સંસ્કૃત ભાષા
વિકિપીડિયા થી
સંસ્કૃત ભારતની એક શાસ્ત્રીય ભાષા છે. આ દુનિયાની સૌથી જુની ભાષાઓમાંની એક છે. સંસ્કૃતનું હિન્દ-યૂરોપીય ભાષા-પરિવારની હિન્દ-ઈરાની શાખાની હિન્દ-આર્ય ઉપશાખામાં વર્ગીકરણ કરવામાં આવ્યું છે. એ આદિમ-હિન્દ-યૂરોપીય ભાષાથી ઘણો મેળ ખાય છે. આધુનિક ભારતીય ભાષાઓ જેમકે હિન્દી, ઉર્દૂ, કાશ્મીરી, ઉડ઼િયા, બંગાળી, મરાઠી, સિંધી, પંજાબી, નેપાળી વગેરે આમાંથી જ ઉત્પન્ન થઈ છે. આ બધી ભાષાઓમાં યુરોપીય બંજારાઓની રોમાની ભાષાનો પણ સમાવેશ થાય છે. હિન્દુ ધર્મના લગભગ બધા જ ધર્મગ્રંથો સંસ્કૃતમાં લખવામાં આવ્યા છે. આજે પણ હિન્દુ ધર્મમાં મોટાભાગના યજ્ઞ અને પૂજાઓ સંસ્કૃતમાં જ થાય છે.
અનુક્રમ |
[ફેરફાર કરો] ધ્વનિ-તંત્ર અને લિપિ
સંસ્કૃત ભારતની ઘણી લિપિઓમાં લખાતી આવી છે, પરંતુ આધુનિક યુગમાં એ મુખ્યત્વે દેવનાગરી લિપિ સાથે જોડાયેલી છે. દેવનાગરી લિપિ મૂળ તો સંસ્કૃત માટે જ બની હૈ, એટલે એમાં દરેક ચિન્હ માટે એક અને માત્ર એક જ ધ્વનિ છે .દેવનાગરીમાં ૧૨ સ્વર અને ૩૪ વ્યંજન છે. દેવનાગરીમાંથી રોમન લિપિ માં લિપ્યાન્તરણ માટે બે પદ્ધતિઓ પ્રચલિત છે: IAST ઔર ITRANS. શૂન્ય, એક કે અધિક વ્યંજનો અને એક સ્વર મળીને એક અક્ષર બને છે.
[ફેરફાર કરો] સ્વર
આ સ્વરો સંસ્કૃત માટે આપવામાં આવ્યા છે. હિન્દીમાં એમનો ઉચ્ચાર થોડો અલગ થાય છે.
સંસ્કૃત મેં ઐ દો સ્વરોં કા યુગ્મ હોતા હૈ ઔર "અ-ઇ" યા "આ-ઇ" કી તરહ બોલા જાતા હૈ . ઇસી તરહ ઔ "અ-ઉ" યા "આ-ઉ" કી તરહ બોલા જાતા હૈ .
ઇસકે અલાવા હિન્દી ઔર સંસ્કૃત મેં યે વર્ણાક્ષર ભી સ્વર માને જાતે હૈં :
* ઋ -- આધુનિક હિન્દી મેં "રિ" કી તરહ, સંસ્કૃત મેં American English syllabic / r / કી તરહ
* ૠ -- કેવલ સંસ્કૃત મેં (દીર્ઘ ઋ)
* ઌ -- કેવલ સંસ્કૃત મેં (syllabic retroflex l)
* ૡ -- કેવલ સંસ્કૃત મેં (દીર્ઘ ઌ)
* અં -- આધે ન્, મ્, ઙ્, ઞ્, ણ્ કે લિયે યા સ્વર કા નાસિકીકરણ કરને કે લિયે
* અઁ -- સ્વર કા નાસિકીકરણ કરને કે લિયે (સંસ્કૃત મેં નહીં ઉપયુક્ત હોતા)
* અઃ -- અઘોષ "હ્" (નિઃશ્વાસ) કે લિયે
[ફેરફાર કરો] વ્યંજન
જ્યારે કોઈ સ્વરનો પ્રયોગ ન હોય, ત્યારે ત્યાં અ માનવામાં આવે છે.સ્વરના ન હોવાને હલન્ત્ અથવા વિરામથી દર્શાવવામાં આવે છે. જેમ કે ક્ ખ્ ગ્ ઘ્ .
* આમાંથી ળ(મૂર્ધન્ય પાર્વિક અન્તસ્થ) એક વધારાનો વ્યંજન છે જેનો પ્રયોગ હિન્દીમાં નથી થતો.મરાઠી અને વૈદિક સંસ્કૃત માં આનો પ્રયોગ કરવામાં આવે છે. * સંસ્કૃત માં ષ નું ઉચ્ચારણ આ રીતે થતું હતું: જીભ ની ટોચ ને મૂર્ધા (મુઁહ કી છત)ની તરફ ઉઠાવીને શ જેવો અવાજ કરવો. શુક્લ યજુર્વેદ ની માધ્યંદિનિ શાખા માં કેટલાક વાક્યો માં ષ નું ઉચ્ચારણ ખ ની જેમ કરવુ એ માન્ય હતું. આધુનિક હિન્દી માં ષ નું ઉચ્ચારણ સંપૂર્ણ રીતે શ ની જેમ થાય છે. * હિન્દી મેં ણ કા ઉચ્ચારણ જ઼્યાદાતર ડ઼ઁ કી તરહ હોતા હૈ, યાનિ કિ જીભ મુઁહ કી છત કો એક જ઼ોરદાર ઠોકર મારતી હૈ . હિન્દી મેં ક્ષણિક ઔર ક્શડ઼િંક મેં કોઈ ફ઼ર્ક નહીં . પર સંસ્કૃત મેં ણ કા ઉચ્ચારણ ન કી તરહ બિના ઠોકર મારે હોતા થા, ફ઼ર્ક સિર્ફ઼ ઇતના કિ જીભ ણ કે સમય મુઁહ કી છત કો કોમલતા સે છૂતી હૈ .
[ફેરફાર કરો] વ્યાકરણ
સંસ્કૃત વ્યાકરણ આધુનિક ભાષાઓ બોલનાર લોકો માટે થોડું કઠિન છે. અહીં એ સ્પષ્ટતા કરવી ઘટે કે હીન્દી, ગુજરાતી જેવી ભારતીય ભાષાઓનો પ્રયોગ કરનાર લોકો માટે સંસ્કૃત વ્યાકરણ ભલે અધરૂ રહ્યું છતાં સંસ્કૃત બોલવું એમના માટે અઘરૂં નથી કારણ કે આ ભાષાઓના ઘણાખરા શબ્દો શુદ્ધ સંસ્કૃતના જ છે તથા બીજા ઘણા શબ્દોના મૂળ પણ સંસ્કૃતમાં જ છે. સંસ્કૃતમાં હિન્દી કે અંગ્રેજીની જેમ વધારે ઉપસર્ગ(prepositions) નથી હોતા. સંસ્કૃતમાં સંજ્ઞા, સર્વનામ, વિશેષણ અને ક્રિયાના વિવિધ પ્રકારના શબ્દ-રૂપો બનાવવામાં આવે છે, જે વ્યાકરણિક અર્થ પ્રદાન કરે છે. અધિકાંશ શબ્દ-રૂપો મૂળશબ્દના અંતમાં પ્રત્યય લગાવીને બને છે. એટલે એમ કહી શકાય કે સંકૃત એક બહિર્મુખી-અન્ત-શ્લિષ્ટયોગાત્મક ભાષા છે .
[ફેરફાર કરો] વૈદિક સંસ્કૃત અને કાવ્ય સંસ્કૃત
સંસ્કૃતનું પ્રાચીનતમ રૂપ વૈદિક સંસ્કૃત છે, જે હિન્દુ ધર્મના પ્રમુખ પુસ્તક વેદની ભાષા છે. મોટાભાગના લોકો પાણિનીના અષ્ટાધ્યાયીને સંસ્કૃત કાવ્યની શરુઆત માને છે . રામાયણ, મહાભારત અને પુરાણ કાવ્યો સંસ્કૃતમાં લખવામાં આવ્યા છે.
Bold text
[ફેરફાર કરો] Headline text
હ્સ્દ્ફ્હ્સુય્ગ્ફ્ફ્જ્ય્દ્ફ્ગોય્સદ્ફ્સ્ગ્સૈફ્ તોલ્આષીડ઼્ઞ્ઃઊઈફિફ્યોલ્ફ્ગિઙ્ફ્ળ્પ્ષ્ડ્ફ઼્ઙ્ઞીઑષ઼્ફ્ઃઈઊઅગ્સ્દુઆ઼ષ્બ્ડ્ણ્બીઞ્૮ટ્ફ્ઃસબ્દ્ન્જ્બ્ લુગ઼્આ઼ટ્વ઼્ષ્ડ્ફ્,ઃવ્ઃઅસ્ફ્દ્ક્ષ્ડ્ઃફ્વ્બ઼઼્ઃફ્ષ્ડૂળ્હ્સ્ગદ્ઙ્વ્ ઼આષ્ઃડ્ઙીય્વ્ઙ્ફૅડૉળઁ
[ફેરફાર કરો] वाह्य सूत्र
- वैदिक साहित्य : महर्षि वैदिक विश्वविद्यालय - पी डी एफ़ प्रारूप, देवनागरी
- TITUS Indica - Indic Texts
- Internet Sacred Text Archive - यहाँ बहुत से हिन्दू ग्रन्थ अंग्रेजी में अर्थ के साथ उपलब्ध हैं। कहीं-कहीं मूल संस्कृत पाठ भी उपलब्ध है।
- क्ले संस्कृत पुस्तकालय संस्कृत साहित्य के प्रकाशक हैं; यहाँ पर भी बहुत सारी सामग्री डाउनलोड के लिये उपलब्ध है।
- संस्कृत अध्ययन, कडियां तथा अन्य सूचनायें - इस ब्लाग लेखक ने संस्कृत से सम्बन्धित अनेकानेक जानकारियां एकत्रित की हैं। यह ब्लाग सतत् अद्यतन् (अपडेट) किया जाता है।
- संस्कृत सुभाषितों का ब्लाग - यहां सुभाषितें देवनागरी तथा रोमन में दी जाती हैं तथा उनका अर्थ अंग्रेजी में दिया जाता है।
- संस्कृतं शिक्षामहै (संस्कृत सीखो) - संस्कृत का यह ब्लाग छोटी-छोटी प्रविष्टियां लिये हुए है। इसका उद्देश्य सरल संस्कृत व्याकरण सीखाना है।
