ویکیپدیا
از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
| ویکیپدیا | |
|---|---|
 |
|
 نمای وبگاه |
|
| آدرس اینترنتی | http://www.wikipedia.org |
| شعار | دانشنامه آزادی که هر کسی میتواند آن را ویرایش کند |
| رتبه در الکسا | ۹[۱] |
| تجاری است؟ | نه |
| نوع وبگاه | دانشنامه برخط |
| زبان(های) قابل استفاده | چند زبانه(۲۳۶ زبان که ۲۵۳ زبان فعال هستند) [۲] |
| مالک | بنیاد ویکیمدیا |
| موسس | جیمی ولز, لری سانگر[۳] |
ویکیپدیا (به انگلیسی: Wikipedia) یک دانشنامه اینترنتی چندزبانه با محتویات آزاد است که با همکاری افراد داوطلب نوشته میشود و مقالات آن میتواند توسط هر کسی که به اینترنت دسترسی دارد ویرایش گردد. نام ویکیپدیا واژهای ترکیبی است که از واژههای ویکی (وبگاه مشارکتی) و انسیکلوپدیا (دانشنامه) گرفته شدهاست. میزبانهای اینترنتی اصلی این وبگاه در شهر تامپای فلوریدا هستند. همچنین میزبانهای اضافی دیگری هم در شهرهای آمستردام و سئول به این وبگاه یاری میرسانند.[۴]
ویکی پدیای انگلیسی در تاریخ ۲۵ دی ۱۳۷۹ به صورت مکملی برای دانشنامهٔ تخصصی نوپدیا نوشته شد. هم اکنون پروژه ویکی پدیا توسط بنیاد غیر انتفاعی ویکیمدیا پشتیبانی میشود. [۴] مدخلهای ویکیپدیا طبق مدخلهای سالنامهها، فرهنگهای جغرافیایی و رخدادهای روز هستند. هدف آن آفرینش و انتشار جهانی یک دانشنامهٔ رایگان به تمامی زبانهای زنده دنیاست.
ویکیپدیا از پایان آوریل ۲۰۰۷ تاکنون، یکی از ۱۰ وبگاه برتر جهان از لحاظ شمار بازدیدکنندگان است که بیش از نیمی از بازدیدها به ویکی پدیای انگلیسی مربوط میشود. [۵] و تا این تاریخ تقریباً دارای ۲۲۶۰۶۷۱۳ صفحهاست که از این تعداد ۷۱۸۸۷۳۷ مقاله میباشد. بیش از ۱۷۶۱۵۵۹ عدد از آنها به زبان انگلیسی، بیش از ۵۵۷۳۷۱ عدد به زبان آلمانی، بیش از ۴۸۳۲۴۵ عدد به زبان فرانسوی و بیش از ۳۷۳۲۴۶ به زبان لهستانی تعلق دارند. تعداد کل کاربران ثبتنام شده نیز تقریباً معادل ۷۰۷۲۵۷۳ نفر است که از میان آنها، ۳۶۲۲ نفر مدیر هستند. تا پایان آوریل ۲۰۰۷ از تعداد ۲۵۱ ویرایش زبانی ویکیپدیا، تعداد ۱۹۰ تای آنها بیش از ۱۰ مقاله دارد. ۱۰ ویکیپدیایی که بیش از ۲۰۰٬۰۰۰ مقاله دارند به ترتیب عبارتاند از: انگلیسی، آلمانی، فرانسوی، لهستانی، ژاپنی، هلندی، ایتالیایی، پرتغالی، اسپانیاییو سوئدی . [۶] ویکیپدیا تا ۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۶ در برگیرندهٔ ۱۹۰ زبان با بیش از ده مقاله بودهاست. به طور کلی ویکیپدیا دارای ۲۵۱ گونه زبان ملل دنیا و بیش از ۷ میلیون مقالهاست.[۶]
وضعیت ویکیپدیا به عنوان یک منبع معتبر همیشه مورد اختلاف بودهاست. برخی آن را به خاطر پخش رایگان، ویژگی قابل ویرایش بودن، سیاست بیطرفی و گستردگی عناوین ستودهاند[نیازمند منبع]. از سوی دیگر به خاطر آزادی ویرایش ویکی پدیا منتقدین درستی و اعتبار آن را زیر سوال برده اند[۷]،همچنین ویکی پدیا به خاطر آسیب پذیری در برابر خرابکاری[۸]، کیفیت غیریکنواخت، سوگیری نظام مند، بی ثباتی[۹] و نیز به خاطر ترجیح اجماع بر اعتبار در سبک ویرایش مقالات نقد شدهاست. در مقابل سیاستهای محتوایی و ویکی پروژههای ویکی پدیا توسط کاربرانی تهیه میشود که در پی رفع این نگرانیها هستند.[۴] دو مطالعه علمی به این نتیجه دست یافتهاند که خرابکاری عموماً زودگذر است[۱۰] و ویکی پدیا نسبتاً به درستی سایر دانشنامه هاست. [۱۱]
ویکیپدیا بر سیاست «دیدگاه بی طرفانه» تأکید میکنند. طبق این سیاست دیدگاههایی که توسط شخصیتهای برجسته ارائه شدهاند بدون هیچ تلاشی برای تأیید آنها به طور خلاصه بیان میشوند. از آن رو که هر داوطلب میتواند مقالهها را به سبک ویکی اضافه یا ویرایش کند، تخریب و عدم صحت مطالب از مشکلات همیشگی آن بودهاست. از سوی دیگر مقالههای آن را در رسانههای جمعی و مراکز علمی نقل کردهاند. مقالههای آن تحت مجوز حق تالیف آزاد گنو قابل دسترسی هستند. نسخه زبان آلمانی و انگلیسی ویکیپدیا بهوسیله دیسکهای فشرده(cd) پخش شده و نسخههای دیگر آن روی وبگاههای دیگر به صورت Fork یا آینه قرار داده شدهاند. با رشد روزافزون این دانشنامه گردانندگان آن در بنیاد ویکی مدیا چندین پروژهٔ مشابه دیگر همچون ویکیواژه، ویکینسک، ویکیگفتاورد و ویکیگزارش را پدید آوردند.[نیازمند منبع]
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تاریخچه
ویکیپدیا به عنوان نسخه تکمیلی نوپدیا شروع به کار کرد. نوپدیا پروژه دانشنامهٔ رایگان و آنلاینی بود که مقالههایش توسط کارشناسان و از طریق یک جریان رسمی نوشته میشدند. نوپدیا در تاریخ ۹ مارس ۲۰۰۰ (۱۸ اسفند ۱۳۷۸) تحت مالکیت شرکت بومیس که یک شرکت پورتال وب بود بنیانگذاری شد. اعضای برجستهٔ آن عبارت بودند از جیمی ولز، رئیس شرکت و تصمیمگیرندهٔ نهایی و لری سانگر رئیس بخش ویرایش و نوشتار نوپدیا و بعدها ویکیپدیا. سانگر این طور نوپدیا را توصیف میکند که بین تمام دانشنامههای موجود آن زمان، تنها نوپدیا دارای مطالب آزاد بود و محدودیت اندازه نداشت زیرا روی اینترنت قرار داشت. ضمناً به خاطر ماهیت عمومی و محدودهٔ گسترده شرکتکنندگان بالقوهٔ خود، بیطرف بود. نوپدیا دارای هفت مرحله بازنگری توسط کارشناسان متخصص در زمینههای مختلف بود ولی بعدها همگان به این باور رسیدند که این روند برای تولید مقالهها بسیار کند است. شرکت بومیس که پایهگذار این دانشنامه بود نقشههایی برای تبلیغات داشت تا از طریق آن جبران سرمایه کند. این دانشنامه در ابتدا دارای مجوز مطلب آزاد نوپدیا بود ولی درست قبل از تشکیل ویکیپدیا و بر اثر اصرار ریچارد استالمن مجوز خود را تبدیل به مجوز حق تالیف آزاد گنو کرد.
ویکیپدیا برای اولین بار در تاریخ ۱۵ ژانویه ۲۰۰۱ (۲۵ دی ۱۳۷۹) و فقط با زبان انگلیسی به نام wikipedia.com به اقیانوس اینترنت انداخته شد. ویکیپدیا از ۱۰ ژانویه یکی از قابلیتهای Nupedia.com به شمار میرفت. به این صورت که نویسندگان عمومی میتوانستند مقالههای خود را در آن وارد کنند تا پس از مرور در نوپدیا قرار گیرد. ولی پس از آنکه هیئت مشورتی کارشناسان نوپدیا مدل تولید آن را رد کرد، از وبگاه نوپدیا برداشته شد. بعد از آن ویکیپدیا به صورت پروژهای جدا از نوپدیا شروع به کار کرد. سیاست «دیدگاه بی طرفانه» آن در همان ماههای اول برنامهریزی شد، اگر چه شبیه به سیاست پیشین «بی طرفی» نوپدیا بود. ویکیپدیا سریعاً شرکتکنندگانی از نوپدیا، اسلش دات و راهنماهای موتورهای جستجو بدست آورد. در پایان سال اول به تعداد ۲۰٬۰۰۰ مقاله بین ۱۸ زبان خود رسید. تا پایان سال ۲۰۰۲ تعداد زبانها به ۲۶، پایان سال ۲۰۰۳ به ۴۶ و در پایان ۲۰۰۴ به تعداد ۱۶۱ زبان رسید. نوپدیا و ویکیپدیا آنقدر کنار هم زیستند تا میزبان (سِرور) نوپدیا از کار افتاد و در سال ۲۰۰۳ متون آن به ویکیپدیا انتقال یافت.
ولز و سانگر فکر استفاده از ویکی را به WikiWikiWeb مربوط به Ward Cunningham یا Portland Pattern Repository نسبت میدهند. ولز اینگونه بیان میدارد که او برای اولین بار در دسامبر ۲۰۰۰ فکر استفاده از ویکی را از جرمی رُزنفیلد که کارمند شرکت بومیس بود و یک ویکی مشابه را به او نشان داده بود شنید. اما این واقعه بعد از آن بود که سانگر خبر وجود چیزی به نام ویکی را از کوویتز که یکی از استفادهکنندگان ویکی بود شنید و پیشنهاد ساخت چیزی مثل ویکی برای نوپدیا را به ولز داد. از همین جا بود که تاریخ ویکی شروع شد. پروژهای به نام گنوپدیا تحت همان ایدهٔ مطلب آزاد (و نه تولید ویکی) همراه با نوپدیا شروع به کار کرده بود. این پروژه متعاقباً غیر فعال شد و سازندهٔ آن، ریچارد استالمن که بنیانگزار بنیاد نرمافزارهای آزاد است، شروع به پشتیبانی از ویکیپدیا کرد.
کاربران اسپانیایی در فوریه ۲۰۰۲ از ترس تبلیغات تجاری و نبود کنترل در یک ویکیپدیای انگلیسیمحور از ویکیپدیا به روی Encyclopedia Libre رفتند. کمی بعد در همان سال، ولز اعلام کرد که ویکیپدیا از این پس هیچ تبلیغی نشان نخواهد داد و وبگاه آن را به wikipedia.org انتقال داد. بعضی پروژهها به دلایل ویرایشی خاص به جاهای دیگری نظیر ویکیاینفو انتقال داده شدهاند. در ویکیاینفو خبری از «دیدگاه بیطرفانه» نیست و این وبگاه در طرفداری از چندین مقاله نوشته شده از «دیدگاه طرفدارانه» میباشد.
در تاریخ ۲۰ ژوئن ۲۰۰۳ (۳۰ خرداد ۱۳۸۲) بنیاد ویکیمدیا از بین ویکیپدیا و نوپدیا شکل گرفت. ویکیپدیا و پروژههای خواهرش تا به حال تحت ادارهٔ این سازمان ناسودبر کار کردهاند. اولین پروژه خواهر ویکیپدیا در ماه اکتبر ۲۰۰۲، به یاد حملات ۱۱ سپتامبر برای یادآوری حوادث آن روز ساخته شد. ویکیواژه که پروژه فرهنگ واژهها بود در دسامبر ۲۰۰۲، ویکیگفتاورد که مجموعهای از گفتههای معروف بود درست یک هفته بعد از افتتاح ویکیمدیا و پروژه ویکینسک که مجموعهای از کتابهای رایگانی است که با مشارکت همگانی نوشته شدهاند در ماه بعد به کار افتاد. ویکیمدیا پس از آن شروع به تشکیل پروژههای جدیدی کرد که در زیر توضیح داده خواهند شد.
ویکیپدیا از ابتدا وضعیت خود را با شمارش مقالههایش سنجیدهاست. در دو سال ابتدایی پیدایش خود روزانه در حدود ۱۰۰ مقاله یا کمتر به آن اضافه میشد. ویکیپدیای انگلیسی در تاریخ ۲۲ ژانویه ۲۰۰۳ (۲ بهمن ۱۳۸۱) به سرعت ۱۰۰٬۰۰۰ مقاله رسید. در سال ۲۰۰۴ مقالههای ویکیپدیا به نرخ رشد تقریبی ۱٬۰۰۰ تا ۳٬۰۰۰ مقاله در روز رسیدند. در ۲۵ فوریه ۲۰۰۴ (۶ اسفند ۱۳۸۲) ویکیپدیا در تمامی زبانهای خود به میزان ۵۰۰٬۰۰۰ مقاله دست یافت. در تاریخ ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۴ (۲۹ شهریور ۱۳۸۳) مقالههای ویکیپدیا در ۱۰۵ زبان به یک میلیون رسید.
[ویرایش] مشخصات
این دانشنامه روی وبسایت wikipedia.org با استفاده از نرمافزاری به نام «ویکی» که به زبان جزیره هاوایی به معنی «تند» است ساخته شدهاست. ولز بر این باور است که ویکیپدیا باید به کیفیت دانشنامه بریتانیکا یا بهتر برسد و چاپ هم بشود. جیمی ولز بنیانگذار ویکی پدیا آن را اینگونه توصیف میکند
«ویکی پدیا کوششی برای آفرینش و پخش دانشنامهای با بالاترین کیفیت ممکن برای همه مردم روی زمین و به زبان مادریشان است.»
[ویرایش] ویکی پدیا در میان دانشنامههای اینترنتی
دانشنامههای گوناگون دیگری روی اینترنت هستند و یا قبلاً وجود داشتهاند. در برخی از آنها مانند دانشنامه فلسفه استانفورد و نوپدیا (که دیگر وجود ندارد) سیاستهای مقالهنویسی سنتی و مالکیت مقاله وجود دارند. به طور اتفاقی سایتهایی مانند h۲g۲ یا Everything۲ وجود دارند که به مانند راهنماهایی کلی عمل میکنند و مقالههایشان توسط همگان نوشته و بازنگری میشوند. پروژههایی همچون ویکیپدیا، Susning.nu و Enciclopedia Libre همگی ویکی هستند و در همه آنها مقالهها به دست نویسندههای بیشماری نوشته میشوند و هیچ گونه بازنگری رسمی روی آنها اعمال نمیشود. ویکیپدیا تبدیل به بزرگترین نوع دانشنامه ویکی چه از نظر تعداد مقالهها و چه از نظر تعداد واژهها شدهاست. از بین تمامی دانشنامههای موجود، ویکیپدیا به خاطر داشتن مجوز حق تالیف آزاد گنو متمایز گشتهاست.
ویکیپدیا مصرانه میخواهد تنها یک دانشنامه باقی بماند. هدف آن تبدیل شدن به مجموعه کاملی از دانش بشری نیست. مجموعه سیاستهایی تحت عنوان «ویکی پدیا چه چیزی نیست» وجود دارند که مشخص میکنند چه اطلاعاتی نباید در ویکیپدیا گنجانده شوند. این سیاستها تا به حال غالباً باعث مشاجره بر سر اضافه کردن، حذف یا اصلاح مطلبی خاص شدهاند.
[ویرایش] مطالب آزاد
مجوز حق تألیف آزاد گنو (GFDL) که مقالههای ویکیپدیا با استفاده از آن عرضه میشوند یکی از مجموعه «کپیلفت» کپیرایت است که اجازه توزیع دوباره، خلق آثار مشتق شده و استفاده تجاری از مطالب مقالهها به شرط ذکر نام نویسنده و ماندن اثر تحت مجوز GFDL را میدهد. هنگامی که یک نویسنده اصل اثر خود را به پروژه تحویل میدهد، حق تألیف او روی آن اعمال میشود ولی باید قبول کند که اثرش را تحت مجوز GFDL در اختیار عموم بگذارد. ممکن است مطالب موجود در ویکیپدیا روی منابع دیگری که از این مجوز استفاده میکنند قرار بگیرند و یا از آن منابع گرفته شده باشند. مطالب ویکیپدیا از طریق انبارهای اطلاعاتی روی صدها منبع به صورت آینه یا fork قرار گرفتهاند. اگر چه تمامی متون عرضه شده در ویکیپدیا از مجوز GFDL استفاده میکنند، درصد بالایی از تصاویر و پروندههای صوتی ویکیپدیا رایگان نیستند. اقلامی چون لوگوی شرکتها، نمونهٔ آهنگها یا تصویرهای دارای حق تألیفِ خبری با درخواست استفاده منصفانه استفاده میشوند. اقلامی نیز وجود دارند که با شرط عدم اشتقاق یا «فقط برای ویکی پدیا» به این دانشنامه داده شدهاند.
[ویرایش] زبانها
ویکیپدیا تا ۱۴ شهریور ۱۳۸۶ در برگیرندهٔ ۲۰۲ زبان با بیش از ده مقاله بودهاست. به طور کلی ویکیپدیا دارای ۲۵۱ گونه زبان ملل دنیا و بیش از ۸ میلیون مقالهاست.[۶]
زبانهای مختلف به صورت مستقل از هم کار میکنند. ویرایشهای زبانی به بقیه زبانهای دیگر محدود یا وصل نشدهاند و فقط محدود به سیاستهای کلی نظیر «دیدگاه بی طرفانه» هستند. با اینکه مقالهها و تصاویر بین زبانها به اشتراک گذاشته نشدهاند ولی اولی از طریق صفحاتی که در آنها درخواست ترجمه میشود و روی زبانهای بزرگتر قرار دارند و دومی از راه انبار عمومی ویکیپدیا حل شدهاند. مقالههای ترجمه شده بخش کوچکی از مقالههای موجود همهٔ زبانها را تشکیل میدهند.
فهرست زیر در برگیرندهٔ ۱۴ زبان بزرگ ویکیپدیا است که بیش از صدهزار مقاله دارند. آمار این فهرست در روز ۱۴ شهریور ۱۳۸۶ گرفته شده است[۶]:
- انگلیسی (۱،۹۹۰،۵۷۷)
- آلمانی (۶۳۳،۶۳۵)
- فرانسوی (۵۵۲،۸۹۰)
- لهستانی (۴۲۱،۷۷۴)
- ژاپنی (۴۰۹،۴۰۰)
- ایتالیایی (۳۴۳،۹۷۲)
- هلندی (۳۳۴،۵۸۲)
- پرتغالی (۲۸۳،۶۱۷)
- اسپانیایی (۲۷۴،۰۶۳)
- سوئدی (۲۴۸،۴۴۲)
- روسی (۲۰۰،۲۹۰)
- چینی (۱۴۳،۴۷۸)
- نروژی بوکمال (۱۳۱،۲۰۹)
- فنلاندی (۱۲۹،۹۲۶)
هماکنون ویکیپدیای فارسی در ردهٔ ۴۳ قرار دارد. همچنین ویکیپدیای ترکی، عبری و عربی نیز به ترتیب در ردههای ۱۵، ۲۶ و ۳۴ قرار گرفتهاند. در نتیجه ویکیپدیای فارسی از میان زبانهایی که عموماً در خاورمیانه استفاده میشوند در ردهٔ چهارم قرار میگیرد.[۶]
همهٔ زبانهای ویکیپدیا در جمع دارای ۸٬۳۷۳٬۹۹۱ مقاله هستند.[۶]
ویکیپدیاهای موجود به زبانهای خانوادهٔ زبانهای ایرانی از این قرارند:
نسخههای ویکیپدیا به زبانها و گویشهای ایرانی
فارسی | فارسی تاجیکی | کردی | پشتو | زازاکی | گیلکی | مازندرانی | آسی
[ویرایش] نرم افزار و سخت افزار
ویکیپدیا توسط برنامه بازمتن مدیاویکی روی دستهای از میزبانان وب مستقر در فلوریدا اجرا میشود. مدیاویکی نسخه سوم این برنامهاست. در ابتدا ویکیپدیا روی UseModWiki که توسط کلیفورد آدامز (نسخه ۱) نوشته شده بود کار میکرد. در ابتدا برای پیوندهایش از CamelCase استفاده میکرد ولی بعدها امکان استفاده از قلاب (bracket) هم در آن ایجاد شد. ویکیپدیا در ماه ژانویه ۲۰۰۲ در نسخه جدید خود استفاده از موتور PHP را به همراه پایگاه داده MySQL آغاز کرد. این نرم افزار که نسخه دوم به حساب میآمد توسط ماگنوس مانسک و مخصوص دانشنامهٔ ویکیپدیا نوشته شده بود. به خاطر تقاضاهای زیاد به منظور بهبود کیفیت، اصلاحات زیادی روی آن انجام شد. سرانجام این نرمافزار توسط لی دانیل کراکر دوبارهنویسی شد. این نرمافزار که نسخه شماره سه محسوب میشد در ژوئیه ۲۰۰۲ نوشته شد و مدیاویکی نامگذاری گردید. مجوز استفاده از آن تحت گنو است و در تمامی پروژههای ویکیمدیا از آن استفاده میشود.
ویکیپدیا روی دستهای از میزبانهای وب لینوکس در فلوریدا و چهار مکان دیگر میزبانی میشود. این وبگاه تا سال ۲۰۰۴ تنها روی یک سرور بود تا آنجا که تنظیمات میزبان آن تقسیم به چندین قسمت شد. در ژانویه ۲۰۰۵ ویکیپدیا روی ۳۹ سرور مختلف در فلوریدا مشغول به کار بود. پیکربندی آن عبارت است از یک بانک اطلاعاتی بزرگ تحت MySQL، چندین میزبان خادم بانک اطلاعاتی و ۲۱ میزبان وب که با نرمافزار آپاچی کار میکنند و ۷ تا که تحت میزبان Squid Cache کار میکنند.
در سپتامبر ۲۰۰۵، گروه میزبانهای وب ویکیپدیا به بیش از ۱۰۰ عدد افزایش یافت و بنابر تقاضای مسئول مرکز دادهها، تمامی میزبانها با موفقیت، به ساختمان جدید واقع در مرکز شهر تامپا انتقال داده شدند.
تقاضاهای صفحهٔ وب ابتدا به میزبانان مخزن Squid caching فرستاده میشوند. درخواستهایی که قابلیت انجام شدن در این میزبانها را ندارند به دو میزبان متعادلساز که نرمافزار perlbal روی آنها نصب است فرستاده میشوند. سپس تقاضاها برای یکی از میزبانهای وب آپاچی فرستاده میشوند تا مورد پردازش قرار گیرند. میزبانهای وب، صفحات را به شکل لازم پردازش میکنند. برای افزایش سرعت، صفحاتی که برای کاربران ناشناس پردازش شدهاند در یک فایلسیستم ذخیره (cache) میشوند تا زمانیکه از درجه اعتبار ساقط شوند. این امر باعث عدم پردازش صفحات معمول شده و در نتیجه در زمان و انرژی صرفهجویی میشود. ویکیمدیا ساخت شبکهای جهانی از میزبانان مخزن در کنار ۳ میزبان مخزن خود در فرانسه را آغاز کردهاست تا سرعت پاسخگویی را بالاتر ببرد. در حال حاضر یک گروه میزبان جدید در هلند و در کره جنوبی شروع به کار کردهاند و پاسخگوی بخش بزرگی از ترافیک ویکیپدیا هستند.
گزارش وضعیت رو به رشد وبسایت ویکیپدیا به صفحه وضعیت فرستاده میشود.
[ویرایش] ویرایش
تقریباً هر کاربری میتواند مقالههای ویکیپدیا را ویرایش کند و تغییرات خود را سریعاً ببیند. فکر ویرایش مقالهها بر این اساس شکل گرفته که همکاری کاربران با یکدیگر میتواند در بهبود کیفیت مقالهها در طول زمان تأثیر به سزایی داشته باشد؛ همانطور که در توسعهٔ نرمافزارهای بازمتن داشتهاست. نویسندگان آن نیازی به داشتن مدارک رسمی یا تخصص در زمینهٔ موضوعی که ویرایش میکنند ندارند. به آنها اخطار داده میشود که ممکن است مقالههای آنها توسط هر کس و به هر نحوی که میخواهد، بیرحمانه مورد ویرایش قرار گیرند و توزیع شوند. مقالههای آنها توسط هیچ شخص خاصی یا گروه تحریریهای بازنگری نمیشوند. تصمیمگیری در مورد مطالب و سیاستهای ویرایشی ویکیپدیا با توافق عام و رأیگیری صورت میگیرد، اگر چه تصمیم آخر همیشه با جیمی ولز است.
به دلیل باز بودن ویکیپدیا «جنگهای ویرایشی» (که «جنگهای بازنگری» نیز گفته میشوند) و مشاجرههای طولانی غالبا وقتی اتفاق میافتند که ویرایشگران با هم به توافق نمیرسند. اعضای انجمنهای ویکیپدیا روند ویرایشی آن را یک عمل دستهجمعی و نوعی جریان اجتماعی و تکامل تدریجی داروینی میدانند. مقالهها همیشه در معرض ویرایش قرار دارند بدینگونه که ویکیپدیا هیچگاه مقالهای را تمام شده تلقی نمیکند. تخریب، مشکل دائمی ویکیپدیا بودهاست.
[ویرایش] سیاستها
ویکیپدیا از همهٔ ویرایشگران خود میخواهد تا هنگام نوشتن «دیدگاه بیطرفانه»ای داشته باشند و پژوهش ابتکاری خود را در ویکیپدیا قرار ندهند. نگاه بیطرفانه که خود سیاستی «غیر قابل بازگشت» است هدف دانشنامه را اینگونه بر میشمرد: «نشان دادن عوامل اختلاف، توصیف آنها به جای وارد شدن در آنها». اگر به این مهم برسیم دیگر ویکیپدیا تنها از یک «دیدگاه بیطرفانه» بیان نشدهاست بلکه حاوی تمامی نظرات بیطرفانه مربوط به یک موضوع خواهد بود. این سیاست بیان میدارد که به هر دیدگاهی بسته به اعتبارش باید بها داد. از این سیاست به خاطر داشتن هدفی غیرقابل دسترس که در مورد آثار بیاعتبار بیمورد است و به دیدگاههای «ضد اخلاقی» اجازه ظهور میدهد انتقاد شدهاست.
آرا و نظراتی که تا پیش از نوشته شدن در ویکیپدیا منتشر نشده باشند، «تحقیقهای ابتکاری» تلقی شده و اجازه ورود نخواهند داشت. سیاست «تحقیق غیر ابتکاری» اینگونه بیان میدارد که آثار این چنینی نمیتوانند نمایانگر دیدگاهی بیطرفانه باشند. پس نظرات یا دیدگاههای جدید ویرایشگران نباید در ویکیپدیا معرفی شوند.
همکاران ویکیپدیا از سیاستها و خطمشیهای متنوع کوچکتری نیز پشتیبانی میکنند. بر خلاف دیگر ویکیهای موجود مانند Ward Cunningham's Portland Pattern Repository، ویکیپدیا به جای قرار دادن بحثهای مربوط به تغییرات مقالهها در درون آنها، صفحاتی جداگانه را به نام «بحث» به این کار اختصاص دادهاست. همکاران ویکیپدیا گاهی مقالههایی را که احساس میکنند مناسب یک دانشنامه نیست، تغییر یا انتقال داده و یا حذف میکنند. تعاریف فرهنگ واژهها (dicdefs) یا اصل متنها از اینگونه مقالهها هستند. گاهی ویرایشهای مختلف ویکیپدیا برای خود سبک نوشتاری خاصی ایجاد میکنند.
[ویرایش] مدیریت و ویرایشگری
تمایز رسمی خاصی بین ویرایشگرهای ویکیپدیا وجود ندارد و تصمیمها با رأی اکثریت گرفته میشوند. در ماه دسامبر ۲۰۰۵، ویکی پدیا حدوداً دارای ۲۷،۰۰۰ کاربر بودهاست که هر کدام دست کم در روز پنج ویرایش یا اثر از خود به جا گذاشتهاست. بنابر آمارهای ویکیمدیا، یک چهارم ترافیک ویکیپدیا از سوی کاربرانی است که دارای حساب نیستند و کمتر دست به ویرایش مقاله میزنند.
وظایف نگهداری به عهده گروههای داوطلبی از توسعهدهندگان، ناظران، ماموران و مدیران که به صدها نفر میرسند است. مدیران بزرگترین گروه بین آنها هستند که توانایی جلوگیری از ویرایش یک مقاله یا جلوگیری از دسترسی کاربران خاص طبق سیاستهای جامعه را دارند. کاربران زیادی تا به حال به صورت اضطراری یا دائم از ویرایش مقاله در ویکیپدیا منع شدهاند. ممکن است تخریب یا تخلف از سیاستها، باعث منع اضطراری یک کاربر گردد. در حالیکه تصمیم اخراج بلندمدت یا همیشگی توسط آقای ولز یا کمیته داوری تخلفات جدی و دامنهدار اتخاذ میشود.
ویکیپدیا از طریق بنیاد ویکیمدیا برپا شد. هزینههای ربع چهارم سال ۲۰۰۵ آن معادل ۳۲۱،۰۰۰ دلار آمریکا بوده که ۶۰٪ آن مربوط به سختافزار است. هماکنون بنیاد ویکیمدیا بر روی کمکهای خصوصی تکیه دارد و از رایزنهای مالی استفاده میکند. رایزنی مالی سال ۲۰۰۷ موجب جمعآوری مبلغی بیش از ۱ میلیون دلار شد.
رئیس پیشین بخش ویرایش ویکیپدیا، لری سانگر گفتهاست وجود مجوز GFDL «به عنوان ضمانت آزادی، انگیزه خوبی برای کار در یک دانشنامه آزاد است.» پروفسور آندریا سیفولیلی در مطالعه ویکیپدیا به عنوان یک انجمن، این طور مطرح میکند که: «هزینههای پایین شرکت در نرمافزار ویکی، خود عامل فروگشایی برای توسعه جمعی است و دیدگاه «ساختِ خلاقانه» میزان شرکتپذیری را بالا میبرد». ویکیپدیا را از منظر تجربهای اجتماعی در آنارشیسم یا دموکراسی نیز مورد بررسی قرار دادهاند. بنیانگذار آن اینگونه پاسخ میدهد که حتما قرار نیست اینطور باشد اگرچه ممکن است دستاوردش این بوده باشد. در جستجویی که داخل ویکیپدیا انجام شد صفحهای پیدا شد که نویسنده آن اینگونه بیان داشته که ارزش این دانشنامه به خاطرآن است که ویکیپدیا انجمنی اجتماعی است. به این معنا که میتوان از نویسندگان خواست تا از کار خود دفاع کرده یا آن را روشن سازند و بحثها سریعا قابل مشاهدهاند. ویرایشهای گوناگون ویکیپدیا غالبا دارای میزهای مرجعی هستند که اعضای انجمن در آنجا به پرسشها پاسخ میدهند.
[ویرایش] ارزیابیها
ادعای ویکیپدیا مبنی بر دانشنامه بودن یا این طور نشان دادن، همیشه مایهٔ بحث بودهاست. ویکیپدیا را همیشه به خاطر کمبود محسوس اطمینان، فراگیری و قدرت کنترل کننده، مورد انتقاد قرار دادهاند. بسیاری از کتابداران، دانشگاهیان و نویسندگان دانشنامههایِ رسمیتر بر این باورند که ویکیپدیا به عنوان یک مرجع کاربردپذیری کمی دارد و یا هرگز ندارد. ویکیپدیا دست کم در برخی محیطهای دیگر از نظر کیفی، مقبولیتی کافی دارد. این دانشنامه برنده یک آزمایش مقایسهای توسط مجله آلمانی سِ تِ c't شدهاست. بیشتر ستایش آن به دلیل مطالب آزاد و اجازه ویرایش توسط همگان است.
[ویرایش] انتقادات
همچنین نگاه کنید به: نقد ویکیپدیا منتقدین بر این باورند که مجوز ویرایش همگانی، ویکیپدیا را دانشنامهای غیر قابل اعتماد ساختهاست. فیلیپ بردلی در مصاحبهای که با روزنامه گاردین در سال ۲۰۰۴ انجام داد گفت که او هرگز از ویکیپدیا استفاده نمیکند و «هیچ کتابدار دیگری را نمیشناسد که این کار را انجام دهد. مشکل اصلی عدم وجود قدرت کنترلکننده در ویکیپدیا است. در کتب منتشرشده، ناشر باید تضمین کند که اطلاعات کتابش درست است زیرا امرار معاش او بستگی به آن دارد. اما با وجود چیزی مثل ویکیپدیا همه آن بر باد میرود.» تد پاپاس رئیس ویرایشگران دانشنامه بریتانیکا در مصاحبهای با گاردین این طور میگوید که: «فرضیهٔ ویکیپدیا بر این استوار است که پیشرفت مداوم به کمال میانجامد. این فرضیه هیچگاه ثابت نشدهاست.» دانا بوید درسال ۲۰۰۵ در بحثی پیرامون ویکیپدیا به عنوان یک منبع دانشگاهی این طور میگوید که «ویکیپدیا هیچگاه یک دانشنامه نخواهد شد ولی حتماً در آینده تبدیل به منبع گستردهای از دانش میشود که برای اهداف مختلف ارزش زیادی خواهند داشت.» با اینحال هنوز هم دانشنامههای سنتی حق خود میدانند که هیچ مسئولیتی در قبال خطاهای احتمالی به گردن نگیرند.
رابرت مکهنری ویرایشگر سابق بریتانیکا در مقالهای تحت عنوان «دانشنامهٔ مورد اعتماد» ویکیپدیا را مورد انتقاد قرار دادهاست و مینویسد «هر چند که ممکن است مقالهای در ویکیپدیا به درجه اعتبار بالایی دست یابد ولی تا ابد در معرض تغییر دخالتکنندگان بیاطلاع یا کمسواد قرار خواهد داشت.» آرون کرون مقاله تکذیبیهای در رد روشهای مکهنری نوشته و آنها را FUD که نوعی فن تجاری به حساب میآید و در زبان انگلیسی مخفف سه واژه به معنای «ترس، عدم اطمینان و شک» میباشد اطلاق کردهاست. رئیس بخش تحریریه سابق، لری سانگر در اواخر سال ۲۰۰۴، از ویکیپدیا به دلیل داشتن ماهیت «ضد نخبه» که باعث رد بازنگری رسمی میشود و در نتیجه موجب کاهش اعتبار مقالههای آن میگردد انتقاد کرد.
ویکیپدیا را به خاطر فراگیر نبودن مورد اتهام قرار دادهاند زیرا ماهیت آن داوطلبانهاست و میتواند بازتاب جانبداریهای جهتدار نویسندگانش باشد. دال هویبرگ رئیس بخش تحریریه دانشنامهٔ بریتانیکا این طور بیان میدارد که «مردم درباره چیزهایی مینویسند که به آنها علاقه دارند در نتیجه بسیاری از موضوعات پوشش داده نمیشوند ولی وقایع خبری با تمام جزئیاتشان ذکر میشوند. مدخل مربوط به تندباد فرنسس پنج برابر بزرگی مدخل مربوط به هنر چین است و مدخل خیابان کورونیشن دو برابر مدخل مربوط به تونی بلر است.» لری سانگر رئیس بخش سابق ویرایش نوپدیا در سال ۲۰۰۴ گفت: «هنگامی که به یک مسئله نسبتاً تخصصی میرسیم (که خارج از علاقه مردم است) اعتبار مقالهها بسیار غیر قابل اعتماد میشود.»
ویکیپدیا به عنوان یک ویکی به خاطر اینکه اجازه میدهد مقالههایش ضمن وقایع جاری به روز شوند یا خلق شوند ستایش شدهاست. برای مثال مقالهٔ مربوط به زلزله اقیانوس هند که سریعاً بعد از وقوع آن در ویکیپدیای انگلیسی نوشته شد به سرعت توسط بعضی از مطبوعات چاپ شد. ویرایشگران ویکیپدیا بر این باورند که محدودهٔ موضوعی این دانشنامه میتواند بسیار وسیعتر از بقیه دانشنامهها باشد.
از این گذشته این نکته نیز باید ذکر شود که در ماه مه سال ۲۰۰۵ (خرداد ۱۳۸۴) مثال هویبرگ صحت خود را از دست داد: مقالهٔ مربوط به هنر چین تقریباً سه برابر مقالهٔ مربوط به تندباد فرنسس شد و مقاله مربوط به تونی بلر در حدود ٪۵۰ بزرگتر از مقالهٔ خیابان کورونیشن گردید. این نکته کاملاً روشن است که مقالههایی که در پرسش مطرح شده بودند تنها به عنوان مثالهایی برای گرایش متمایل نویسندگان آورده شده بودند؛ اگر چه میتوان از این مثالها برای نشان دادن روند رو به تعادل منطقی ویکیپدیا استفاده کرد.
مجله آلمانی رایانهای c't در اکتبر ۲۰۰۴ (مهر ۱۳۸۳) مقایسهای بین دانشنامههای براکهاوس پرمیوم، مایکروسافت انکارتا و ویکیپدیا انجام داد. کارشناسان ۶۶ مقاله از رشتههای گوناگون را ارزیابی کردند. امتیازات نهایی از این قرار بودند، ویکیپدیا ۶/۳ از ۵ (-B)، براکهاوس پرمیوم ۳/۳ و مایکروسافت انکارتا ۱/۳. اِمیگ و هِرینگ پروفسورهای دانشگاه ایندیانا در تحلیلی پیرامون دانشنامهها اینطور مینویسند که «ویکیپدیا در قلمروهایی که توانایی بیشتری دارد، همچون فناوری و وقایع جاری، اطلاعات سنتی را به روز میکند.»
قیاس خوبی که میتوان در مورد نقاط قدرت و ضعف ویکیپدیا انجام داد در مقایسه استانداردهای دادگاه و مدارک کارآگاهی است. این حقیقت که هر کس میتواند ویکیپدیا را ویرایش کند این ادعا را که میشود تا حد مدارک دادگاه به آن اعتماد کرد مشکل میسازد. با اینحال باز بودن آن به سوی خیل وسیع ویرایشگران این اجازه را به ویکیپدیا میدهد تا به وسعت و عمق خلاقیت و ارتباطاتی که باعث ایدهآل شدن آموختن و جستجوی آراء میشوند برسد. این روند بسیار شبیه به روشی است که در آن استفادهٔ بلندنظرانهتر از مدارک کارآگاهی میتواند باعث رسیدن به سرنخهای مهم و مدارک بیشتر بشود. این روند میتوانست توسط استانداردهای سختگیرانهٔ دادگاهی در نطفه خفه شود.
[ویرایش] ویرایش دسته جمعی
روند ویرایشی ویکیپدیا اینطور فرض میکند که قرار دادن مقالات در معرض ویرایش همگانی باعث صحت مطالب میشود. سانگر پیش از این با اشاره به قانون لینوس در مورد توسعه بازمتن گفته بود:«با داشتن چشمهای زیاد، خطاهای کمتری رخ خواهند داد.» جوی ایتو یکی از شخصیتهای برجستهٔ فناوری در مورد صحت مطالب ویکیپدیا اینطور مینویسد که «هر چند این مسئله کمی بستگی به نوع رشته دارد، پرسش این است که آیا مطلبی که از یک منبع اطلاعاتی دقیق به دست میآید درستتر است یا مطلبی که توسط صدها هزار نفر (با امکان ویرایش) دیده شده و هنوز باقی مانده!» در آزمایش غیر رسمی که روی توانایی ویکیپدیا در کشف اطلاعات غیرصحیح انجام شد، نویسنده این طور بیان میدارد که این جریان «مکانیسمی حقیقت یاب نیست بلکه بیشتر شبیه مکانیسم رایگیری است، در نتیجه ممکن است مطلبی که اشتباه به «نظر» نرسد صحیح تلقی شود.»
ویکیپدیا دارای انجمنی از کاربران است که هر چند نسبتاً کم هستند ولی بسیار فعال هستند. اِمیگ و هِرینگ میگویند «هنگامی که گروه اندکی از کاربران در یک سیستم باز ویرایشی به صورت یک کنسرت و همراه با هنجارهای توافقی کار میکنند، میتوانند بر مطالب تولیدشده در سیستم، تنوع حذف مطالب، مشاجرات، تناقضات و سازگاری نظر شرکت کنندگان کنترل کاملی داشته باشند.» ویرایشگران ویکیاینفو که ویکیپدیا روی سایت آنها fork شدهاست از این که بعضی افراد کاربران جدید را ناعادلانه «جن» یا «کاربران مشکل ساز» لقب میدهند و آنها را از ویرایش و نوشتار منع میکنند انتقاد میکنند. انجمن ویکیپدیا به دلیل محول کردن ویرایش مقالهها به کاربرانی که مشکلات آن مقالهها را مطرح ساختهاند مورد انتقاد واقع شدهاست.
بسیاری از مشارکتجویان میگویند که ویرایش ویکیپدیا به دلیل وجود کشمکشها، کار بسیار سختی است. کاربرانی هستند که با داشتن وقت زیاد و عقاید خاص، رأی خود را پیش میرانند زیرا هیچ کس وقت و نیروی مقابله با تعصب آنها را ندارد.
[ویرایش] ارجاع به ویکی پدیا
ویکیپدیا تا به حال توسط رسانهها، مراکز علمی و دیگر منابع به عنوان مرجع یا ضمیمه، مورد استفاده قرار گرفتهاست. سازمانهای خبری مقالههای ویکیپدیا را به عنوان منبع نام بردهاند و یا در گوشهٔ صفحهٔ وب خود، برای کسب اطلاعات بیشتر، ارجاعی به آن گذاشتهاند. بعضی از آنها این کار را به طور مرتب انجام میدهند. بنابر فهرستی که توسط ویرایشگران ویکیپدیا تهیه شدهاست، مقالههای ویکیپدیا بیشتر از همه جا در رسانههای خبری ذکر شدهاند. در ردههای پایینتر، تحقیقات علمی، کتابها، همایشها و دادگاهها قرار دارند. ارجاعهای زیادی به مقالههای ویکیپدیا در بخش «دیدگاههای بهتر» روزنامهٔ علم (Science Journal) قرار گرفتهاست. اولین ارجاع این روزنامه، پیوندی به مقالهٔ ویکیپدیا تحت عنوان «A White Collar Protein Senses Blue Light» (لیدن، ۲۰۰۲) بود. پس از آن مقالههای زیادی به پیوندهای مشابه ارجاع دادهاند.
[ویرایش] جوایز
ویکیپدیا در ماه می ۲۰۰۴ (خرداد ۸۳) دو جایزه مهم را از آن خود کرد. نخستین جایزه Golden Nica برای Digital Communities بود که توسط Prix Ars Electronica اعطا شد. این جایزه به همراه ۱۰٬۰۰۰ یورو و دعوت از ویکیپدیا به جشنوارهٔ سال بعد PAE Cyberarts اتریش بود. دومی جایزه Judges' Webby برای بخش «انجمن» بود. همچنین ویکیپدیا نامزد جایزه «بهترین کوشش» از سوی Webby شد.
در سپتامبر ۲۰۰۴(شهریور۸۳) ویکیپدیای ژاپنی موفق به دریافت جایزه ساخت وب (Web Creation) از سوی انجمن تبلیغکنندگان ژاپن شد. این جایزه معمولاً به افرادی اعطا میشود که سهم بزرگی در پیشبرد وب به زبان ژاپنی دارند و این بار جایزه به شرکت کنندگان دائم ویکیپدیای ژاپنی داده شد.
در سال ۲۰۰۶ گزارش تحقیقی مولتیاسکوپ نشان داد که ویکیپدیای هلندی با امتیاز ۸/۱ پس از گوگل و جیمیل محبوبترین وبگاه اینترنتی به زبان هلندی بودهاست.
مجلهٔ تایم در گزارش سال ۲۰۰۶ خود، جیمی ولز را در گروه ۱۰۰ فرد تأثیرگذار سال اعلام کرد.
همچنین در همین سال ویکیپدیای روسی برندهٔ جایزهٔ رانِت (روسی: Премия Рунета) در بخش «دانش و آموزش» شد. این جایزه از طرف دولت اعطا میشود.
[ویرایش] پروژههای خواهر
ویکیپدیا دارای چندین پروژه متن-آزاد میباشد که وظایف غیر دانشنامهای را انجام میدهند. بزرگترین آنها ویکیواژه نام دارد که پروژه فرهنگ واژه و اصطلاحات آزاد است. بقیه آنها عبارتاند از ویکینسک پروژه کتابهای متنی آزاد، ویکیگفتاورد دانشنامه آزاد نقل قولها، ویکینبشته مخزن چندزبانه متون منبع آزاد، ویکی انبار انبار پروندههای چندرسانهای عمومی و ویکیگزارش مرجع خبری با محتوای آزاد.
[ویرایش] پیوندهای مرتبط
- نقد ویکیپدیا
- طرح دانشنامهٔ اینترنتی
- گرایشها در ویکیپدیا
[ویرایش] پانویس
- ↑ http://www.alexa.com/data/details/traffic_details/wikipedia.org?range=5y&size=large&y=t
- ↑ ListOfWikipedias
- ↑ Jonathan Sidener. Everyone's Encyclopedia.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ [Wikipedia. (۲۰۰۷, May ۸). In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved ۱۰:۲۷, May ۸, ۲۰۰۷, from http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedia&oldid=129105201]
- ↑ آمارAlexa.com
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ ۶٫۵ [1]
- ↑ Who knows?
- ↑ Why Wikipedia Must Jettison Its Anti-Elitism
- ↑ Academia and Wikipedia
- ↑ «Studying Cooperation and Conflict between Authors with History Flow Visualizations» (PDF). Retrieved on ۲۰۰۷-۰۱-۲۴.
- ↑ Rosenzweig, Roy (۲۰۰۶). «Can History be Open Source? Wikipedia and the Future of the Past». The Journal of American History ۹۳: ۱۱۷–۱۴۶
[ویرایش] پیوند به بیرون
[ویرایش] شمارشگرها
- تعداد ویرایشهای مقالات
- ویرایشهای هر کاربر
- ویرایشهای هرکاربر ۲
- آمار نوشتن خلاصه برای ویرایشهای هر کاربر
[ویرایش] آمارها
| پروژههای بنیاد ویکیمدیا |  |
|---|---|
| ویکینسک • ویکیانبار • ویکیواژه • ویکیگزارش • ویکیپدیا • ویکیگفتاورد • ویکینبشته • ویکیگونه • فراویکی |
