Þjórsárdalur

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Þjórsárdalur er dalur í Árnessýslu á Íslandi sem liggur á milli Búrfells við Þjórsá í austri og Skriðufells í vestri. Dalurinn er nokkuð sléttlendur og vikurborinn eftir endurtekin eldgos í Heklu. Merkisstaðir í Þjórsárdal eru t.d. Stöng, Gjáin, Háifoss, Þjóðveldisbærinn og Vegghamrar.

[breyta] Náttúrufar

Þjórsárdalur skiptist í tvo dalbotna um Rauðukamba, þar sem Fossá rennur í austari dalbotninu og Bergólfsstaðaá (framar Sandá) í hinum vestari.

Innst í báðum dölum er Fossalda, en austan við Fossá er Stangarfell. Næsta fjall til suðvesturs er Skeljafell, þar næst Sámsstaðamúli og loks Búrfell. Þjórsá lokar dalinum til suður. Vestan við Fossöldu eru Flóamannafjöll, næst Dímon, Selhöfði, svo Skriðufell og Ásólfsstaðafjall. Undir Hagafjalli eru höfðarnir Bringa og Gaukshöfði og er oft talað um að Þjórsárdalur opnist við þann síðarnefnda.

Inn í dalkróknum hjá Ásólfsstöðum og Skriðufelli er mikill skógur, bæði frá náttúrunnar hendi og Skógrækt Ríkisins. Þetta er gróðursælasta svæði Þjórsárdals, ásamt Búrfellsskógi. Þó hefur Landgræðsla Ríkisins staðið fyrir mikli landgræðslu á Vikrunum svokölluðu, meðal annars með lúpínu og grastegundum. Vestan Fossár hafa vikrarnir líka verið græddir upp, mest innan afréttargirðingar Gnúpverja, en þar eru ólíka grastegundir. Framar er meira um melgresi. Í kringum Búrfellsvirkjun og Þjóðveldisbærinn hefur Landsvirkjun grætt upp og er þar meðal annars golfvöllur.

Í Gjánni og á Kjóaflöt er gróðursælt, og er einstaklega friðsælt í Gjánni, þar sem Rauðá leikur sér um hamra og gil. Þar er mikið hvannastóð í kringum uppspretturnar, en líka margar tegundir mosa og grasa.

Á eyrum Bergólfsstaðaár er nú verið að græða upp með grasi, en hægt er að segja að landið sé gróðursnautt allt frá dalbotni fram að þjóðvegi 32, en þar taka lúpínubreiður við.

[breyta] Áhugaverðir staðir

Bærinn að Stöng var grafinn upp árið 1939 og var byggt yfir hann svo nú er hægt að sjá þar hvernig eldstæði og annað innbú leit út á söguöld. Göngubrú er yfir Rauðá rétt yfir neðan Stöng. Frá Stöng er vinsælt að ganga að Gjánni.

Þjórsárdalslaug er vestan Fossár, austur undir Rauðukömbum. Þar er heitur hver, og gnótt af heitu- og köldu vatni sem er sjálfrennandi að lauginni. Innar í dalnum er síðan Háifoss, en hann er annar hæsti foss á Íslandi. Skeiða- og Gnúpverjahreppur lét útbúa útsýnispall vestan í Stangarfelli og liggur vegur frá Hólaskógi að honum. Mun neðar í Fossár er Hjálparfoss, sem er tvískiptur foss í kvos einni á móts við Búrfell.

Vegghamrar eru berghamrar miðja vegu milli Hallslautar og Rauðukamba. Undir þeim liggur hin forna Sprengisandsleið, og ríða fjallmenn Gnúpverja hér um á leið sinni til fjalls. Það er siður þeirra að senda nýliða hópsins til að setja stein í vörðu sem stendur í syllu einni.