Lantanoide

Wikipedia(e)tik

Zenbaki atomikoa	Izena	Ikurra
57	Lantanoa	La
58	Zerioa	Ce
59	Praseodimioa	Pr
60	Neodimioa	Nd
61	Prometioa	Pm
62	Samarioa	Sm
63	Europioa	Eu
64	Gadolinioa	Gd
65	Terbioa	Tb
66	Disprosioa	Dy
67	Holmioa	Ho
68	Erbioa	Er
69	Tulioa	Tm
70	Iterbioa	Yb
71	Lutezioa	Lu

Lantanoideen (edo lantanidoen) serieak 15 elementu kimiko barne hartzen ditu, hain zuzen 57 eta 71 zenbaki atomikoen artean daudenak, lantanotik luteziora^[1]. Lantanoide guztiak f blokeko elementuak dira, hau da, 4f elektroi-geruza betetzearekin zerikusia dutenak, lutezioa salbu, azken hau d blokekoa baita. Seriearen izena lantanotik eratorri da.

[aldatu] Terminologia

Zenbaitetan lur arraro izen arrunta erabiltzen da lantanoideak, eskandioa eta itrioa biltzen dituen multzoa adierazteko. Aipatutako elementuen jatorri nagusia oso bakanak diren mineralak dira, eta horregatik hasieran "lur arraro" deitu zitzaien. IUPACek baztertu egin du izen honen erabilera, elementu hauek ez baitira ez bakanak ez "lurtarrak" (18. mendeko teknologiarekin metala sortzeko urtu ezin ziren metal oso elektropositiboen oxido basiko sendo disolbaezinak adierazteko sortu zen termino zaharkitua). Izan ere, elementu hauek kantitate handietan ageri dira naturan, nahiz eta lur "arruntagoak" baino arraroagoak diren. Zerioa Lurrazaleko 26. elementurik ugariena da, neodimioa urrea baino ugariagoa da eta tulioa bera ere, lantanoiderik bakanena izanik, iodoa baino ugariagoa da^[2]. Hala ere, "lantanoide" hitzak (grezieraz: λανθανειν, "ezkutuan dagoena"), aurkitzeko zailak izan zirela adierazten du.

IUPACek lantanoide hitza erabiltzea aholkaten du lantanido ordez, "-ido" sufijoa gehienetan ioi negatiboak adierazteko erabiltzen baita. "-oide" sufijoak, berriz, familia bereko elementuekiko antzekotasuna adierazten du.

[aldatu] Propietateak

Lantanoide guztiek lantanoaren antzeko ezaugarriak dituzte. Metal tribalente elektropositiboak dira. Distiratsuak eta zuri zilarkarak dira, eta erraz ugertzen dira airearekin kontaktuan. Bortizki erreakzionatzen dute ez-metal askorekin. Nahiko bigunak dira baina beren gogortasuna handitu egiten da zenbaki atomikoa handiagoa den heinean. Airean suak hartzen ditu, eta urtze- eta irakite-puntu altuak dituzte.