Aktinoide

Wikipedia(e)tik

Zenbaki atomikoa	Izena	Ikurra
89	Aktinioa	Ac
90	Torioa	Th
91	Protaktinioa	Pa
92	Uranioa	U
93	Neptunioa	Np
94	Plutonioa	Pu
95	Amerizioa	Am
96	Kurioa	Cm
97	Berkelioa	Bk
98	Kalifornioa	Cf
99	Einstenioa	Es
100	Fermioa	Fm
101	Mendelebioa	Md
102	Nobelioa	No
103	Lawrentzioa	Lr

Aktinoideen serieak aktinioaren eta lawrentzioaren artean dauden 15 elementu kimiko barne hartzen ditu. Elementu hauen zenbaki atomikoak 89 eta 103 artean daude [1]. Seriearen izena multzoko lehen elementutik, aktiniotik alegia, eratorri da, eta azken hau grezierazko ακτις (aktis), "izpi" terminotik, elementu hauen erradioaktibitatea adierazteko.

IUPAC erakundeak aktinido ordez aktinoide hitza erabiltzea aholkatu du, "-ido" sufijoa ioien izenetan erabiltzen baita. Taula periodikoaren zenbait antolamendu alternatibotan aktinioa edo lawrentzioa multzotik kanpo kokatzen dira.

Aktinoideen propietate kimikoak ez dira lantanidoen serieko elementuenak bezain parekoak, eta askotariko oxidazio-egoerak jasan ditzakete. Honen eraginez, hasieran ez zegoen garbi aktinioa, torioa eta uranioa d-blokeko elementutzat hartu behar ziren edo ez. Aktinoide guztiak erradioaktiboak dira.

Lurrazalean aztarna-elementu gisa baino kantitate handiagoetan agertzen diren elementu bakarrak torioa eta uranioa dira. Neptunioa eta plutonioa uranio-meetan aurkitu da aztarna modura, uranioaren desintegrazio edo bonbardaketaren ondorioz. Gainerako aktinoideak jalkin erradioaktiboetan aurkitu dira, edo partikula-talkagailuetan sintetizatu dira. Seriearen azken erdiko elementuek erdibizitza oso laburra dauka.

Gehienetan aktinoideak taula periodikoaren gorputz nagusiaren azpian kokatzen dira (lantanidoen seriearen azpian), beheko ohar baten antzera. Taula periodikoaren beste bertsio batzuetan bi serie hauek bere lekuan jartzen dira, aktinoideen eta lantanoideen kokapena hobeto erakusteko.