استان لرستان
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
استان لرستان، یکی از استان‌های غربی ایران است. این استان ۲۸٫۰۶۴ کیلومتر مربع مساحت دارد و جمعیت آن در سال ۱۳۸۶ بالغ بر ۱٫۸۲۸٫۳۳۴ نفر گزارش شده است [۱] . خرم آباد مرکز استان و بروجرد دیگر شهر بزرگ آن است. لرستان سرزمینی کوهستانی است و غیر از چند دشت محدود، سراسر آن را کوههای زاگرس پوشانده است. این منطقه، یکی از سکونتگاه های قدیمی بشر است و مفرغ لرستان از شهرت باستان شناسی زیادی برخوردار است.
لرستان همچنین نامی است که بطور ضمنی دربرگیرنده تمام مناطق لر نشین غرب و جنوب غربی ایران می شود. منطقه لرستان در گذشته با نام های گوناگونی چون لر کوچک، پیشکوه و لرستان فیلی نیز شناخته می شده است.
فهرست مندرجات |
[ویرایش] تاریخچه
آثار به جای مانده در غارها و دره های لرستان، سکونت بشر را از دست کم از هزاره چهارم پیش از میلاد در این ناحیه نشان می دهد. کاسی‌ها ساکنان بومی لرستان پیش از رسیدن مادها و آمیختن با آنها بودند که خود از نواحی شمالی تر به منطقه لرستان و همدان کنونی کوچیدند و سرزمین کاسی ها را تشکیل دادند [۲].
آثار باستانی و پیش از تاریخ، پیشینه زندگی قبایل را در بخش غربی استان، بیش از شرق آن نشان می دهد. اما پیشینه شهرنشینی در شرق استان بیش از ناحیه غربی آن است. در دوره های هخامنشی تا ساسانیان ، لرستان بخشی از سرزمین بزرگ پارس بود. پس از اسلام و از زمان خلفای عباسی ، بخش های مرکزی و غربی لرستان بصورت حکومتی خود مختار تا چندین قرن اداره می شد که حاکمان این دوره با نام اتابکان لرستان شناخته می شدند. امویان بروجرد را مورد توجه قرار دادند و در زمان حاکمیت ابی دلف بر غرب ایران (۱۵۰-۲۲۶)، مسجد جامع این شهر را بنا نهادند. در دوره سلجوقیان نیز بیشتر شرق لرستان مشتمل بر بروجرد و جاپلق مورد توجه بود و دیگر نواحی لرستان به صورت خودمختار باقی ماند. در سده پنجم قمری نبردهایی بین دیلمیان و سلجوقیان در منطقه بروجرد به وقوع پیوسته و علا الدوله دیلمی سپاهیان خود را در این ناحیه سازماندهی کرده است [۳].
سپاهیان مغول و نیز تیمور بارها لرستان را مورد تاخت و تاز قرار دادند و شهرهای آن را غارت و ویران نمودند. بنا بر آنچه در که در وب‌گاه "فرهنگ نیاکان ما" آمده، کتاب "حبيب‌السير" در شرح اقدامات تیمور در ۷۸۸ قمری می نویسد: «با لشکر به جانب لر کوچک در حرکت آمد، وروجرد را از جهات و اموال مجرد کردند و خرم‌آباد را غمکده گردانيدند» [۴].
از دوره صفویان، بروجرد، لرستان و جاپلق، عمدتاً به صورت ایالت های مستقل در نظر گرفته می شدند. زندیان از طوایف لر بودند که نبردهایی در منطقه از آنان به ثبت رسیده است. در دوره قاجار ، ولایت لرستان و ولایت بروجرد، گاه بصورت مستقل و گاه یکسان در نظر گرفته می شدند و در اواخر قاجار، لرستان و خوزستان یک ایالت محسوب می شدند[۵]. از این دوره برخی ایلات لرستان از تابعیت حکومت مرکزی سر باز زدند و حکومتهای خودمختار پراکنده ای را بنا نهادند.این حکومت ها توسط سران خوانین لرستان از جمله غلامعلی خان سردار اشرف (امیر همایون) اداره می شد. سرانجام، رضاخان با گسیل نیرو و کشتار فراوان به ناامنی های لرستان پایان داد. در دوره پهلوی ، ابتدا لرستان به فرمانداری کل (با دو شهرستان خرم آباد و بروجرد) تبدیل شد و اندکی بعد الیگودرز نیز به شهرستانی مستقل تبدیل شد. آیت الله بروجردی پس از بازگشت از نجف، در زادگاهش بروجرد مستقر شد و طرفداران زیادی در بین اهالی لرستان پیدا کرد. در زمان انقلاب اسلامی ، راهپیمایی های مختلفی در شهرهای استان به ویژه خرم آباد برگزار شد. در جنگ ایران و عراق ، لرستان به سبب نزدیکی به مرزهای غربی و جنوبی، اهمیت استراتژیک پیدا کرد و بارها مورد بمباران قرار گرفت.
[ویرایش] شهرها و شهرستانهای لرستان
- نوشته اصلی: فهرست آبادی‌های استان لرستان
استان لرستان ۹ شهرستان، ۲۵ بخش و ۸۱ دهستان دارد. شهرستانهای این استان عبارت‌اند از: ازنا، الیگودرز، بروجرد، پلدختر، خرم‌آباد، دورود، دلفان، سلسله و کوهدشت. لرستان در ابتدای تقسیمات کشوری نو بخشی از فرمانداری کل خوزستان و لرستان بود که خیلی زود از خوزستان جدا و با عنوان فرمانداری کل لرستان مستقل شد. در ابتدای تشکیل، دارای دو شهرستان خرم آباد در غرب و بروجرد در شرق بود. در فاصله کوتاهی، الیگودرز از شهرستان بروجرد جدا و سومین شهرستان استان شد. روند تشکیل شهرستان های جدید تا اواخر دهه ۱۳۶۰ متوقف شده بود اما در پایان جنگ ایران و عراق، دورود نیز از بروجرد جدا و چهارمین شهرستان استان لرستان شد. در سالهای بعد، کوهدشت، نورآباد، الشتر و پلدختر از شهرستان خرم آباد و نیز ازنا از شهرستان الیگودرز جدا و تبدیل به شهرستانهای مستقل شدند.
استان لرستان هم اکنون دارای ۲۳ نقطه شهری است. شهرهای بزرگ لرستان به ترتیب جمعیت عبارت‌اند از: خرم‌آباد، بروجرد، دورود، الیگودرز و کوهدشت.
[ویرایش] جغرافیای لرستان
بلندی‌ها
لرستان سرزمینی کوهستانی است و به غیر از دشتهای سیلاخور، کوهدشت و خاوه دلفان و چندین دشت کوچک دیگر، بیشتر مناطق استان را کوههای فشرده و دره های تنگ از سلسله کوههای زاگرس فرا گرفته اند. بلندترین قله های لرستان به صورت نواری در گوشه شمال غربی تا شرق استان قرار کشیده شده اند و به ترتیب موقعیت شامل کوههای چهل نابالغان، گرین، میش پرور، اشترانکوه و قالی‌کوه می شوند. برخی بلندی های مهم لرستان عبارت‌اند از:
| نام | بلندی | مکان حدودی | |
|---|---|---|---|
| اشترانکوه | ۴۲۵۰ متر | شرق دورود | |
| قالی‌کوه | 4028 متر | جنوب الیگودرز | |
| چهل نابالغان | ۳۶۰۰ متر | شرق نوراباد و جنوب نهاوند | |
| کوه گرین | ۳۶۲۳ متر | غرب بروجرد و شرق الشتر | |
| کوه سرسبز | 3596 متر | شمال بخش ززو ماهروالیگودرز | |
| کوه تمندر | 3520 متر | شرق بخش مرکزی الیگودرز | |
| کوه میش پرور | ۳۵۰۰ متر | جنوب غربی بروجرد | |
| کوه هنجيس | ۳۲۰۰ متر | شمال کوهدشت و جنوب نوراباد | |
| کوه نیر | 3191 متر | مرکز بخش ززو ماهروالیگودرز | |
| کوه میز آب | 2952 متر | مرکز بخش مرکزی الیگودرز | |
| کوه رال | 2995 متر | شمال بخش ززو ماهروالیگودرز | |
| کوه شاه نشین | ۲۹۰۰ متر | جنوب بروجرد | |
| سفید کوه | ۲۹۰۰ متر | غرب خرم آباد | |
| سفید کوه ازنا | ۲719 متر | مرکز ازنا | |
| هشتاد پهلو | ۲۵۶۵ متر | جنوب خرم آباد | |
| کوه قلعه عبدالرضا | 2518 متر | شرق بخش مرکزی الیگودرز | |
| تاف | ۲۳۴۶ متر | جنوب شرقی خرم آباد | |
| مخمل‌کوه | ۱۹۶۶ متر | شرق خرم آباد | |
| کبیرکوه | ۱۹۱۴ متر | جنوب پلدختر |
آبشارها
|
|
رودخانه ها
- سیمره (سرچشمه: سراب گاماسیاب، پایان: کرخه)
- کشکان (سرچشمه: ؟ ، پایان: كرخه)
- سزار (سرچشمه:اشترانکوه و کوه گرین، پایان: دز)
- کهمان (سرچشمه: کوه گرین، پایان: كرخه)
- زال (سرچشمه: ؟، پایان: کرخه)
- رود بختیاری (سرچشمه:کوه گیریوه،برآفتاب و میان آفتاب ، پایان: دز)
- رود تیره (سرچشمه:؟،پایان:؟)
- رود ماربره(سرچشمه:اشترانکوه،پایان:؟)
چشمه‌ها و سرابها
|
|
|
|
|
دریاچه ها و آبگیرها
|
|
|
[ویرایش] آثار باستانی و تاریخی
لرستان جایگاه آثار باستانی و تاریخی فراوانی است که می توان آنها را به سه دوره پیش از تاریخ، دوره ایران باستان و دوره اسلامی تقسیم کرد. یافته های پیش از تاریخ لرستان، بیشتر شامل کنده کاریهای غارها و اشیای مفرغی هستند. از دوره های هخامنشیان و ساسانیان، پلها و دژهای ویران زیادی به جای مانده است. مسجد ها و امامزاده ها نیز از مهم‌ترین آثار به جای مانده از دوره های پس از اسلام در این منطقه هستند. برخی آثار باستانی و تاریخی لرستان به ترتیب شهرستان عبارت‌اند از:
|
|
|
|
[ویرایش] گردشگاهها و دیدنی های طبیعی
|
|
قلعه منیژه /معبد سرخ دم لکی و لری |
پنجه علی
غار میر ملاس مقبره شاهزاده محمد
[ویرایش] زبان و گویش در لرستان
[ویرایش] مردم‌شناسی
- نوشتار اصلی: فهرست طایفه‌های لرستان
[[لرهادر شهرها و روستاهای استان لرستان کنونی ساکنند. اما محدوده سرزمینهای لرنشین محدود به استان لرستان نیست و در مناطق جنوبی تر مانند استان‌های چهارمحال و بختیاری و خوزستان وایلام نیز طایفه های مختلف لر پراکنده اند. استان لرستان به سبب داشتن کوهستانهای پهناور و مراتع بسیار، از دیرباز زیستگاه مردمانی بوده که دامپروری پیشه اصلی آنان بوده است. به همین سبب ساختار طایفه ای در این استان از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. ایلات و طوایف لرستان گستردگی زیادی دارند اما در مجموع به دو گروه کوچرو و ساکن تقسیم می شوند.
- نوشتار اصلی: مشاهیر لرستان
لرستان دارای مشاهیر بسیاری بوده است در سدههای اخیر آیت الله حسین بروجردی ، آیت الله روح الله کمالوند خرم آبادی ، آیت الله سیدحسن طاهری خرم آبادی از روحانیون به نام لرستان بوده اند. از دانشمندان مشهور لرستان هم می توان اشاره کرده به :دکتر عبدالحسین زرین کوب، دکتر سیدجعفرشهیدی وشاعرانی چون مهرداداوستا و علی رضا کرمی و نصرت مسعودی باباطاهر لرستانی، کریم خان زند ، لطفعلی خان زند ، میرنوروز ، ملاپریشان ، چهره های تاریخ وشعر سنتی لرستان هستند
[ویرایش] دانشگاه ها
- نوشتار اصلی: فهرست مراکز آموزش عالی استان لرستان
دانشگاه علوم پزشکی لرستان وابسته به وزارت بهداشت و نیز دانشگاه لرستان وابسته به وزرات علوم، تحقیقات و فناوری، دو دانشگاه فعال دولتی در استان لرستان هستند که هر دو در شهر خرم آباد قرار گرفته اند. از سال ۱۳۸۶ مقدمات تأسیس دانشگاه آیت الله بروجردی در شهر بروجرد نیز فراهم شده است. دانشگاه آزاد اسلامی نیز واحدهایی در شهرهای گوناگون استان دارد که واحد بروجرد و نیز واحد خرم آباد بزرگ‌ترین آنها به حساب می آیند.شهرستان های دورود و الیگودز نیز دارای دانشگاه آزاد هستند.
[ویرایش] جستارهای وابسته
- لر
- فهرست طایفه‌های لرستان
- مسکن در لرستان
- پوشاک مردم لرستان
- موسیقی لرستان
- بازیهای محلی لرستان
- فهرست آبادی‌های استان لرستان
- فهرست مراکز آموزش عالی استان لرستان
[ویرایش] منابع
- ↑ World Gazetteer
- ↑ تاریخ لرستان در ویکی پدیای انگلیسی
- ↑ تاریخ بروجرد از وب‌گاه بروجرد.اینفو
- ↑ بروجرد(وروگرد) در وب‌گاه فرهنگ نیاکان ما بازدید ۱۰/۲/۱۳۸۶
- ↑ برای اطلاعات بیشتر به پیشینه تقسیمات کشوری ایران نگاه کنید.
 |
استان لرستان |
|---|---|
| مرکز | خرم‌آباد |
| شهرستان‌ها | ازنا | الیگودرز | بروجرد | پلدختر | خرم‌آباد | دورود | دلفان | سلسله | کوهدشت |
| شهرها |
ازنا | اشترینان | الشتر | الیگودرز | بروجرد | پلدختر | چالانچولان | چغلوندی | چقابل | خرم‌آباد | درب گنبد | دورود | زاغه | سپیددشت | سراب‌دوره | فیروزآباد | کونانی | کوهدشت | گراب | معمولان | مومن‌آباد | نورآباد | ویسیان |
| نقاط دیدنی |
آبشار شوي دزفول | آبشار نوژیان | آبشارهای سرکانه | امامزاده دوخواهران | پل کشکان | تالاب زردابه | دریاچه گهر | دژ شینه | غار کلماکره | فلک‌الافلاک | کاخ ساسانی رحمان‌آباد | کاروانسرای گوشه شهنشاه | مسجد سلطانی بروجرد |
[ویرایش] پیوند به بیرون
(pl:Lurestan (ostan
