Leon Trotski
Ut Wikipedy
Leon Trotski (Russysk: Лев Троцкий/Lev Trotski) (Janowka (Oekraïne), 7 novimber 1879 — Coyoacán (suden fan Meksiko- stêd), 21 augustus 1940), eigentlik Lev Davidovitsj Bronstein (Лев Давидович Бронштейн), wie in Russyske revolúsjonêr en politikus dy’t ferneamd waard as ien fan de wichtichste gesichten fan de revolúsje.
Ynhâld |
[bewurkje seksje] Foar de revolúsje
Trotski groeide op yn in Joadske húshâlding yn de Oekraïne. Doe't hy 17 waard sluet hy him oan by de Russyske Sosjaal Demokratyske Arbeiderspartij. Twa jier letter waard hy foar it earst arrestearre fanwege revolúsjonêre aktiviteiten. Nei in pear moannen yn iensume opsluting waard hy fuortbrocht nei Sibearje. Hy wist dêr te ûntsnappen en gie troch nei Londen. Op it twadde kongres fan de Russyske Sosjaal Demokratyske Arbeiderspartij sluet hy him oan by de mensjewiken. Dit soe Jozef Stalin letter tsjin him brûke. Yn 1904 bruts hy mei de mensjewiken en oant 1917 bleau hy in ûnôfhinklike sosjaal-demokraat.
Yn Sint Petersburch naam hy yn 1905 de lieding fan de earste sowjet op him. Hy waard wer arrestearre en wer nei Sibearje brocht. En opnij wist hy te ûntsnappen. Trotski gie nei Jeropa. Yn Frankryk waard er útsetten omdat er in kommunistyske organisaasje oan it opsetten wie yn Parys. Trotski sette ôf nei de Feriene Steaten en fan dêrút kaam hy yn maaie 1917 oan yn Sint Petersburch wêr't hy it foarsitterskip fan de pleatselike sowjet op him naam.
[bewurkje seksje] Oktoberrevolúsje
By de oktoberrevolúsje sluet Trotski him oan by de bolsjewiken en waard hy ien fan de neiste meiwurkers fan Vladimir Lenin. Trotski waard ta Folkskommissaris foar bûtenlânske saken neamd en ûnderhannele by de Frede fan Brest-Litovsk yn de Earste Wrâldkriich. Troch ynterne ferdieldheid yn de sovjetregearing en ynskattingsflaters fan Trotski, mislearren dizzen yn earste ynstânsje wêrtroch de kriich langer duorre hat as needsakelik wie. Ruslân moast dêrom tige ûngeunstige betingsten ûndertekenje. Trotski en ferskillende fraksjes yn de sowjetregearing hoopten dat yn Dútslân de revolúsje slagje soe sadat dat lân de kant fan Ruslân kieze soe yn de Kriich mei in pan-Jeropeeske revolúsje kriich ta gefolch.
Stalin hie fan it begjin ôf in hekel oan Trotski en Trotski ek oan him. De arbeiders en de Joadske yntellektueel koenen troch it ferskil fan karakter net troch ien doar. Trotski wie yn it begjin fierút de meardere fan Stalin, hy fernedere him mei syn retoryk, ien kear sels yn it iepenbier. Stalin dy’t net ien ferjoech en hast nea wat fergeat sei dat hy in kampioen wie mei nepspieren en ferwiet him dat hy him pas oanslute by de bolsjewiken doe't de striid al lang wûn wie. Lenin moast faak tuskenbeide komme wêrby't hy it faak opnaam foar de foar it each swakkere en minder yntelliginte Stalin.
[bewurkje seksje] Boargeroarloch
Trotski waard by it útbrekken fan de boargeroarloch yn Ruslân beneamd ta folkskommissaris foar kriich. Hy organisearre it Reade leger, ûnder oare troch eardere offisieren fan it keizerlike leger ta meiwurking te twingen troch harren famyljes te bedrigen. Mei muoite wisten se it Wite leger te ferslaan. Under lieding fan Trotski ûntwikkele it Reade Leger him ta in doelmjittich middel ter ferdigening fan de revolúsje. It leger waard in soad ynset tsjin demonstraasjes en stakingen. Ek de ekonomy moast neffens Trotski militêrsearre wurde. Unproduktive en wurkûnwillige arbeiders moasten eksekutearre wurde.
Dizze kriichsekonomy makke de befolking poerlilk en it liede ta in grut oantal stakingen. Yn 1921 sette Trotski it leger yn tsjin stakende seelju op de marinebasis Kronsjtadt. Dizze minsken woenen graach frije ferkiezingen en frijlitting fan loftse politike finzenen. Mei it hjir op folgjende bloedbad kaam in ein oan it lêste grutskalige ferset tsjin de kommunistyske regearing. Trotski krige letter in soad kommentaar op syn rol yn dit gehiel. Trotski probearre letter doe't hy yn Meksiko wie om him sels te ferdigenjen. Hy sei dat in revolúsje it rjocht hie om him sels te rêden tsjin in kontrarevolúsje.
Yn de boargeroarloch, wêryn't de stêd Tsaritsyn, letter Stalingrad, no Volgograd belegere waard, ûntstie der fannijs reboelje tusken Stalin en Trotski. Dizze kear oer de befoarrieding. Opnij like Trotski de rûzje te winne, dit omdat de militêre lieder it mei him iens wienen. Lenin soarge derfoar dat Stalin earfol nei Moskou werom komme koe.
Stalin hie de folsleine macht krigen oer it partijapparaat. Dit trochdat Lenin siik wie en de boargeroarloch. Oan de oare kant wie Trotski lieder fan it Reade Leger. Nei Lenins dea ûntstie in striid om de macht. Undanks Lenins eardere stipe oan Stalin hie hy yn syn testamint dúdlik warskôge foar Stalin. Stalin liet dit dokumint ferdwine. Fanút it partijapparaat koe Stalin it gesach fan Trotski ferminderje. Trotske wie in foarstanner fan in permaninte revolúsje wylst Stalin it idee fan de opbou fan sosjalisme yn ien lân oanhong. Yn 1925 koe Trotski net mear rekkenje op stipe yn de partijtop. Hy rekke syn direkte ynfloed op de polityk kwyt. Twa jier letter waard hy rojearre as partijlid en yn 1929 sels deportearre. Dêrnei moast hy it lân sels ferlitte.
[bewurkje seksje] Ballingskip
Koarte tiid ferbleau hy yn Turkije wer't Ruslân noch tichtby wie. Yn Parys skreau hy syn fyzje op de skiednis fan de revolúsje. Yn 1938 wie hy de oprjochter fan de fjirde ynternasjonale. Nei Parys gie hy nei Meksiko, dit die hy op útnoeging fan presidint Lázaro Cárdenas. Yn Meksiko waard him ûnderdak ferliend troch it skilderskeppel Diego Rivera en syn frou Frida Kahlo. Mei dizze frou soe hy koart in relaasje hân hawwe. Trotski ferdigene de Meksikaanske revolúsje. Hy stelde foar dat de lannen fan Latynsk Amearika har ûnder lieding fan Meksiko ferienje moasten yn in “Uny fan Amerikaanske sowjet republiken” om sa better tsjinstân tsjin de Feriene Steaten te hawwen.
De rol fan Trotski foar en tidens de Twadde Wrâldkriich is frjemd. Sa ropt hy yn 1938 yn folle tarieding op de wrâldkriich op ta in feroaring fan lieders fan de Sowjet Uny. Hy stelt dat de USSR harren rjochtsje moatte op wurken fan iepenbier nut ynstee fan bewapeningsprogramma’s.
[bewurkje seksje] De ein fan syn libben
In geheim agint fan Stalin, Ramón Mercader, krige tagong op 20 augustus ta it swier bewekke ferbliuw fan Leon Trotski troch him foar te dwaan as de ferloofde fan de suster fan de siktaresse. Hy die him foar as Jacques Monard, in Belgyske sjoernalist dy’t krekt in artikel foarlizze woe. Doe't Trotski it stik lêze woe by syn buro sloech de agint him mei in iisbile de holle yn. Op 21 augustus 1940 ferstoar Leon Trotski yn in sikehûs oan syn ferwûnings. Diego Rivera en Frida Kahlo waarden in skoftke troch de polysje fertocht fan de moarderij.
Yn augustus 2005 kaam de dochter fan de kommandant fan de Meksikaanske polysje mei de iispriem oansetten. Op dizze iispriem sieten bloedplakken. Volkov Trotski, de pakesizzer fan Trotski hat syn DNA oanbean om dat te fergeliken my de bloedplakken.
Der bestiet noch altyd in streaming yn it kommunisme dy’t him basearret op de ideeën fan Trotski.
[bewurkje seksje] Bibliografy
- 1906 - Resultaten en foarútsichten
- 1909 - Wêrom marksten yndividuele terreur ôfwize
- 1924 - De lessen fan Oktober
- 1924 - Fraachstikken fan de boargerkriich
- 1924 - It belang en de metoade fan antireligjeuze propaganda
- 1924 - Revolutionêre keunst en sosjalistyske keunst
- 1924 - Literatuer en revolúsje
- 1929 - De permaninte revolúsje
- 1931 - De Spaanske revolúsje en de gefaren dy’t har bedrige”
- 1932 - De Russyske revolúsje
- 1934 - Bonapartisme en fassisme
- 1934 - De arbeidermilysje en har tsjinstanners”
- 1935 - Arbeiderssteat, termidor en bonapartisme
- 1936 – Harren moraal en ús moraal
- 1937 - It Kommunistysk Manifest fan hjoed
- 1937 - Stalinisme en bolsjewisme
- 1937 - Klasse, partij en lieding
- 1937 - De les fan Spanje. Lêste warskôging”
- 1938 - It oergongsprogramma
- 1938 - Diskusje oer it oergongsprogramma”
- 1939 - It ABC fan de materialistyske dialektyk
- 1939 - Het marksisme fan hjoed
- 1940 - De fakbûnen yn it tiidrek fan de ymperialistyske ûntaarding
- 1940 - Trije opfettings oer de Russyske revolúsje”
- 1940 - Testamint
- 1944 - Fassisme, wat is it en hoe te bestriden”
