ویکی‌پدیای فارسی
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
 ویکی‌پدیای فارسی:دانشنامه آزاد |
|
|---|---|
 |
|
 صفحه اصلی ویکی‌پدیای فارسی در ۲۳ آوریل ۲۰۰۷ |
|
| آدرس اینترنتی | http://fa.wikipedia.org |
| تجاری است؟ | نه |
| نوع وب‌گاه | دانشنامه اینترنتی |
| زبان(های) قابل استفاده | فارسی |
| مالک | Wikimedia Foundation |
| موسس | روزبه پورنادر |
ویکی‌پدیای فارسی نام یکی از دانشنامههای فارسی‌زبان در اینترنت است.
ویکی‌پدیای فارسی یکی از پروژه‌های بنیاد ویکی‌مدیا است. ویکی‌پدیا پروژه‌ٔ بزرگی است که هدف آن ساخت دایرةالمعارف‌هایی با محتوای آزاد با مشارکت همگان و به همهٔ زبان‌های ممکن است.
این دانشنامهٔ فارسی فاصله هزار تا ده‌هزار مقاله را طی ۱۴ ماه طی کرد و در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۸۴ (برابر با ۱۸ فوریه ۲۰۰۶) با گذر از مرز ده‌هزار به ۳۸اُمین نسخهٔ ویکی‌پدیا تبدیل شد. همچنین این دانشنامه در تاریخ ۴ اردیبهشت ۱۳۸۶ (برابر با ۲۴ آوریل ۲۰۰۷) از مرز ۲۰۰۰۰ مقاله و در ۲۱ دی ۱۳۸۶ (برابر با ۱۱ ژانویه ۲۰۰۸) از مرز ۳۰٬۰۰۰ مقاله گذشت.[۱]
در ۲۶ خرداد ۱۳۸۷ این دانشنامه با ۳۷٬۴۶۴ مقاله در جایگاه ۳۹ در میان دانشنامههای ویکی‌پدیا به زبان‌های گوناگون قرار داشته‌است. با این حال از نظر عمق دانشنامه (Depth)، ویکی‌پدیای فارسی با داشتن نمایهٔ ۱۱۰ از بالاترین دانشنامه‌ها بوده است. نمایهٔ عمق، معیاری است که از حاصلضرب میانگین ویرایش برای هر مقاله در نسبت صفحات غیرمقاله به مقاله‌ها بدست می‌آید و یک معیار برای کیفیت دانشنامه است. [۲]
فهرست مندرجات |
[ویرایش] آغاز
ویکی‌پدیای فارسی کار خود را در ژانویه سال ۲۰۰۴ (میلادی) با نام «ویکی‌پدیا: دایرة‌المعارف آزاد» آغاز کرد. روزبه پورنادر و مسعود علینقیان از پیش‌گامان نسخهٔ فارسی بوده‌اند. در تاریخ ۴ ژانویه ۲۰۰۶[نیازمند منبع] به «ویکی‌پدیا: دانشنامهٔ آزاد» تغییر نام یافت.
[ویرایش] نمودار پیشرفت
| شمار نوشتارها | تاریخ گذر از مرز | مدت | جایگاه |
| ۰ | ژانویه ۲۰۰۴ (میلادی) | ۰ | |
| هزار | ۲۶ آذر سال ۱۳۸۳ (۱۶ دسامبر ۲۰۰۴) | حدود ۱۱ ماه | |
| ۱۰ هزار | ۲۹ بهمن ۱۳۸۴ (۱۸ فوریه ۲۰۰۶) | حدود ۱۴ ماه | ۳۸اُمین |
| ۲۰ هزار | ۴ اردیبهشت ۱۳۸۶ (۲۴ آوریل ۲۰۰۷) | حدود ۱۴ ماه | |
| ۳۰ هزار | ۲۱ دی ۱۳۸۶ (۱۱ ژانویه ۲۰۰۸) | حدود ۹ ماه | ۴۱اُمین |
[ویرایش] مقالات
[ویرایش] گسترهٔ موضوعات
مقالات آغازین این دانشنامه بیشتر در زمینهٔ عناصر شیمیایی و برخی مباحث تاریخی بودند. با افزوده شدن مطالب گوناگونی درباره جغرافیا و ادیان (بیشتر بودیسم و دین زرتشت)، ایران‌شناسی و همچنین زبان و ادب فارسی در ۲۶ آذر سال ۱۳۸۳ (۱۶ دسامبر ۲۰۰۴) شمار مقالات آن از مرز ۱۰۰۰ گذشت.
مطالب آن، در این تاریخ از تنوع خوبی برخوردار شدند و جغرافیا (به ویژه شناخت اقوام و کشورها)، ادبیات، تاریخ، زیست‌شناسی، گیاه‌شناسی، چهره‌های سیاسی ایران، علوم رایانه، ایران‌شناسی، هوافضا، علوم نظامی و موسیقی از رشته‌های پرمقاله در این دوره از ویکی‌پدیای فارسی بودند.
[ویرایش] رعایت سیاست‌ها و رهنمودها
ویکی‌پدیای فارسی از ابتدای بنیانگذاری پایبند رعایت قوانین، سیاست‌ها و رهنمودهای مطرح‌شده در ویکی‌های بزرگ‌تر (مانند ویکی‌پدیای انگلیسی و آلمانی) بوده است. از جمله این مسائل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
[ویرایش] ذکر منابع و رعایت حق‌تکثیر
ویکی‌پدیای فارسی و کاربران آن همواره تلاش کرده‌اند که مسائل مرتبط با حق تکثیر را، با وجود خلاء قانونی موجود در ایران، رعایت کنند و علاوه بر قوانین فعلی این کشور در زمینهٔ حق تکثیر، قوانین جهانی حق‌تکثیر را نیز درنظر داشته باشند.
کاربران ویکی‌پدیای فارسی به احتمال اولین گروه از فارسی‌زبانانی هستند که پس از کاربران و توسعه‌دهندگان جنبش نرم‌افزار آزاد، با مجوزهای مربوط به این حوزه آشنایی یافته‌اند و این اجازه‌نامه‌ها را در ویرایش‌ها و فعالیت‌های خود رعایت کرده‌اند.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های ویکی‌پدیای فارسی، ناآشنایی عمومی مسوولین وب‌گاهها و اهالی وبلاگستان فارسی با حق تکثیر به شکل عام و مجوزهای آزاد و نیمه‌آزاد (مانند گنو و مردم عادی خلاق یا Creative Commons) است که باعث می‌شود، پیکره‌های متنی کپی‌شده از وب‌گاهها و وب‌نوشت‌های فارسی غالباً با سیاست‌های ویکی‌پدیا دربارهٔ حق تکثیر هماهنگی نداشته باشند.
در هر صورت، با کوشش ویکی‌نویسان فعال، در نسخهٔ فارسی دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا، سعی بر این شد تا مقالات تا حد ممکن دارای منبع و مرجع باشند و منابع و مآخذ آنها همراه با پیوند در پایین هر نوشتار آورده شود.
[ویرایش] زیرساخت‌های فنی
[ویرایش] استانداردهای زبان
ویکی‌پدیای فارسی از ابتدا پایبند به اجرای صحیح استانداردهای مربوط به زبان فارسی در وب بوده و سوابق روزبه پورنادر - که ویکی‌پدیا فارسی را راه‌اندازی کرده - در زمینهٔ استانداردها، جهانی‌سازی و بومی‌سازی رایانه برای زبان فارسی، در این راه کمک فراوانی نموده است.
با توجه به این پیش‌زمینه هم‌اکنون نوشتارهای ویکی‌پدیای فارسی از نظر معیارهای صحیح کدنگاری و استفاده از نویسه‌های استاندارد مربوط به زبان فارسی (در برابر نویسه‌های به ظاهر همسان در استاندارد زبان عربی) از سوی کاربران و ربات‌های ویرایشگر، ویرایش می‌شوند و نویسه‌های غیراستاندارد به شکل صحیحشان جایگزین می‌گردد.
[ویرایش] امکانات و ابزارها
کاربران و مدیران ویکی‌پدیای فارسی بدلیل آشنایی و مشارکت با پروژه‌های دیگر ویکی، به ابزارها، الگوها و دیگر امکانات موجود در آن وب‌گاهها آشنایی داشته و همواره سعی نموده‌اند این ابزارها و امکانات را جهت استفاده در ویکی‌پدیای فارسی آماده کنند که موارد زیر از آن جمله‌اند :
- الگو‌های پیامی، ویرایشی، اطلاعاتی و ناوبری.
- ربات‌های ویرایشگر.
- میان‌برهای ویکی‌پدیا.
[ویرایش] چالش‌ها
مهم‌ترین چالش‌های ویکی‌پدیای فارسی را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد :
[ویرایش] چالش های محیطی
این دسته از چالش ها به وضعیت کلی اینترنت و خط و زبان فارسی روی اینترنت مربوط می شود. مهم‌ترین مشکلاتی که در این دسته قرار می گیرد عبارت است از:
- پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت: ضریب نفوذ اینترنت در ایران در سال ۲۰۰۷ حدود ۱۰٫۶ درصد جامعه معادل ۷٫۵ میلیون نفر بوده است.[۳] همچنین ضریب نفوذ اینترنت در افغانستان ۱٫۱ درصد جامعه معادل سیصد هزار نفر بوده است.[۴] بدین ترتیب اکثریت فارسی زبانان به اینترنت دسترسی ندارند.[۵]
- خط و زبان فارسی: علی رغم اینکه طی چند سال اخیر چندین گروه مختلف و از جمله شورای عالی اطلاع رسانی در خصوص خط و زبان فارسی در اینترنت فعالیت می کنند، هنوز خط و زبان استاندارد نشده است.
- کمبود محتوای فارسی معتبر: مقدار بسیار اندکی محتوای فارسی بر روی وب قرار دارد. بخش عمده ای از آن در قالب خودنوشت ها در وبلاگها ست که قابل استناد نمی باشد.
- خطوط کم سرعت: پهنای باند خانگی اینترنت در ایران از سوی دولت به ۱۲۸ کیلوبایت محدود شده است و علاوه بر آن عده کمی از کاربران از خطوط ADSL استفاده می کنند.
- نهادینه نشدن کپی رایت: مسأله کپی رایت در ایران هنوز نهادینه نشده و علاوه بر ضعف قانون بسیاری از ناشران و سایت ها نیز با مقررات آن آشنا نیستند. لذا دسترسی به اطلاعات و به ویژه عکس های قابل تکثیر بسیار دشوار است.
[ویرایش] چالش های داخلی
این دسته از چالش ها به وضعیت ویکی پدیا در کل و ویکی پدیای فارسی به طور خاص مربوط می شود. مهم‌ترین مشکلات این دسته عبارت‌اند از:
چالش های عمومی ویکی پدیا:
- امکان ویرایش عمومی: ویژگی عمومی‌بودن ویکی‌پدیا ضمن آنکه باعث رشد و گسترش آسان آن است از سوی دیگر در شرایطی که تعداد افراد ناآشنا با قوانین و نیز فرهنگ دانشنامه‌نویسی زیاد باشد می تواند تبدیل به تهدید شود. در چنین حالتی کاربران فعال و آشنا با قوانین بخش عمده ای از وقت خود را صرف اصلاح ویرایش های کاربران دیگر خواهند نمود. این مشکل با افزایش تعداد کاربران فعال و آشنا به قوانین کاهش خواهد یافت.
چالش های خاص ویکی پدیای فارسی:
- عدم افزایش سرعت ایجاد مقالات: طبق بررسی‌های ویکی‌پدیای انگلیسی افزایش مقالات بر اساس یک روند نمایی رخ می دهد و شتاب و سرعت افزایش مقالات هر دو مثبت است.[۶] اما بررسی رشد ویکی‌پدیای فارسی از هزار تا ده هزار و از ده هزار تا بیست هزار نشان می دهد که در هر دو مورد حدود ۱۴ ماه زمان صرف شده است، یعنی سرعت افزایش مقالات ثابت است.[۷]
- کمبود مدیران: ویکی پدیای فارسی در بهار ۱۳۸۶ تنها ۹ مدیر دارد (۲ نفر از آنها دیوان‌سالار هستند) و نیمی از آنها فعال نیستند. در حالی در تاریخ ۱ می ۲۰۰۷ ویکی پدیاهایی با تعداد مقالات بین ۲۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ به طور متوسط ۱۶ تا ۱۷ مدیر دارند و ۳ تای قبل و ۳ تای بعد نیز به طور متوسط بین ۱۵ تا ۱۶ مدیر دارند. [۸]
- ضعف سازوکار تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری: علی رغم آنکه تعداد صفحات مربوط به سیاست ها و رهنمود قابل توجه است، اما در اغلب موارد این صفحات از ویکی پدیای انگلیسی کپی شده است و حاصل اجماع دیدگاه های ویکی نویسان فعال در ویکی پدیای فارسی نیست. از آن رو که هر ویکی پدیا شرایط خاص خود را داراست، ضمن استفاده از تجربیات ویکی های پیش رو لازم است نظامی برای تصمیم سازی و سیاست گذاری کارآمدتر اندیشیده شود تا به جای بحث های پیاپی بی‌نتیجه و بی‌ثمر بتوان سریعتر برای حل مشکلات اصلی سیاست ها و رهنمودهای لازم را تهیه نمود.
- ضعف سازوکار کارآمد فعالیت دسته‌جمعی: علی رغم آنکه سرعت ویرایش ویکی‌پدیای فارسی طی سال ۱۳۸۵ افزایش یافته و حدودا دو برابر شده است[۹]، اما سازوکارهای ساماندهی فعالیت دسته جمعی نظیر ویکی پروژه ها و پاسخ به پرسش ها رشد کمی داشته اند.
- فقدان سازوکار کارآمد رفع اختلاف: در ویکی پدیای فارسی سازوکارها رفع اختلاف نظیر کمیته های داوری و میانجیگری و حتی سیاست های مربوط به رفع اختلاف نظیر سیاست حل اختلاف و سیاست حکمیت وجود ندارد.
[ویرایش] تأثیر بر دیگر دانشنامه‌ها
وجود ویکی‌پدیای فارسی بر دایرةالمعارف‌های دیگر نیز تأثیر گذاشته است. از جملهٔ این آثار می‌توان به دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌زمین نیز اشاره کرد که به گفتهٔ پدیدآورندگانش از ویکی‌پدیا تأثیر گرفته است [1].
[ویرایش] جُستارهای وابسته
[ویرایش] پانوشت ها
- ↑ Wikimedia News
- ↑ List of Wikipedias
- ↑ Middle East Internet Usage and Population Statistics
- ↑ ASIA INTERNET USAGE AND POPULATION
- ↑ INTERNET WORLD USERS BY LANGUAGE
- ↑ Wikipedia:Size of Wikipedia
- ↑ ChartsWikipediaFA
- ↑ List of Wikipedias
- ↑ TablesWikipediaFA
