaérah swapraja (vorstenland) yaiku Kasunanan lan Mangkunegaran saha Kasultanan Ngayogyakarta lan Pakualaman. Saben-saben gewest iku ketata manèh saka kabupatèn-kabupatèn.
Nalika jaman mardika ing taun 1957, karésidhènan iki dijabel kabèh sawisé pemilu lokal[2].
Saiki Jawa Tengah (tanpa Ngayogyakarta) dipérang dadi 29 kabupaten lan 6 kutha otonom (sadurungé diarani kotamadya lan kota pradja ing basa Indonésia). Ing ngisor kabèh kabupaten lan kutha dipacakaké:
- Kabupatèn: Kabupaten Banjarnegara, Kabupaten Banyumas, Kabupaten Batang, Kabupaten Blora, Kabupaten Bayalali, Kabupaten Brebes, Kabupaten Cilacap, Kabupaten Demak, Kabupaten Grobogan, Kabupaten Jepara, Kabupaten Karanganyar, Kabupaten Kebumen, Kabupaten Kendhal, Kabupaten Klathen, Kabupaten Kudus, Kabupaten Magelang, Kabupaten Pathi, Kabupaten Pekalongan, Kabupaten Pemalang, Kabupaten Purbalingga, Kabupaten Purwareja, Kabupaten Rembang, Kabupaten Semarang, Kabupaten Sragen, Kabupaten Sukaharja, Kabupaten Tegal, Kabupaten Temanggung, Kabupaten Wanagiri, Kabupaten Wanasaba
- Kutha otonom: Kutha Magelang, Kutha Surakarta, Kutha Salatiga, Kutha Semarang, Kutha Pekalongan, Kutha Tegal
Kabupaten lan kutha iki bisa dipérang manèh dadi 565 kecamatan. Banjur kecamatan iki bisa dipérang dadi 7.804 desa lan 764 kalurahan[1].
[sunting] Sajarah
[sunting] Jaman Prasajarah
Ing jaman prasejarah, Jawa Tengah wis nduwé budaya yaiku budaya purba. Anané Pithecantropus erectus javanicus iku dadi bukti.
Sanadyan candhi Sukuh dibangun wektu pengaruh budaya Hindu wiwit pudar, dadi gaya budaya jaman sedurungé dadi bangkit manèh, mulané wujud candhi iki mempèr karo bangunan-bangunan prasejarah jaman watu gedhé (megalitikum).
Wiwit jaman prasejarah, Jawa Tengah wis dienggoni menungsa purba sing isih nduwé budaya primitif banget. Fosil menungsa sing diarani Pithecantropus erectus utawa Pithecantropus Erectus Javanicus sing urip sekitar 750.000 taun SM iki ditemokaké ing dhaérah Sangiran. Situs purbakala Sangiran iki sebagéyan ana ing Kabupaten Sragen lan sebagéyan manèh ing Kabupaten Karanganyar Jawa Tengah. Situs manungsa purba iki asalé saka kala pleistosen lan ditemokaké déning Dr. Ralph von Königswald ing désa Ngebung taun 1934. Miturut ketetapan Unesco tanggal 5 Desember 1996, situs iki dadi warisan èlmu pengetahuan donya.
[sunting] Jaman Kerajaan-Kerajaan
Udakara taun 78 M (?, kira-kira), miturut laporan sing ditulis Tim Peneliti Sejarah Galuh (1972), Kerajaan Galuh Purba wis wiwit digawe, jeneng Kratone yaiku Kerajaan Galuh Sindula (ana uga naskah sing njenengi Kerajaan Bojong Galuh). Punjering peprintahan ana ing Medang Gili lan dislirani Ratu Galuh (Ratu Pertama). Kira-kira taun iku uga wulangan Hindu wiwit mlebu ing Jawa Tengah.
Abad IV - V Kerajaan Kalingga (Budha) madeg ing sakiwo-tengene Jepara saiki. Abad V - VI Punjering Kerajaan Galuh Purba ana ing sak udhege Gunung Slamet. Taun 674 M, Kerajaan Kalingga (Budha) dipandhegani Ratu Sima. Abad VI Punjering Kerajaan Galuh Purba dipindah ana ing sacedhake Garut - Ciamis lan yasa Kerajaan Galuh (Kawali}.
Taun 732 M (miturut Prasasti Canggah), Kerajaan Kalingga (Budha) diubah dadi Kerajaan Mataram (Hindu), dipandhegani Raja Sanjaya utawa Rakai Mataram (wiwit Dinasti/wangsa Sanjaya), dene kutharaja ana ing Medang Kamulan. Candi-candi Siwa ing Banjarnegara (Dieng) digawe wektu iku. Nalika reh-kaprajan diasta dening Rakai Pikatan (wangsa Sanjaya), Candhi Rorojonggrang utawa Candhi Prambanan wiwit digawe.
Taun 750-850 M, wangsa Syailendra (Budha) tekan Sriwijaya nguasani Jawa Tengah. Wangsa Syailendra iki nggawe candi-candi: Candhi Borobudur, Candhi Sewu, Candhi Kalasan lan liya-liyane. Kira-kira taun 800 M, Kerajaan Mataram Hindu (wangsa Sanjaya) wiwit kedheseg lan nyingkir neng arah wetan. Taun 925 M, punjering peprentahan krajan pindah ing Jawa Wetan, Jawa Tengah ditinggal.
Sakwise Kerajaan Majapahit (Hindu) ambruk (iku sekitar taun 1518 M), kerajaan-kerajaan Islam muncul ing Demak, wiwit iku Agama Islam disebarke ing Jawa Tengah bebarengan punjering kratonn mbalik ing Jawa Tengah maneh.
Taun 1569 M, Kerajaan Demak ambruk, punjering Kraton Demak pindah mring Pajang cedhak Solo, Joko Tingkir (putra mantune Raja Demak Sultan Trenggono) dadi Ratu Kerajaan Pajang gelare Sultan Hadiwijaya. Wektu peprentahan Sultan Hadiwijaya akeh rerusuh, uga akeh sing mbalelo. Perang sing paling gede yoiku antarane Sultan Hadiwijaya lawan Haryo Penangsang. Sultan Hadiwijaya ndawuhake Danang Sutawijaya supaya numpes Haryo Penangsang sing mbalelo, lan kasil merjoyo Haryo Penangsang. Sultan Hadiwijaya maringi bebungah awujud lemah yokuwi bumi Alas Mentaok (=Mataram; Kotagede, Jogjakarta) mring Danang Sutawijaya. Taun 1575 M, Danang Sutawijaya (Putra Kyai Gede) jumeneng nata sing kapisanan ing Mataram (Islam) kanthi silih asma Kanjeng Gusti Panembahan Senopati Panatagama Kalifathollah Tanah Jawa.
Taun 1582 M, Kerajaan Pajang dikepung Kerajaan Mataram. Taun 1586 M, punjering Kraton Pajang dipindah ing Mataram. Taun 1613-1645 M, Reh kaprajan diasta dening Sultan Agung Hanyakrakusuma ing Pleret (saiki Kecamatan Pleret wilayah Kabupaten Bantul) Taun 1755 M, Perjanjian Gianti, Surakarta Hadiningrat (Kraton Kasunanan) lan Ngayogyakarta Hadiningrat (Kraton Kasultanan) dijumenengake.
[sunting] Jaman Walanda
Jawa Tengah duwé status Provinsi wiwit jaman Walanda sing katata jroning 5 dhaérah (gewesten) utawa Karesidhenan yaiku Eks. Karesidenan Semarang, Eks. Karesidenan Pati, Eks. Karesidenan Kedu, Eks. Karesidenan Banyumas, Eks. Karesidenan Pekalongan lan Eks. Karesidenan Surakarta. Sing dadi dhaerah swapraja (vorstenland) yaiku Kasunanan lan Mangkunegaran. Masing-masing gewest iku ketata maneh saking kabupaten-kabupaten.
[sunting] Jaman Mardika
Taun 1946 pemerentah Indonesia netapke daerah swapraja Kasunanan lan Mangkunegaran dadi karesidhenan. Taun 1950 liwat Undang-undang dhaerah-dhaerah kabupaten lan kotamadya ditetapke, penetapan Undang-undang iku saiki dièngeti minangka dina lair Provinsi Jawa Tengah, yaiku tanggal 15 Agustus 1950.
[sunting] Dhémografi
Miturut cacah jiwa taun 2205, pedunung provinsi Jawa Tengah ana 31.820.000 jiwa. Sadurungé miturut cacah jiwa taun 1990, pedunungé 28.516.786 jiwa.[3] Dadi pedunung Jawa Tengah munggah kurang luwih 11,6% ing 15 taun.
Kabupaten/kutha sing paling padhet yaiku Kabupaten Brebes (1,767 yuta jiwa), Kabupaten Cilacap (1,644 yuta jiwa), lan Kabupaten Banyumas (1,603 yuta jiwa). Suku mayoritas ing Jawa Tengah iku Suku Jawa. Séntra populasi urban sing gedhé iku dhaérah Semarang Raya, dhaérah Surakarta Raya lan dhaérah Brebes-Tegal-Slawi.
[sunting] Agama
Resminé, ing 1990 mayoritas populasi Jawa Tengah utawa kurang luwih 96%, iku agamané Islam. Sing paling gedhé kapindho iku agama Kristen Protèstan sing dilakoni déning 2% pedunung Jawa Tengah.[4] Sisané manut agama Katulik, Hindhu utawa Buddha.
Senadyan mayoritas pedunung Jawa iku wong Muslim, uga akèh sing manut kapracayan Kejawèn. Clifford Geertz, ing bukuné bab agama Jawa mbédakaké apa sing diarani wong santri lan abangan.[5] Geertz nganggep yèn kaum santri iku wong Muslim taat lan wong abangan iku wong Jawa sing nominal sing uga nglakoni tradhisi asli luwih akèh.
Wong-wong Walanda uga nyebaraké agama Protèstan lan pamanuté lumayan akèh. Banjur misionaris Walanda Katulik saka ordo Yésuit, F.G.C. van Lith uga olèh kasil lumayan suksès, utamané ing tlatah Jawa Tengah kidul lan Ngayogyakarta ing awalé abad ka-20.[6] Van Lith disarèkaké ing pasaréyan Yésuit ing Munthilan.
Sawisé prastawa G-30-S PKI ing taun 1965, warganegara Indonésia diwajibaké manut agama supaya ora dicap komunis déning pamaréntah. Mulané sawisé iku agama Hindhu lan Buddha tumuwuh manèh ing Jawa Tengah. Banjur agama Kong Hu Cu uga lumrah ing antarané komunitas Tiong Hoa. Wiwit taun 2006, agama iki uga diakoni dadi agama resmi.
[sunting] Ètnisitas
- Uga pirsana Wong Jawa
Mayoritas populasi ing Jawa Tengah iku wong Jawa. Cacahé kurang luwih 98% saka pedunung total. Banjur saliyané wong Jawa, uga ana kanthong-kanthong komunitas Sundha ing Kabupatèn Brebes lan Cilacap. Toponimi Sundha ing tlatah kéné lumrah ditemokaké, kaya ta Dayeuhluhur ing Cilacap, Ciputih lan Citimbang ing Brebes lan malahan uga Cilongok sing papané wis cukup adoh ing Banyumas.[7]
Ing pusat-pusat urban, kaum minoritas kaya ta bangsa Tiong Hoa-Indonésia lan Arab-Indonésia uga akèh ditemokaké. Dhaérah panggonané wong Tiong Hoa diarani pecinan lan wong Arab akèh manggon ing Kampung Arab. Kampung Arab sing misuwur contoné ing Pasar Kliwon, Surakarta.
[sunting] Basa
- Uga pirsana basa Jawa
Amerga mayoritas pedunung Jawa Tengah iku wong Jawa, mula basa sing dhominan iku basa Jawa. Ing Jawa Tengah ana sawetara dhialèk sing dipituturaké. Ana rong dhialèk utama: "basa Jawa Kulonan" utawa "basa Ngapak" (antarané basa Banyumasan) lan "basa Jawa Tengahan"[8]) and central Javanese.
Basa Sundha uga dipituturaké ing tlatah pawatesan provinsi Jawa Kulon, utamané ing Brebes lan Cilacap. Malahan miturut sawetara sumber, basa Sundha kala mbiyèn dipituturaké nganti tekan Dièng.[9] Menawa tenan, mantan wates basa Sundha iki kurang luwih sarujuk karo wates isoglos sing mbédakaké dhialèk Jawa Tengahan karo Jawa Wétanan.
Ing tlatah kutha-kutha utawa urban, basa Indonésia lumrah dipituturaké.
[sunting] Budaya
- Uga pirsanana Budaya Jawa
Jawa Tengah dianggep dadi jantungé Budaya Jawa.
[sunting] Ekonomi
[sunting] Pendhidhikan
Ing provinsi Jawa Tengah akeh perguruan tinggi sing misuwur, utamane ing kutha Semarang lan Surakarta. Perguruan tinggi negeri antarane: Universitas Diponegoro (Undip), Universitas Negeri Semarang (Unnes), lan Sekolah Tinggi Agama Islam Negeri Walisongo ing Semarang; Universitas Negeri Surakarta (UNS) ing kutha Solo, uga Universitas Jenderal Soedirman (Unsoed) ing Purwokerto.
Universitas swasta sing misuwur antarane Universitas Kristen Satya Wacana (UKSW) ing Salatiga, Universitas Islam Sultan Agung (Unissula) lan Unika Soegijapranata ing Semarang, Universitas Muhammadiyah Surakarta, uga Universitas Panca Sakti ing Tegal.
[sunting] Plesiran
[sunting] Cathetan suku
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 http://www.jawatengah.go.id/framer.php?SUB=ttg_jateng&DATA=profil_jawa_tengah
- ↑ Robert Cribb, Historical Atlas of Indonesia (2000:165)
- ↑ Kamus Besar Bahasa Indonesia (1997:1249)
- ↑ Robert Cribb, Historical Atlas of Indonesia (2000:51)
- ↑ Clifford Geertz, The Religion of Java (1976:121-131), paperback edition
- ↑ http://www.kompas.com/kompas-cetak/0312/27/natal/768772.htm
- ↑ Toponimi Sundha biasané diawali karo mofem ci-, sing tegesé "kali" utawa "banyu" [1]. Dayeuh uga sawijining tembung Sundha sing tegesé "tlatah", q.v. F.S. Eringa Soendaas-Nederlands woordenboek (1984)
- ↑ E.M. Uhlenbeck, A Critical Survey of Studies on the Languages of Java and Madura (1964:62-65)
- ↑ Robert Cribb, Historical Atlas of Indonesia (2000:33)
|
|
 |
|---|---|
|
Kabupaten: Banjarnegara | Banyumas | Batang | Blora | Boyolali | Brebes | Cilacap | Demak | Grobogan | Jepara | Karanganyar | Kebumen | Kendhal | Klathen | Kudus | Magelang | Pathi | Pekalongan | Pemalang | Purbalingga | Purwareja | Rembang | Semarang | Sragen | Sukaharja | Tegal | Temanggung | Wanagiri | Wanasaba |
|
|
Deleng Uga: Daftar Daerah Tingkat II |
|
|
|
 |
|---|---|
|
Provinsi: Bali | Banten | Bengkulu | DKI Jakarta | Daerah Istimewa Yogyakarta | Gorontalo | Jambi | Jawa Kulon | Jawa Tengah | Jawa Wétan | Kalimantan Wétan | Kalimantan Kulon | Kalimantan Tengah | Kalimantan Kidul | Kapuloan Bangka-Belitung | Kapuloan Riau | Lampung | Maluku | Maluku Lor | Nanggroe Aceh Darussalam | Nusa Tenggara Kulon | Nusa Tenggara Wétan | Papua | Papua Kulon | Riau | Sulawesi Kulon | Sulawesi Tengah | Sulawesi Kidul-Wétan | Sulawesi Kidul | Sulawesi Lor | Sumatra Kulon | Sumatra Kidul | Sumatra Lor |
|
