استان آذربایجان غربی
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
 |
در متن این مقاله از هیچ منبع و ماخذی نام برده نشده‌است. شما می‌توانید با افزودن منابع بر طبق اصول اثبات‌پذیری و شیوه‌نامهٔ ارجاع به منابع، به ویکی‌پدیا کمک کنید. مطالب بی‌منبع احتمالاً در آینده حذف خواهند شد. |
استان آذربایجان غربی یکی از ۳۰ استان ایران است ، که در شمال غربی این کشور قرار دارد و مرکز آن شهر ارومیه است. در کناره غربی این استان،دریاچه ارومیه قرار دارد.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] جغرافیا
استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران قرار دارد و از شمال به جمهوری آذربایجان و ترکیه، از مغرب به کشورهای ترکیه و عراق، از جنوب به استان کردستان و از شرق به استان آذربایجان شرقی و استان زنجان محدود است. مساحت استان برابر ۳۷٫۰۵۹ کیلومتر مربع است که سیزدهمین استان بزرگ کشور محسوب می‌شود و ۲۵/۲ مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد. جمعیت استان آذربایجان غربی طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ - ۲٫۸۷۳٫۴۵۹ نفر می‌باشد که ۰۸/۴ جمعیت کل کشور را در خود جای داده‌است و از این لحاظ هشتمین استان پرجمعیت کشور محسوب می‌شود. کلانشهر ارومیه با ۵۸۳٫۲۵۵ نفر جمعیت (سرشماری ۱۳۸۵) مرکز استان است و بیش از ۲۰ درصد جمعیت کل استان را در خود جای داده‌است. کلانشهر ارومیه دهمین شهر پرجمعیت ایران پس از شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، کرج، شیراز، اهواز، قم و کرمانشاه می‌باشد.
استان آذربایجان غربی یکی از مناطق کوهستانی کشور است و توپوگرافی متنوع و گسترده‌ای دارد. بر اساس ساختار طبیعی استان، اکوسیستم‌های ویژه‌ای از ترکیب گیاهان در سطوح مختلف پوشش گیاهی در سطوح مختلف توپوگرافی به وجود آمده‌است که اهم آنها به شکل جنگلها و مراتع خودنمایی می‌کنند. این استان عمدتاً تحت تأثیر جریان هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه‌است، ولی در برخی از ماههای زمستان، توده هوای سردی از اطراف شمال، هوای مدیترانه‌ای آن را متأثر کرده و موجب کاهش قابل توجه دما می‌شود.
[ویرایش] ناهمواری ها
سراسر مرز آذربایجان و ترکیه و آذربایجان و عراق از کوه های مرتفع دیوار مانندی از شمال به جنوب کشیده شده است. سرزمین آذربایجان در دوره ترشیایی در نتیجه فشارهای وارده بر قفقاز و آسیای صغیر شکل گرفته و سبب پیدایش شکاف ها و گسله ها در آن گردیده است.
[ویرایش] حوزه‌های آبریز
۱) دریاچه ارومیه ۲) رودخانه ارس ۳) رودخانه زاب کوچک
[ویرایش] آب‌های معدنی
۱) ایستی سو ؛ در نزدیکی گردنه قوشچی. ۲) آب گرم محال باراندوز ؛ در نزدیکی قریه هفت آباد ارومیه. ۳) آب معدنی کوه زنبیل ؛ در کنار دریاچه ارومیه. ۴) آب معدنی دریک ؛ که بسیار گوارا بوده و در روستای چهریق قرار دارد. ۵) آب معدنی کانی گراوان ؛ در روستای کانی گوز در نزدیکی شهرک رَبَط.
[ویرایش] ارتفاعات
۱) سلسله جبال مرکزی ترکیه و عراق ۲) ارتفاعات گردنه قوشچی ۳) کوههای باستان ۴) ارتفاع مور شهیدان ۵) ارتفاعات گردنه کله شین ۶) چیای بینار ارومیه
[ویرایش] رودخانه‌ها
۱) زرینه رود (جغاتو) ۲) سیمینه رود (تاتائو) ۳) مهاباد رود ۴) باراندوزرود ۵) شهررود ۶) نازلورود ۷) زولارود
[ویرایش] جنگلها
جنگل‌های طبیعی استان، هرچند که در قسمت‌هایی از پیرانشهر و مهاباد وجود دارد، ولی مناطق وسیع جنگلی در سردشت قرار گرفته‌است که مساحت آن را بین ۶۰ تا ۸۰ هزار هکتار تخمین می‌زنند. کل مساحت جنگل‌های مصنوعی در استان به ۳۲۰ هکتار در قطعات متفاوت می‌رسد.
[ویرایش] مردم
اکثر ساکنان این استان به طور عمده کرد وترک اذری هستند. ولی اقلیت اشوری و ارامنه هم در استان مخصوصا در ارومیه مرکز استان ساکن هستند .در شهر ارومیه که مرکز و بزرگ‌ترین شهر استان بشمار می‌آید و از دیرباز به عنوان شهری که در آن گروههای قومی، زبانی، نژادی و حتی مذهبی مختلف زندگی می‌کنند شناخته‌شده‌است، جمعیت شهر مرکب از مردمان ترک و کرد، ارمنی و آشوری است.
[ویرایش] تاریخ استان
از نظر تاریخی، تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد در آمیخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمت‌های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کردند. مقارن این ایام دولتهایی در اطراف آذربایجان وجود داشت که از آن جمله می‌توان به دولت آشور در شمال بین النهرین، دولت هیق در آسیای صغیر، دولت اورارتو در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام کادوسی در شرق و کاسیها در حوالی کوههای زاگرس اشاره کرد. بعد از تأسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد کوچک معروف شد و مشتمل بر شهرهای قدیمی همدان، ری، اصفهان و کرمانشاه بود.
گروهی معتقدند که نام آذربایجان گرفته شده از آذرآبادگان گرفته شده و به معنی سرزمین آتش است. بزرگ‌ترین آتشکده‌های زرتشتی در این منطقه بوده است و نمونه آن هنوز در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان بجا مانده است. گروهی دیگر وجه تسمیه آذربایجان را مربوط به وجود سرداری به نام اتروپاد می‌دانند. اینان معتقدند که که بعد از غلبه اسکندر مقدونی به ایران، سرداری به نام آتورپات در آذربایجان ظهور کرد و از اشغال آن توسط یونانیان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتگان معروف شد. حکومت جانشینان آتورپات در آذربایجان در زمان اشکانیان نیز ادامه یافت و این منطقه توانست کماکان استقلال داخلی خود را در چهارچوب دولت اشکانی حفظ کند. سرانجام اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانی بر حکمرانان محلی آذربایجان استیلا یافت و آنرا بصورت یک ایالت غیر موروثی آداره نمود .
آذربایجان غربی در تاریخ چند صد ساله اخیر ایران همواره جزئی از منطقه آذربایجان(ایالت آذربایجان) بوده است. تقسیم آذربایجان تاریخی در اثر وقایع تاریخی و تقسیمات اداری نسبتاً اخیر بوده است.
[ویرایش] شهرستان‌های استان
استان آذربایجان غربی دارای ۱۷ شهرستان، ۳۶ بخش، ۳۶ شهر، ۱۰۹ دهستان و ۳۷۲۸ آبادی است و مرکز آن شهر تاریخی ارومیه است
آمار شهرستان‌های این استان بدین قرار است:
| نام‌شهرستان | جمعیت | رتبه‌جمعیت | درصد‌باسوادی | رتبه‌باسوادی | مساحت ک‌م‌مربع | رتبه‌مساحت |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شهرستان ارومیه | ۸۵۶٬۹۱۴ | ۱ | ۷۳٫۵ ٪ | ۱ | ۵٬۲۵۱ | ۱ |
| شهرستان اشنویه | ۶۳٬۷۹۸ | ۱۳ | ۶۱٫۳ ٪ | ۱۲ | ۱٬۱۹۳ | ۱۳ |
| شهرستان بوکان | ۲۰۲٬۶۳۷ | ۴ | ۶۸٫۶ ٪ | ۶ | ۲٬۵۴۱ | ۶ |
| شهرستان پیرانشهر | ۱۰۷٬۶۷۷ | ۹ | ۶۰٫۸ ٪ | ۱۳ | ۲٬۲۵۹ | ۸ |
| شهرستان تکاب | ۸۱٬۳۹۵ | ۱۲ | ۶۶٫۲ ٪ | ۱۰ | ۲٬۵۲۳ | ۷ |
| شهرستان خوی | ۳۶۵٬۵۷۳ | ۲ | ۶۹٫۹ ٪ | ۴ | ۵٬۵۶۱ | ۲ |
| شهرستان چالدران | ۴۴٬۵۷۲ | ۱۴ | ۵۹٫۳ ٪ | ۱۴ | ۱٬۹۷۵ | ۱۱ |
| شهرستان سردشت | ۱۰۴٬۱۴۶ | 6 | ۶۲٫۹ ٪ | ۸ | ۱٬۴۱۱ | ۱۲ |
| شهرستان سلماس | ۱۸۰٬۷۰۸ | 10 | ۶۷٫۸ ٪ | ۹ | ۲٬۵۴۴ | ۵ |
| شهرستان شاهین‌دژ | ۸۹٬۳۵۶ | ۱۱ | ۶۶٫۴ ٪ | ۱۱ | ۲٬۱۴۴ | ۱۰ |
| شهرستان ماکو | ۱۷۴٬۵۷۸ | ۷ | ۶۸٫۳ ٪ | ۷ | ۴٬۳۳۵ | ۳ |
| شهرستان مهاباد | ۱۹۷٬۴۴۱ | ۵ | ۶۹٫۴ ٪ | 3 | ۲٬۵۹۲ | ۴ |
| شهرستان میاندوآب | ۲۴۵٬۱۵۳ | ۳ | ۷۰٫۵ ٪ | 2 | ۲٬۲۳۳ | ۹ |
| شهرستان نقده | ۱۱۷٬۸۳۱ | ۸ | ۷۰٫۸ ٪ | ۵ | ۱٬۰۵۰ | ۱۴ |
[ویرایش] مناطق دیدنی
- تپه حسنلو
- سه گنبد
- دره شهدا
- تخت سلیمان
- قره‌کلیسا
- غار سهولان مهاباد
- آبشار شلماش سردشت
- فخریگاه مهاباد
- سد بوکان
- شهر باستانی موصا سیر سردشت
- سلطان یعقوب نقده
- دریاچه ارومیه
- مسجد جامع ارومیه
- سنگ کاظم خان
- کلیسای ننه مریم
- دره قاسملو ( گه لیه خان)
- موزه ارومیه
- سه گنبد
- آبشار سوله‌دوکل مرگور
- جنگل‌های مرگور (واقع در دره باوان)
- سد مهاباد
- اب معدنی گراوان سردشت
- دامنه کوه قره داغ دربسر
| نام رود | محل جریان | مقصد | طول (کیلومتر) |
|---|---|---|---|
| رود ارس | مرز ماکو | رود کورا (جمهوری آذربایجان) | - |
| رودخانه زنگمار | ماکو | رود ارس | ۱۰۳ |
| ساری سو | ماکو | رود ارس | ۱۳۰ |
| آق‌چای قطور | خوی | ارس | ۱۰۹ |
| قطور چای | خوی | ارس | ۱۴۵ |
| مهاباد رود | مهاباد | دریاچه ارومیه | ۹۲٫۵ |
| جغاتو (زرینه رود) | شاهین دژ٬ میاندوآب | دریاچه ارومیه | ۲۳۰ طولانی‌ترین |
| ساروق چای | تکاب | جغاتو | ۶۶٬۲ |
| آجرلو چای | شاهین دژ | جغاتو | - |
| هاچه سو | شاهین دژ | جغاتو | - |
| لیلان چای | ملکان - میاندوآب | جغاتو | - |
| سیمینه‌رود | بوکان٬ میاندوآب | دریاچه ارومیه | ۱۳۹ |
| خلیفان | بوکان | سیمینه رود | - |
| زولاچای | سلماس | دریاچه ارومیه | ۸۰٫۵ |
| نازلو‌چای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۹۲٫۵ |
| شهرچای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۷۲٫۵ |
| باراندوزچای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۶۷٫۵ |
| رودخانه گدارچای (محمدیار) | نقده | دریاچه ارومیه | ۱۰۰ |
| روضه جای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۶۰ |
| آواچار چای | پیرانشهر | آبریز زاب | ۶۲ |
| لاوین چای | پیرانشهر | آبریز زاب | ۴۹ |
| زاب گرژال | سردشت | آبریز زاب | ۹۵ |
| زاب بریسو | پیرانشهر - سردشت | آبریز زاب | ۲۱۸ |
[ویرایش] پیوند به بیرون
 |
جمهوری آذربایجان | |
||
| آذربایجان شرقی |  |
ترکیه | ||
 آذربایجان غربی  |
||||
 |
||||
| زنجان | کردستان | عراق |
 |
استان آذربایجان غربی |
|---|---|
| مرکز | ارومیه |
| شهرستان‌ها |
ارومیه | اشنویه | بوکان | پیرانشهر | تکاب | چالدران | خوی | سردشت | سلماس | شاهین‌دژ | ماکو | مهاباد | میاندوآب | نقده |
| شهرها |
ارومیه | اشنویه | آواجیق | ایواوغلی | باروق | بازرگان | بوکان | پلدشت | پیرانشهر | تازه‌شهر | تکاب | چهاربرج | خوی | ربط | سردشت | سرو | سلماس | سیلوانه | سیمینه | سیه‌چشمه | شاهین‌دژ | شوط | فیرورق | قره‌ضیاءالدین | قوشچی | کشاورز | گردکشانه | ماکو | محمدیار | محمودآباد | مهاباد | میاندوآب | میرآباد | نالوس | نقده | نوشین‌شهر |
| نقاط دیدنی |
آبشار شلماش | بازار خوی | پل قطور | پیست اسکی خوشاکو | تپه حسنلو | تخت سلیمان | دخمه سنگی فرهاد | دریاچه ارومیه | دژ بسطام | سد زرینه‌رود | غار سهولان | غار فخریگاه | فقرگاه | قره‌کلیسا | کاخ و موزه باغچه‌جوق | کتیبه کله‌شین | کلیسای ننه‌مریم | گردشگاه بند | گردشگاه سیر | مسجد سردار | موزه ارومیه |
|
|
|
| ایل‌ها |
بریاجی · پنیانشین · پیران · جلالی · زرزا · سادات · شکاک · قره‌پاپاق · مامش · زعفرانلو · ملکاری · منگور · میلان · هرکی · افشار · چهاردولی |
| طایفه‌های مستقل |
دری · کره‌سنی · مدرومی |
