Isaac Newton

Wikipedia(e)tik

Isaac Newton

Isaac Newton (Woolsthorpe-by-Colsterworth, Lincolnshire, 1642ko urtarrilaren 4a - Kensington, London, 1727ko Martxoaren 31), zientzialari, alkimista, filosofo eta matematikari ingelesa.

Munduko zientzialari hobenetarikotzat jotzen dugu gaur egun. Kalkuloaren sortzailea, Grabitatearen Legearen aurkitzailea, eta mekanika klasikoko legeen asmatzailea da. Argia eta optika modu matematikoan aztertu zituen.

Bere ikerketa zientifikoetako emaitza garrantzitsuenak hauek dira:

Argia prisma batetik pasatzean sortzen den kolore espektrua argiarena bera dela frogatzea, eta ez prisamarena (Roger Baconek XIII. mendean esan bezala).
Argia partikuletaz osatua egon zitekeela argudiatu zuen.
Kondukzio termikoaren lege bat sortu zuen.
Soinuaren abiadura airean jorratu zuen.
Izarren sorreraren inguruko teoria bat sortu zuen.
Grabitatearen Legea sortu zuen.

Gottfried Leibnizekin batera kalkulo integral eta diferentziala sortu zuen. Binomioen teorema sortu zuen. Joseph Lous Lagrangek esan zuen: "Newton inoiz egon den geinurik handiena da, eta baita ere zorte handiena izan duena, behin baino ezin delako aurkitu sistema bat mundu osoa arautzen duena".

[aldatu] Grabitatearen legea

Sakontzeko, irakurri: Grabitazio

Newtonen eskuizkribuak dituen Principiaren edizioa

1679. urtean, Newtonek berriro ekin zion mekanika lanei. Bertan Johannes Keplerren planeten mugimenduen legeak aztertu zituen eta hainbat zientzialarirekin batera lan egin zuen. De Motu Corporum (1684) liburuan argitaratu zituen lehenengo ikerketak. Bertan geroago Principia liburuan agertuko ziren lehen erreflexioak agertzen dira.

Philosophiae Naturalis Principia Mathematica liburua (Principia) argitaratu zuenean Unibertsoaren hiru mugimendu legeak ezarri zituen (ikusi azpian) eta hauek erabiliak izan dira 200 urte baino gehiagotan. Gravitas hitz latinoa erabili zuen (pisua esan nahi duena), eta grabitate unibertsala definitu zuen ekuazio honekin:

$F = G \frac {m_{1}m_{2}} {r^{2}}$ ,

non F indarra den, G konstante bat, m1 eta m2 bi objektuen masak eta r euren artean dagoen distantzia.

[aldatu] Newtonenen hiru legeak

Artikulu nagusia: Newtonen legeak

Newtonen hiru lege famatuak hauek dira:

Newtonen lehen legea (Inertziaren legea) geldi dagoen objektu batek geldi jarraitzeko joera duela eta mugimenduan dagoen batek mugimenduan jarraitzeko joera duela esaten du, ez badie eragiten kanpoko indar batek.
Newtonen bigarren legeak F=ma dela esaten du, hau da, indarra masa bider azelerazioa dela esaten digu. Beste hitz batzuekin esanda, indar batek objetu batean sorturiko azelerazioa indar horren balioarekiko zuzenki proportzionala da eta masarekiko alderantzizko proportzionala.
Newtonen hirugarren legeak dio edozein ekintzak indar berdineko kontrako bat eragiten duela esaten du.

[aldatu] Newtonen obra idatzia

Method of Fluxions (1671)
De Motu Corporum in Gyrum (1684)
Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (1687)
Opticks (1704)
Reports as Master of the Mint (1701-1725)
Arithmetica Universalis (1707)
An Historical Account of Two Notable Corruptions of Scripture (1754)
Short Chronicle, The System of the World, Optical Lectures, Universal Arithmetic, The Chronology of Ancient Kingdoms, Amended eta De mundi systemate. (Hil ondoren argitaratuak)